Paulo Freire

Δύο είδη εκπαίδευσης Τραπεζική εκπαίδευση: Εγκυκλοπαιδισμός – συσσώρευση γνώσεων που ορίζονται ως σημαντικές από τους ειδικούς Προβληματίζουσα εκπαίδευση: «ορίζει στον εαυτό της το καθήκον ν’ απομυθοποιήσει την πραγματικότητα» (Freire, 1977/1972: 93).

Freire Σε μια προοπτική χειραφέτησης και δραστικής παρέμβασης με στόχο την κοινωνική αλλαγή το σχολείο πρέπει να διαμορφώσει εκείνες τις συνθήκες που θα επιτρέψουν σε διδάσκοντες και μαθητές να διαλεχθούν με τη γνώση, να τη μετασχηματίσουν, να την αναπαραστήσουν και να επενεργήσουν σε αυτή. Διαμορφώνεται έτσι μια Παιδαγωγική προσανατολισμένη στο στοχασμό και τη δράση, δηλαδή στην πράξη – παρέμβαση στα κοινωνικά δρώμενο με στόχο το μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Κεντρικός εκπαιδευτικός σκοπός του ΑΠ Η διαμόρφωση κριτικής συνείδησης, που υπηρετεί αρχικά τον κεντρικό πολιτικό στόχο της πραγμάτωσης της μαχόμενης δημοκρατίας και στη συνέχεια τον ριζικό κοινωνικό ανασχηματισμό με σοσιαλιστική κατεύθυνση

Κριτική συνείδηση Κριτική συνειδητοποίηση επιτελείται κατά τον Freire, όταν οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν επίγνωση τόσο της κοινωνικο-πολιτισμικής πραγματικότητας που καθορίζει τη ζωή τους, όσο και της ικανότητάς τους να τη μετασχηματίσουν ανθιστάμενοι στην καταπίεση και διεκδικώντας δικαιότερη κοινωνικά κατανομή των πόρων.

Κριτική συνείδηση Η κριτική συνείδηση προϋποθέτει τη μετάβαση από την ψευδή συνείδηση στην κριτική προσέγγιση της απομυθοποιητικής πραγματικότητας (Freire 1977). Πρόκειται για μια στοχαστική διαδικασία που θα οδηγήσει σε δράση, όχι όμως γραμμικά, εφόσον «η πράξη της γνώσης περιλαμβάνει μια διαλεκτική μετακίνηση από τη δράση στο συλλογισμό και από το συλλογισμό για τη δράση σε νέα δράση»

Σχεδιασμός ΑΠ Αφετηρία για την οργάνωση του Αναλυτικού Προγράμματος το παρόν, το οποίο αποδεικνύεται προβληματικό μέσα από τις αντιφάσεις που προκύπτουν από τη διερεύνηση του θεματικού σύμπαντος των μαθητών.

Θεματικό Σύμπαν το σύμπλεγμα των ιδεών, εννοιών, ελπίδων, αμφιβολιών, αξιών και προκλήσεων μιας εποχής σε διαλεκτική αλληλεπίδραση με τα αντίθετά τους

Σχεδιασμός ΑΠ Ο εκπαιδευτικός σε συνεργασία με τους μαθητές όριζαν τα παραγωγικά θέματα (εργασία και ελεύθερος χρόνος, μια ζωή χωρίς βία, τρόποι για την κατάκτηση και τη διατήρηση της ιδιότητας του πολίτη, σχέσεις των ομάδων στο σχολείο, δημόσιες συγκοινωνίες, μόλυνση του περιβάλλοντος στις βιομηχανικές πόλεις...)

Παραγωγικά θέματα Για παράδειγμα από το θέμα «εργασία και ελεύθερος χρόνος» μπορεί να προκύψουν τα θέματα της ανεργίας, των ενδιαφερόντων, αλλά και της εκμετάλλευσης και του επαγγελματικού προσανατολισμού στην υπηρεσία των προκαθορισμένων κοινωνικών αναγκών… παραγωγικά θέματα ↔ κοινωνική πραγματικότητα και τρόπος που αυτή προσλαμβάνεται ή κατασκευάζεται από τους μαθητές – εκπαιδευομένους. Για τον Freire η πρόσληψη της γνώσης είναι μια ενεργητική δύναμη που χρησιμοποιεί εκείνος που μαθαίνει για να δώσει νόημα στο δικό του βιωμένο κόσμο (Γρόλιος 2005: 138).

