Μεθοδολογία της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες Ι & ΙΙ Μάθημα 19-20: Παρατήρηση

Συμμετοχική παρατήρηση Συστηματική παρατήρηση Η παρατήρηση Συμμετοχική παρατήρηση Συστηματική παρατήρηση

Η συμμετοχική παρατήρηση Η μέθοδος που έχει ταυτιστεί περισσότερο από κάθε άλλη με την ποιοτική έρευνα. Βασική μέθοδος της κοινωνικής ανθρωπολογίας Τα κοινωνικά φαινόμενα μελετώνται καθώς διαδραματίζονται  στο εργαστήριο της κοινωνικής ζωής. Πώς τα υποκείμενα αποδίδουν νοήματα σε αυτά που συμβαίνουν γύρω τους και πώς αυτά επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους.

Στη συμμετοχική παρατήρηση Ο ερευνητής συγκεντρώνεται σε λίγες περιπτώσεις και μέσα από την ολότητα κάθε περίπτωσης προσπαθεί να ανακαλύψει κοινά σημεία ενώ Στη συστηματική παρατήρηση Μεγάλος αριθμός περιπτώσεων και με τη στατιστική ανάλυση προαποφασισμένων μεταβλητών ο ερευνητής προσπαθεί να αναδείξει τις γενικές τάσεις που χαρακτηρίζουν τα δεδομένα

Δεν επιβάλλονται εννοιολογικές κατηγορίες και δεν καθορίζονται από πριν. Η θεωρία αναδύεται από τα δεδομένα μέσα από τη διαδοχική αποσαφήνιση των εννοιολογικών κατηγοριών ενώ Στη συστηματική παρατήρηση σκοπός του ερευνητή είναι ο έλεγχος μιας ήδη υπάρχουσας θεωρίας

Ο βαθμός συμμετοχής του ερευνητή Στη συμμετοχική παρατήρηση κυμαίνεται από καμμία έως πλήρη συμμετοχή ενώ Στη συστηματική παρατήρηση ο ερευνητής δεν έχει καμμία απολύτως συμμετοχή

Όταν ο βαθμός συμμετοχής είναι μεγάλος σκοπός του ερευνητή είναι να ενσωματωθεί όσο περισσότερο γίνεται στην ομάδα που ερευνά και να συμμετέχει στις καθημερινές δραστηριότητές της. Μεγάλη σημασία έχει η αποδοχή του ερευνητή από εκείνους που επιθυμεί να μελετήσει (απόκρυψη της ιδιότητας του ερευνητή;) Πώς επηρεάζει η συμμετοχή ή και μόνη η η παρουσία του ερευνητή τα αποτελέσμα- τα της έρευνας;

Η καταγραφή των παρατηρήσεων Στο αρχικό στάδιο ο ερευνητής περιγράφει όσο το δυνατόν πληρέστερα αυτά που συμβαίνουν γύρω του χωρίς να εστιάζει την προσοχή του σε συγκεκριμένες πτυχές. Απαντάει στα παρακάτω ερωτήματα: - Πού συμβαίνουν αυτά που παρατηρεί; - Πώς είναι οργανωμένος ο χώρος; - Ποιά είναι τα υποκείμενα της παρατήρησης;

- Τί διαδραματίζεται μεταξύ τους; • Στη συνέχεια τα ερωτήματα γίνονται πιο συγκεκριμένα και επιλέγονται τα άτομα, οι συμπεριφορές, τα χαρακτηριστικά και οι διεργασίες που θα τεθούν υπό παρατήρηση. • Συνεχής διαπλοκή εννοιολογικής αποσαφή- νισης και συλλογής στοιχείων. • Η παρατήρηση σταματάει όταν υπάρξει θεωρητικός κορεσμός– όταν οι υπάρχουσες εννοιολογικές κατηγορίες παύουν να εμπλουτίζονται.

