Το Δεσποτάτο του Μυστρά… Το δεσποτάτο του Μορέως.. Το Δεσποτάτο του Μυστρά… Το δεσποτάτο του Μορέως..

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Στ΄ Καντακουζηνός αποφασίζει να ενισχύσει αυτή την απομακρυσμένη επαρχία και ορίζει ισόβιο ηγεμόνα της το δευτερότοκο γιο του, δεσπότη Μανουήλ. Έτσι ιδρύεται το ημιαυτόνομο δεσποτάτο του Μορέως με πρωτεύουσα το Μυστρά. Οι σταυροφόροι μοιράζονται εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. H γαλλική οικογένεια των Βιλλεαρδουίνων (Villehardouin) λαμβάνει ως φέουδο το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος γίνεται Δεσπότης του Μυστρά. Οι Βυζαντινοί έχουν πια κυριαρχήσει σε όλη σχεδόν την Πελοπόννησο. Η αυτοκρατορία επανακτά την πρωτεύουσά της, Κωνσταντινούπολη, μετά από αιφνιδιαστική έφοδο μιας μικρής βυζαντινής στρατιάς. 1249 1261 1262 1349 1380 1443 1448 1204 Ο Γουλιέλμος Β΄ Villehardouin, κατά την επιστροφή του από τη Μονεμβάσια, επιλέγει τον κοντινό στην πόλη της Λακεδαιμονίας, φυσικά οχυρό λόφο του Μυζηθρά, για να κτίσει κάστρο όπου εγκαθιστά φράγκικη φρουρά. Ο Κωνσταντίνος διαδέχεται τον αδελφό του Ιωάννη Η΄ στο θρόνο της Βασιλεύουσας. Οι Φράγκοι παραδίδουν το κάστρο του Μυζηθρά στους Βυζαντινούς. Γρήγορα, όλη η περιοχή ξαναπερνά στη βυζαντινή κυριαρχία, αλλά η ανασφάλεια του κάμπου θα οδηγήσει τους κατοίκους της Λακεδαιμονίας από νωρίς στον οχυρό λόφο του Μυζηθρά. Ο Μυστράς περιέρχεται στην αυτοκρατορική οικογένεια των Παλαιολόγων, με πρώτο εκπρόσωπό της τον Θεόδωρο Α΄. Η ακμή και η εμβέλεια που αποκτά ο Μυστράς κάνει συχνές τις αυτοκρατορικές επισκέψεις.

Ιδρύεται η νέα πόλη της Σπάρτης και μεγάλο μέρος των κατοίκων του Μυστρά εγκαθίσταται σε αυτή, με αποτέλεσμα τη σταδιακή συρρίκνωση του οικισμού. Κηρύσσεται επίσημα η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και αρχίζει πορεία προς τη δημιουργία του νέου Ελληνικού Κράτους. Ο Μυστράς συμμετέχει στον ξεσηκωμό του γένους. Ο χώρος απαλλοτριώνεται και οι τελευταίοι κάτοικοι εγκαταλείπουν την καστροπολιτεία. Οι Τούρκοι κάτω από τις διαταγές του Μωάμεθ του Πορθητή καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη. 1453 1460 1821 1830 1834 1921 1953 1989 Κάτω από την ασφυκτική πίεση των Οθωμανών έξω από τα τείχη του και αποδυναμωμένος από την εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στους δύο τελευταίους ηγεμόνες του, το Δημήτριο και το Θωμά Παλαιολόγο, ο Μυστράς αναγκάζεται να παραδοθεί στους Τούρκους. Η καστροπολιτεία κηρύσσεται ως προέχον βυζαντινό μνημείο. Η Ελλάδα ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος. Αρχαιολογικός Χώρος του Μυστρά εγγράφεται από την Unesco στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Γεωγραφική θέση

Γεωγραφική θέση

Γεωγραφική θέση

Γεωγραφική θέση Ευρώτας ποταμός Μυστράς Κοιλάδα του Ευρώτα

Ο ποταμός Ευρώτας και η εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα ήταν η πηγή ζωής για τον Μυστρά.

Η μέριμνα για ασφάλεια κυριαρχεί Η μέριμνα για ασφάλεια κυριαρχεί. Η φυσική οχύρωση μιας θέσης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα επιλογής της, για την ίδρυση πόλης. Η εξασφάλιση νερού, μιας βασικής ανάγκης σε περίοδο ειρήνης αλλά και σε κατάσταση πολιορκίας, καθώς και η γειτνίαση με εύφορες καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι επίσης σημαντικά κριτήρια. Έτσι ο Μυστράς χτίστηκε στην ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου και μπροστά υπήρχε η εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα.