Θεματική βεντάλια Σε συνεργασία με τους ειδικούς οι εκπαιδευτικοί κωδικοποιούσαν τα θέματα σε μορφή «θεματικής βεντάλιας» με στόχο να δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να συσχετίσουν τα θέματα και να τα προσεγγίσουν ως όλο. Στη συνέχεια μετά από δοκιμή σε ερευνητικούς κύκλους, στους οποίους συμμετέχουν και οι μαθητές, συνέδεαν τα παραγωγικά θέματα με τα επιστημονικά πεδία και τα ταξινομούσαν με βάση τις διάφορες επιστήμες

Διεπιστημονικό Σχέδιο Εργασίας (Interdisciplinary Project) (Σάο Πάολο). Το Σχέδιο αυτό Εργασίας βασιζόταν α) στη συλλογική συμμετοχική και συνεργατική κατασκευή του ΑΠ, β) στο σεβασμό της αυτονομίας κάθε σχολείου γ) στη διασύνδεση της θεωρίας με την πράξη μέσα από μια στοχαστική διαδικασία δράσης-αξιολόγησης-νέας δράσης και δ) στη συνεχή εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο της κριτικής ανάλυσης της εφαρμογής του ΑΠ στο σχολείο

Παραγωγικό θέμα «η εξέλιξη της εργασίας και οι σύγχρονες όψεις της» Παραγωγικά ερωτήματα: Ποιος ο ρόλος της εργασίας στο μετασχηματισμό της κοινωνίας ή στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου; Ποικίλα επιστημονικά πεδία: Στην Ιστορία διερεύνησαν θέματα που αφορούσαν την εξέλιξη της εργασίας αλλά και των σχέσεων εξουσίας, τους ιστορικούς ταξικούς αγώνες και την συγκρότηση και εξέλιξη του συνδικαλιστικού κινήματος. Στη Γεωγραφία συζήτησαν θέματα που αφορούσαν την διανομή της γης, την αποικιοκρατία, τη μετανάστευση, τις ανισότητες στην κατοχή του γεωγραφικού χώρου… Στα Μαθηματικά το παραγωγικό θέμα συσχετίστηκε με το κόστος ζωής, τα νομισματικά συστήματα…

Θεμελίωση του περιεχομένου του ΑΠ στο θεματικό σύμπαν των εκπαιδευομένων Αντιτίθεται στην ιδεαλιστική συντηρητική παράδοση, που ήθελε τις αδιαμφισβήτητες γνώσεις των προηγούμενων γενιών βάση για το σχεδιασμό του ΑΠ. Αποκαλύπτει την βαθειά πολιτική τεχνοκρατική πρόταση να ορίζεται το περιεχόμενο του ΑΠ με βάση τις γνώσεις και τις δεξιότητες που θεωρούνται αναγκαίες για την εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών της δεδομένης κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης. Ανέδειξε ότι ο σχεδιασμός των ΑΠ δεν μπορεί να είναι υπόθεση μόνο των ειδικών. Τασσόταν υπέρ μιας συλλογικής διαδικασίας σχεδιασμού του ΑΠ (συνεργάτες, ειδικούς, εκπαιδευτικούς και εκπαιδευομένους αλλά και γονείς και μέλη της κοινότητας).

Κριτικός προσανατολισμός Δεν αρκεί οι εμπειρίες των μαθητών να αποτελούν την αφετηρία της ανάπτυξής του. Με παιδαγωγικά μέσα πρέπει να αναγνωρισθούν και να αμφισβητηθούν συμβατικές μορφές κατανόησης που απηχούν αλλά και αναπαράγουν συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις. Έτσι οι εμπειρίες πρέπει να αναγνωρισθούν ως προβληματικές, αποτέλεσμα ίσως διαστρέβλωσης και επιβολής ενός συγκεκριμένου νοήματος. Αναγνωρίζοντας δηλαδή το νόημα ως κοινωνική κατασκευή οι μαθητές ενθαρρύνονται να προσεγγίσουν κριτικά όσους τρόπους ερμηνείας της κοινωνίας και των προβλημάτων της προβάλλονται ως φυσικοί. Συνειδητοποιούν έτσι τους μηχανισμούς αναπαραγωγής της πραγματικότητας, οπότε και την καταπίεσή τους, οπότε απελευθερώνονται από την ψευδή συνείδηση, την υιοθέτηση δηλαδή τρόπων σκέψης και αξιών της κυρίαρχης τάξης και αναζητούν και τη φωνή τους, τις εναλλακτικές δηλαδή πραγματώσεις της πραγματικότητας μέσα από την κατασκευή διαφορετικών νοημάτων (Freire 1972).