Βία και Δίκη Στον ομηρικό κόσμο οι ήρωες έχουν θρησκευτικά, στρατιωτικά και δικαστικά καθήκοντα Απαντά συμβούλιο Κόσμος βίας με σκληρές αντιπαραθέσεις που οδηγούν σε τυραννίδα Η απάντηση δια νόμων γραπτών που προστατεύονται από τους θεούς Η διαδικασία δεν γίνεται με τους ίδιους ρυθμούς

Η ρήτρα της Χίου, 6ος π.Χ. αι. Δήμαρχος Βασιλεύς Βουλή δημοσίη Ο δήμος, οι όπλα φέροντες Η βουλή συγκαλείται μία φορά το μήνα και έχει αρμοδιότητες διευρυμένες 50 βουλευτές από την κάθε φυλή

Τυρταίου απόσπ. 4 Φοίβου ἀκούσαντες Πυθωνόθεν οἴκαδ' ἔνεικαν  μαντείας τε θεοῦ καὶ τελέεντ' ἔπεα· ἄρχειν μὲν βουλῆς θεοτιμήτους βασιλῆας,  οἷσι μέλει Σπάρτης ἱμερόεσσα πόλις, πρεσβυγεν<έα>ς τε γέροντας· ἔπειτα δὲ δημότας ἄνδρας  εὐθείαις ῥήτραις ἀνταπαμειβομένους μυθεῖσθαί τε τὰ καλὰ καὶ ἔρδειν πάντα δίκαια,  μηδέ τι βουλεύειν τῆιδε πόλει <σκολιόν>· δήμου τε πλήθει νίκην καὶ κάρτος ἕπεσθαι.  Φοῖβος γὰρ περὶ τῶν ὧδ' ἀνέφηνε πόλει.

Η ρήτρα της Σπάρτης Η μαρτυρία του Τυρταίου Βασιλείς Γερουσία Συνέλευση που αποφασίζει και συγκαλείται από τους βασιλείς

Θεσμοί Άρχοντες με θρησκευτικά, στρατιωτικά καθήκοντα και δικαστικές αρμοδιότητες Δήμαρχος, δαμιουργός, ἄρχος και ἄρχων Κόσμος για ξένους στη Γόρτυνα, praetor peregrinus, υπεύθυνος για τις δίκες με ξένους Πρωτόκοσμος Μνάμονες, φοινικισταί ως γραμματείς Παλαιό αριστοκρατικό συμβούλιο: Άρειος Πάγος, Γερουσία με φήμη και εμπειρία

Ο δᾶμος Τὸ δήμιον: ό, τι τον αφορά Εκλογή αρχόντων από έναν περιορισμένο αριθμό πολιτών (έγγειος ιδιοκτησία και συμμετοχή στα συσσίτια και την πολεμική παρασκευή: Σπάρτη και Κρήτη, οι όπλα φέροντες) ἔγκτησις και απόφάσεις για ξένους, προξενία, συμβόλαια, συνθήκες με άλλες πόλεις και αντικείμενο διεθνούς δικαίου

Διαίρεση πολιτικού σώματος Φυλές Φρατρίες Εταιρείες Συσσίτια Με δικούς τους κανονισμούς και κανόνες

Λειτουργία του πολιτεύματος Ψῆφος –ψᾶφος Ψηφίσματα Quorum Νόμοι Οι νομοθέτες με γνώση και πείρα, κάποτε τύραννοι Η σημασία της γραφής για την επιβολή των νόμων, οι λέξεις γράφος και γράμμα Η προστασία της νομοθεσίας δια των όρκων και δια των χρησμών

Εθιμικό δίκαιο Θεσμός – τεθμός Μέρος του ενσωματώνεται στο δίκαιο της πόλεως Εξακολουθεί να ρυθμίζει σημαντικό μέρος καθημερινού βίου Ο βουλόμενος (και οι ξένοι) Απουσιάζει η κωδικοποίηση

Ιεροί νόμοι Λεπτομέρειες θυσιών, πομπών, εορτών, συμμετεχόντων, θεωρών Καθαρμοί και μιάσματα Η πόλις είναι ΚΑΙ μία θρησκευτική ένωση Τὰ δαμόσια καὶ τὰ θεῖα καὶ τ’ἀνθρώπινα Οι ιερείς είναι κοσμικοί άρχοντες Απουσιάζει το ιερατείο Τα θέματα που αφορούν την θρησκεία συζητούνται πρώτα απ’όλες τις άλλες υποθέσεις στην εκκλησία του δήμου