Η οργάνωση των πόλεων αυτών ακολουθεί ένα βασικό τριμερές σχήμα. Στην κορυφή ενός φυσικά οχυρού λόφου βρίσκεται η ακρόπολη Χαμηλότερα διπλός οχυρωματικός περίβολος που χωρίζει την πόλη σε άνω και κάτω. Τα σπίτια καταλαμβάνουν κάθε γωνιά των πόλεων-κάστρων, ενώ οι εκκλησίες συνιστούν βασικά σημεία αναφοράς και κοινωνικής ζωής Στην κορυφή του λόφου του Μυστρά, δεσπόζει η Ακρόπολη που έχτισαν οι Φράγκοι

Τοπογραφικό διάγραμμα της ακρόπολης του Μυστρά Α: Εσωτερικός περίβολος Β: Εξωτερικός περίβολος 1: Πύλη κάστρου 2: Βίγλες (παρατηρητήρια, σκοπιές) 3: Κινστέρνες (στέρνες για τη συλλογή νερού) 4: Φρουραρχείο 5: Οικίες και κτίσματα που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της φρουράς

Η ακρόπολη του Μυστρά Στον Μυστρά η αρχική επιλογή της θέσης της ακρόπολης γίνεται από τους Φράγκους, που χτίζουν το κάστρο τους στον απότομο και φυσικά οχυρό λόφο. Το 1262, το κάστρο περνάει στα χέρια των Βυζαντινών,

Η κίνηση ανάμεσα στην Άνω και την Κάτω Χώρα διευκολύνεται από την Πύλη της Μονεμβασίας. Η είσοδος στην πόλη του Μυστρά πραγματοποιείται από δύο πύλες, μία στην Άνω και μία στην Κάτω Χώρα. Υπάρχουν άλλες δύο πύλες, η Πύλη του Ναυπλίου και η Πύλη της Φυλακής, οι οποίες σήμερα παραμένουν κλειστές.

Οι πύλες κλείνουν με μία ή δύο ξύλινες θύρες, οι οποίες φέρουν μεταλλική επένδυση, ή με σιδερένια καγκελόπορτα (σιδερόπορτα).

Η απότομη πλαγιά, στην οποία βρίσκεται ο Μυστράς, δεν επιτρέπει την κατασκευή ευθέων και άνετων δρόμων. Η κυκλοφορία γίνεται, όπως συνήθως στις πόλεις-κάστρα, με στενά, ανηφορικά καλντερίμια (λιθόστρωτα δρομάκια), που οδηγούν στις πύλες της πόλης, στα σημαντικά δημόσια κτίρια, αλλά και στα σπίτια.

Τα ζώα ήταν βασικό μεταφορικό μέσο στην Καστροπολιτεία του Μυστρά Τα ζώα ήταν βασικό μεταφορικό μέσο στην Καστροπολιτεία του Μυστρά

Οι οικίες του «Μυζηθρά»... Μυστρά Οι οικίες διαθέτουν ισόγειο και έναν ή δύο ορόφους. Το ισόγειο προορίζεται για βοηθητικές υπηρεσίες (σταβλισμό ζώων, αποθήκευση, μαγείρεμα). Σπανιότερα εκεί διαμορφώνεται κάποιο εργαστήριο ή μαγαζί. Είναι χτισμένο έτσι ώστε να εξυπηρετεί αμυντικές ανάγκες: οι τοίχοι του έχουν μεγάλο πάχος και είναι στέρεοι και συχνά εφοδιασμένοι με «τοξικές» θυρίδες. Στο επάνω όροφο ήταν τα υπνοδωμάτια.

  Η εστία (τζάκι) και τα αποθηκευτικά αρμάρια (χώροι) αποτελούν απαραίτητο στοιχείο του βυζαντινού σπιτιού.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου Το κέντρο της εκκλησιαστικής διοίκησης της πόλης βρίσκεται στο κτιριακό συγκρότημα που αναπτύσσεται γύρω από το μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου. Ο ναός χτίστηκε το 13ο αιώνα και μετασκευάστηκε το α' μισό του 15ου αιώνα. Τα κτίρια που τον περιβάλλουν στεγάζουν την κατοικία του μητροπολίτη και διάφορες εκκλησιαστικές υπηρεσίες. Η σημερινή τους μορφή ανάγεται, ωστόσο, στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.