• Η καταγραφή πρέπει να γίνεται επιτόπου (αν είναι εφικτό) ή το γρηγορότερο δυνατό μετά τη λήξη της παρατήρησης. Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης ο ερευνητής κρατάει σημειώσεις/λέξεις κλειδιά τηρώντας τη χρονική σειρά για όλα όσα διαδραματίζονται Ο ερευνητής δεν πρέπει να εμπιστεύεται τη μνήμη του 

την περιγραφή από την ερμηνεία - Περιγραφικές σημειώσεις • Οι σημειώσεις θα πρέπει να διαφοροποιούν την περιγραφή από την ερμηνεία - Περιγραφικές σημειώσεις - Θεωρητικές/ερμηνευτικές σημειώσεις που αποδίδουν νόημα στην περιγραφή  έτσι αναδεικνύονται οι αναλυτικές κατηγορίες. Αναδεικνύονται δοκιμαστικές αναλυτικές κατηγορίες που επιβεβαιώνονται ή αναθεωρούνται. - Μεθοδολογικές σημειώσεις για όλα όσα μεσολαβούν κατά τη διάρκεια της έρευνας

• Η παρατήρηση συχνά συνοδεύεται και από συνέντευξη που δίνει τη δυνατότητα στον ερωτώμενο να αναπτύξει θέματα όπως εκείνος θέλει, να περιγράψει ελεύθερα τις εμπειρίες του και να εκφράσει απόψεις. Ο σκοπός είναι να συμπληρωθούν στοιχεία που συγκεντρώνονται από την παρατήρηση. • Ο ερμηνείες που δίνουν οι ερωτώμενοι συνομιλούν με τις ερμηνείες και τα συμπεράσματα του ερευνητή.

Η ανάλυση των δεδομένων Η ταξινόμηση Είναι απαραίτητο ένα σύστημα αρχειοθέτησης και κωδικοποίησης. Ο ερευνητής αναγνωρίζει και ανασύρει διασυνδέσεις από τα δεδομένα. Χρήση Η/Υ Ανακάλυψη γενικών εννοιολογικών κατηγοριών

Χρήση αναλυτικής μονάδας, για παράδειγμα - κοινωνικά νοήματα ως αναλυτική μονάδα (πώς ερμηνεύουν τα υποκείμενα τη συμπεριφορά τους, τη συμπεριφορά των άλλων, το νόημα που έχουν συγκεκριμένες καταστάσεις) - οι πρακτικές που χρησιμοποιούνται σε επαναλαμβανόμενες μορφές επικοινωνίας και συμπεριφοράς - οι ρόλοι που υιοθετούνται - οι σχέσεις που διαμορφώνονται και πώς διατηρούνται

Συμπερασματικά Ενώ οι ποσοτικές μέθοδοι παγώνουν τα κοινωνικά φαινόμενα στο χρόνο, η συμμετοχική παρατήρηση ενδιαφέρεται για τη δυναμική προσέγγιση των φαινομένων. Η συμμετοχική παρατήρηση είναι κατάλληλη όταν πρόκειται για μικρές ομάδες, γεωγραφικά περιορισμένες και άρα παρατηρήσιμες. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας από τη σκοπιά των υποκειμένων και όχι του ερευνητή.

Ο κίνδυνος να κατασκευαστεί μια εικόνα που εκφράζει τις αντιλήψεις του ερευνητή και όχι των ερευνώμενων είναι μικρότερος όταν η μέθοδος που εφαρμόζεται είναι η συμμετοχική παρατήρηση. Η θεωρητική προσέγγιση από την οποία εμφορείται η συμμετοχική παρατήρηση είναι αυτή της συμβολικής αλληλεπίδρασης—διαντίδραση μεταξύ των υποκειμένων και μεταξύ αυτών και του ερευνητή. Ο ερευνητής δεν παρατηρεί απλώς και καταγράφει αλλά συμμετέχει στην κατασκευή της πραγματικότητας.

Μέθοδος ευέλικτη. Οι εννοιολογικές κατηγορίες δεν είναι προκαθορισμένες αλλά αναδύονται από τα δεδομένα. Διαλεκτική σχέση θεωρίας και συλλογής στοιχείων—ιδέες διαμορφώνονται, δοκιμάζονται, ανασυγκροτούνται και διατυπώνονται νέες υποθέσεις εργασίας. Εξαιρετικά σημαντική η στάση του ερευνητή.

Κριτική  το δείγμα δεν είναι τυχαία επιλεγμένο και άρα τα αποτελέσματα δεν είναι γενικεύσιμα. Ο στόχος όμως των ποιοτικών προσεγγίσεων δεν είναι η διαμόρφωση γενικών κανόνων αλλά η διατύπωση υποθέσεων εργασίας για το τι είναι πιθανό να ανακαλυφθεί σε παρόμοιους κοινωνικούς χώρους.