[Αριστοτ.] ΑθηνΠολ 43.6 αἱ δὲ δύο περὶ τῶν ἄλλων εἰσίν, ἐν αἷς κελεύουσιν οἱ νόμοι τρία μὲν ἱερῶν χρηματίζειν, τρία δὲ κήρυξιν καὶ πρεσβείαις, τρία δὲ ὁσίων. χρηματίζουσιν δ’ ἐνίοτε καὶ ἄνευ προχειροτονίας. προσέρχονται δὲ καὶ οἱ κήρυκες καὶ οἱ πρέσβεις τοῖς πρυτάνεσιν πρῶτον, καὶ οἱ τὰς ἐπιστολὰς φέροντες τούτοις ἀποδιδόασι.

Η πόλις μεριμνά για Σχέσεις θεσμών και επί μέρους καθήκοντα Απονομή δικαιοσύνης Εξωτερική πολιτική (άλλες πόλεις, μεμονωμένα άτομα) Σχέσεις μεταξύ ανθρώπων Ιδιοκτησία και οικογενειακό βίο (κληρονομιά, προίκα, γνήσια και νόθα τέκνα, υιοθετημένα και φυσικά τέκνα)

Η πόλις μεριμνά για Αγοραπωλησίες, δάνεια, δανεισμό Διανομή γαιών, κατοχύρωση ιδιοκτησίας Απαγόρευση επίδειξης πλούτου (ταφικά μνημεία και τέλεση γάμων) Καλλιέργεια της γης, κατασκευή οικιών, ύδρευση

ΑΡΑ Θεσμικό πλαίσιο Νόμοι που δημοσιεύονται και καταγράφονται. Προστατεύονται με θρησκευτικές δεσμεύσεις για την τήρησή τους Οι νόμοι αφορούν και σε θρησκευτικά θέματα και έχουν ως στόχο την αποφυγή διενέξεων εντός της πόλεως

Μεγάλος αριθμός νόμων Αθήνα Σπάρτη Κρήτη, πολλές διενέξεις

Μικρός αριθμός νόμων Φωκίδα Αχαία Αρκαδία Αιτωλία Ακαρνανία Θεσσαλία Και έθνη

Έθνη Μικρές ενότητες που εξελίχθησαν σε πόλεις που συνενώθηκαν και απετέλεσαν τα κοινά Με εθνικό χαρακτήρα τα παλαιότερα (Ακαρνανία, Αιτωλία)

Ήλιδα Το έθνος των Ηλείων 471 .Χ. συνοικσμός Αγορά, δικαστήρια, ναοί Συνέλευση προηγουμένως σε Αλφείο Συνένωση και δημιουργία άστεως

7ος και 6ος αι. Αγώνας επικράτησης ολίγων και ενός Εμφύλιοι, οι αντιπαραθέσεις συνεχίζονται στην Κρήτη και αλλού Η πόλις και η πολιτική κοινωνία

Αριστοτ. Πολ. 1272β3-16 πολλάκις γὰρ ἐκβάλλουσι συστάντες τινὲς τοὺς κόσμους ἢ τῶν συναρχόντων αὐτῶν ἢ τῶν ἰδιωτῶν· ἔξεστι δὲ καὶ μεταξὺ τοῖς κόσμοις ἀπειπεῖν τὴν ἀρχήν. ταῦτα δὴ πάντα βέλτιον γίνεσθαι κατὰ νόμον ἢ κατ' ἀνθρώπων βούλησιν· οὐ γὰρ ἀσφαλὴς ὁ κανών. πάντων δὲ φαυλότατον τὸ τῆς ἀκοσμίας τῶν δυνατῶν, ἣν καθιστᾶσι πολλάκις ὅταν μὴ δίκας βούλωνται δοῦναι· ᾗ καὶ δῆλον ὡς ἔχει τι πολιτείας ἡ τάξις, ἀλλ' οὐ πολιτεία ἐστὶν ἀλλὰ δυναστεία  μᾶλλον. εἰώθασι δὲ διαλαμβάνοντες τὸν δῆμον καὶ τοὺς φίλους ἀναρχίαν ποιεῖν καὶ στασιάζειν καὶ μάχεσθαι πρὸς ἀλλήλους· καίτοι τί διαφέρει τὸ τοιοῦτον ἢ διά τινος χρόνου μηκέτι πόλιν εἶναι τὴν τοιαύτην, ἀλλὰ λύεσθαι τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν; ἔστι δ' ἐπικίνδυνος οὕτως ἔχουσα πόλις, τῶν βουλομένων ἐπιτίθεσθαι καὶ δυναμένων.