Η στέψη του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στο ναό του Αγίου Δημητρίου Μαρμάρινο ανάγλυφο με το δικέφαλο αετό στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο Μυστρά με τη σήμανση του σημείου, όπου στέφθηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου.

Το εσωτερικό του ναού του Αγίου Δημητρίου

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Τον Οκτώβριο του 1443 ανέλαβε δεσπότης του Μυστρά και αφιερώθηκε με ζήλο στη διοικητική και στρατιωτική αναδιοργάνωση του δεσποτάτου, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της Πελοποννήσου έναντι της τουρκικής απειλής.

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Ο Κωνσταντίνος ΙΑ′ υπήρξε ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο οποίος με το φρόνημα και την αυτοθυσία του, σημάδεψε χαρακτηριστικά το γεγονός της πτώσης της Κωνσταντινούπολης το 1453 .

1. Μονή της Περιβλέπτου Η μονή της Περιβλέπτου ανήκει στη Μητρόπολη Λακεδαιμονίας

Ο ναός της Περιβλέπτου

Η μονή της Παντάνασσας ανήκει στη Μητρόπολη Λακεδαιμονίας. 2. Μονή της Παντάνασσας Η μονή της Παντάνασσας ανήκει στη Μητρόπολη Λακεδαιμονίας. Τα μοναστικά συγκροτήματα περιλαμβάνουν και διάφορα κτίσματα που καλύπτουν τις ανάγκες των μοναχών (κελιά, τραπεζαρία, εστία, λουτρά κ.λπ.).

Η μονή Βροντοχίου είναι Πατριαρχικό Μοναστήρι. 3. Μονή Βροντοχίου Η μονή Βροντοχίου είναι Πατριαρχικό Μοναστήρι.

4. Μονή Ζωοδότου Χριστού Η μονή του Ζωοδότου Χριστού είναι Πατριαρχικό Μοναστήρι

Ο ναός της Αγίας Σοφίας Η Αγία Σοφία υπήρξε το καθολικό της μονής του Ζωοδότου Χριστού και χώρος ενταφιασμού μελών της αριστοκρατίας του Μυστρά.

Ο ναός της Αγίας Σοφίας Σημαντικές ταφές συγκεντρώνει ο ναός της Αγίας Σοφίας, ο οποίος πιθανότατα αποτελεί την εκκλησία των Παλατιών. Σε αυτή έχουν ταφεί πολλά μέλη της άρχουσας τάξης του Μυστρά.

Το μονόγραμμα του ονόματος του Μανουήλ Καντακουζηνού, πρώτου Δεσπότη του Μυστρά (1348-1380), εικονίζεται σε γλυπτό της Αγίας Σοφίας, ναού που ο ίδιος ίδρυσε.

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων Οι Άγιοι Θεόδωροι, καθολικό της μονής Βροχοντίου, κτίστηκαν λίγο πριν το 1296. O ναός βρίσκεται στη βορειοανατολική γειτονιά της πόλης, δίπλα στην Oδηγήτρια ανήκει στον τύπο του σταυρικού οκταγωνικού ναού. Ο μεγάλος τρούλος στηρίζεται όχι σε τέσσερα αλλά σε οκτώ σημεία, που διαγράφουν ένα νοητό οκτάγωνο.

Ο ναός της Ευαγγελίστριας Tο όνομα Φραντζής, με ωραία γράμματα του 15ου αιώνα, διακρίνεται στο βόρειο τοίχο του ιερού. Ίσως πρόκειται για τον γνωστό ιστορικό. Η ιστορία του αναφέρεται σε γεγονότα της περιόδου 1413-1477.

Ο ναός της Οδηγήτριας (Αφεντικό) H Οδηγήτρια είναι ένα μνημείο σημαντικό για την εξέλιξη της υστεροβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Σ’ αυτό εμφανίζεται, για πρώτη φορά, ο μικτός τύπος του Mυστρά, που συνδυάζει την τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο με το σύνθετο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο στον όροφο.

Οι τοιχογραφίες της Οδηγήτριας Στους τοίχους του νοτιοδυτικού παρεκκλησίου υπάρχουν τέσσερα χρυσόβουλλα (κρατικά έγγραφα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που υπογράφονταν από τον αυτοκράτορα κι έφεραν χρυσή σφραγίδα), με τα οποία παραχωρούνται γαίες (γη) και προνόμια στη μονή. Η αρχιτεκτονική η διακόσμηση και η μεγαλοπρέπεια του ναού θυμίζουν Κωνσταντινούπολη και αποδεικνύουν το στενό δεσμό Βασιλεύουσας και Μυστρά.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου Ο Άγιος Νικόλαος, στη συνοικία των Παλατιών, ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού, με νάρθηκα δυτικά, του οποίου η οροφή έχει καταπέσει και περίβολο νότια και δυτικά.

Το παλάτι στο Μυστρά Το οικοδόμημα είναι τεράστιο και χωρίζεται σε δύο πτέρυγες. Στην ανατολική πτέρυγα που είναι χώροι ιδιωτικοί, της κατοικίας του δεσπότη του Μυστρά, έκτασης λίγο μεγαλύτερης από μιας σημερινής βίλας (300-400 τ.μ.) και της δυτικής, που αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πρωτεύουσας του Δεσποτάτου του Μορέως.

Η αναστήλωση του παλατιού στο Μυστρά Σε αυτό το «παλάτι» (14ου αι.) κατοικούσαν οι ηγεμόνες του «Μυζηθρά» και οι αξιωματούχοι στα γύρω από αυτό σπίτια, ένα εκ των οποίων είναι και η αναστηλωμένη σήμερα οικία Λάσκαρη. 

Η αναστήλωση του παλατιού στο Μυστρά Το δεσποτάτο κυβερνούν διαδοχικά μέλη δύο αυτοκρατορικών οικογενειών: των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων.

Το σχέδιο (κάτοψη) του παλατιού

Η πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση του Μυστρά Ιδιαίτερη θέση κατέχει ο Μυστράς, ο οποίος γνωρίζει εξαιρετική πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση. Σε αυτό συντελούν η συγκέντρωση στην πόλη ενός κύκλου αριστοκρατών, λογίων και καλλιτεχνών, η διοίκηση της από μέλη της ίδιας της αυτοκρατορικής οικογένειας και, τέλος, το ενδιαφέρον των ίδιων των αυτοκρατόρων γι’ αυτή, που αποδεικνύεται και με τις επισκέψεις που πραγματοποιούν. Όλοι αυτοί οι παράγοντες ευνοούν την πολιτισμική ανάπτυξη της περιοχής, σε άμεση πάντα εξάρτυση από την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, οι δεσμοί με την οποία ποτέ δεν διακόπηκαν.

Ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός Ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων έρχεται από την Κωνσταντινούπολη στον Μυστρά, όπου έχει ήδη διαμορφωθεί ένα πολιτισμικό περιβάλλον κατάλληλο για να εκφράσει τις φιλοσοφικές του απόψεις. Αποτελεί τον κυριότερο εκφραστή της ελληνικότητας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1355 και πέθανε στο Μυστρά 1452.

Ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός Ο Πλήθωνας προσπαθεί να επιτύχει τη σωτηρία και την αναγέννηση του ελληνικού Βυζαντίου με την επιστροφή στις κλασσικές αντιλήψεις και με την ενασχόληση με τα αρχαία ελληνικά γράμματα, τα οποία ήδη ασκούν σημαντική επιρροή στη βυζαντινή αλλά και στη δυτική σκέψη. Προσπαθεί επίσης να βοηθήσει τους κατοίκους της αυτοκρατορίας να συνειδητοποιήσουν την ελληνική τους καταγωγή αναφωνώντας:

Συναθροίσεις (συναντήσεις) και πνευματικές συζητήσεις στο Μυστρά Στον οχυρωμένο οικισμό του Μυστρά, χώρος κατάλληλος για συναθροίσεις κάθε είδους είναι και το πλάτωμα μπροστά από το συγκρότημα των παλατιών. Εκεί θα γίνονταν δημόσιες συζητήσεις και ρητορικές ομιλίες, με πρωταγωνιστές τους σημαντικούς λόγιους, Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα και Βησσαρίωνα, που φθάνουν στο δεσποτάτο φέρνοντας μαζί τους νέες ιδέες και αισθητικές αντιλήψεις.

Βιβλιογραφία   Ιστορία και Τέχνη Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Μυστράς, εκδ. Έσπερος, Αθήνα 2003. Π. Χ. Δούκας, Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων, 1922. Ν. Δρανδάκης, ‘Τοιχογραφίες στα παρεκκλήσια του Μυστρά’, Πεπραγμένα του 9ου Διεθνούς Βυζαντινολογικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 1955. Α. Καλλιγάς-Χ. Καλλιγά, Το σπίτι του Λάσκαρη στο Μυστρά, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. ΙΓ΄ ( 1985-1986), σ. 261-277. Π. Καλονάρος (εκδ.), Χρονικόν του Μορέως, Αθήνα 1966. Ε. Καρποδίνη-Δημητριάδη, Κάστρα της Πελοποννήσου, εκδ. Αδάμ, Αθήνα 1990. Σπ. Λάμπρος, Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά, τ. 1–4, Αθήνα 1912–1934. Α. Λούβη-Κίζη, ‘Οι κτήτορες της Περιβλέπτου του Μυστρά’, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ΄, τ. ΚΔ΄ (2003), σ. 101-117. Χρ. Μαλτέζου, Το Δεσποτάτο του Μορέως (1262-1461), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Θ΄, εκδοτική Αθηνών, Αθήναι 1980, σ. 282-291. Γ. Μαρίνου, Άγιος Δημήτριος. Η Μητρόπολη του Μυστρά, Υπουργείο Πολιτισμού, Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου αρ. 78, Αθήνα 2002. Α. Ορλάνδος, Τα Παλάτια και τα σπίτια του Μυστρά, Αθήναι 2000. Τ. Π. Τζωρτζάκης, Η δικαιοσύνη των Παλαιολόγων στο Δεσποτάτο του Μυστρά, Αθήνα 1980. Μ. Χατζηδάκης, ‘Νεώτερα για την ιστορία και την τέχνη της Μητρόπολης του Μυστρά’, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Περ. Δ΄, 9 (1979), σ. 143-175. Μ. Χατζηδάκης, Μυστράς. Η Μεσαιωνική πολιτεία και το Κάστρο, Αθήνα 2005.

Η Πολιτεία του Μυστρά, Μυστράς Αύγουστος 2001 - Ιανουάριος 2002, Κατάλογος έκθεσης Ώρες Βυζαντίου. Έργα και ημέρες στο Βυζάντιο, Υπουργείο Πολιτισμού, 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αθήνα 2001. Το Βυζάντιο ως Οικουμένη, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Οκτώβριος 2001 - Ιανουάριος 2002, Κατάλογος έκθεσης Ώρες Βυζαντίου. Έργα και ημέρες στο Βυζάντιο, Υπουργείο Πολιτισμού, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα 2001. Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, Θεσσαλονίκη, Λευκός πύργος Οκτώβριος 2001 - Ιανουάριος 2002, Κατάλογος έκθεσης Ώρες Βυζαντίου. Έργα και ημέρες στο Βυζάντιο, επιστ. επιμ. Δήμητρα Παπανικόλα-Μπακιρτζή, Υπουργείο Πολιτισμού, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Αθήνα 2001. S. Dufrenne, Les programmes iconographiques des églιses byzantines de Mistra, Παρίσι 1970. P. Lock, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο, 1204–1500, εκδ. Ενάλιος, 1995. R. Etzeoglou, ‘Quelques remarques sur les portraits figurés dans les églises de Mistra’, XVI Internationaler Byzantinistenkongress, Βιέννη 1981, Akten ΙΙ/5, Jarbuch der Österreichischen Byzantinistik, 32/5, Βιέννη 1982, σ. 513-521. W. Miller, H Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1204–1566, Αθήνα 1990. D. M.Nicol, Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου. 1261–1453, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2001. D. M.Nicol, Βυζάντιο και Βενετία, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004. D. Nicholas, Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου. Κοινωνία, διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη, 312–1500, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1999. St. Runciman, Μυστράς, μτφ. Π. Κορρέ, Τζ. Καπατσώρη, Αθήνα 1986. G. C. Savvides, ‘Notes on the turkish raids in the Mystras area from c. 1360 to the ottoman conquest of 1460’, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τ. ΜΗ΄ (1990–1993), σ. 45–51. St. Sinos, ‘Organisation und Form des byzantinischen Palastes von Mystras’, Architectura, 17 (1987), σ. 105-128. St. Sinos, ‘Mistras’, Reallexikon zur byzantinischen Kunst, B. V, Stuttgart 1999, σ. 380-518. D. Zakythinos, Le Despotat grec de Morée, Ι-ΙΙ, London 1973.

Η Καστροπολιτεία του Μυστρά ενώνει Ανατολή και Δύση…