Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ Ο ΣΙΤΑΡΟΥΛΗΣ ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2014-2015 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: ΣΙΑΠΛΑΟΥΡΑ ΔΗΜΗΤΡΑ - ΠΑΤΡΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΣΚΟΠΟΣ Να γνωρίσουν τα παιδιά το ψωμί, να καταλάβουν τη σημασία του ως βασικό είδος διατροφής και να καταγράψουν έθιμα, παραδόσεις και θρησκευτικές εκδηλώσεις που έχουν σχέση με το ψωμί

ΣΤΟΧΟΙ Να γνωρίσουν οι μαθητές το βασικό είδος της διατροφής μας, το ψωμί. Να γνωρίσουν τη θρεπτική αξία του ψωμιού. Να καταλάβουν ότι για να φτάσει το ψωμί στο τραπέζι μας χρειάστηκε να δουλέψουν πάρα πολλοί άνθρωποι από τη στιγμή της σποράς του σιταριού μέχρι να φτάσει στο ράφι του φούρνου. Να κατανοήσουν ότι η προμήθειά του είναι σήμερα πανεύκολη από το φούρνο ή το πρατήριο άρτου της γειτονιάς μας, ενώ λίγο παλιότερα χρειαζόταν πολύ κόπο και χρόνο για να φτάσει στο τραπέζι της οικογένειας. Να γνωρίσουν τα είδη ψωμιού που κυκλοφορούν στο εμπόριο και τον τρόπο παραγωγής τους. Να κατανοήσουν τη ξεχωριστή θέση που έχει το ψωμί στη Χριστιανική θρησκεία.

ΣΤΟΧΟΙ Να γνωρίσουν την ιστορία του ψωμιού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Να έρθουν σε επαφή με ποιήματα, λογοτεχνικά κείμενα και παραμύθια που έχουν σχέση με το ψωμί. Να έρθουν σε επαφή με έργα ζωγραφικής που έχουν σχέση με το ψωμί. Να αναπτύξουν τη ικανότητα να εργάζονται ομαδικά. Να αναπτύξουν την παρατηρητικότητα και την κριτική σκέψη. Να έρθουν σε επαφή με παροιμίες, εκφράσεις και παιχνίδια που έχουν σχέση με το ψωμί. Η έκφραση μέσα από το τραγούδι, τη ζωγραφική, τη χειροτεχνία και το «Σκέφτομαι και γράφω».

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Συζήτηση-ενημέρωση στο χώρο του σχολείου από τη διατροφολόγο κ. Σιδηροκαστρίτη Μαρία για τη θρεπτική αξία του ψωμιού και το ρόλο του στην καθημερινή μας διατροφή. Ζύμωμα ψωμιού μέσα στην τάξη με τη βοήθεια της κ. Καλλιόπης Πατρινού. Δοκιμή διαφόρων ειδών ψωμιού.  Ζύμωμα της κυρίας Σαρακοστής μέσα στην τάξη. Επίσκεψη στην εκκλησία της ενορίας και συζήτηση με τον ιερέα για τη σχέση του ψωμιού με τη χριστιανική λατρεία. Επίσκεψη στο σύγχρονο φούρνο του κ. Πυλαρινού στο Σαρακινάδο. Επίσκεψη στο «Βερτζάγειο» λαογραφικό μουσείο και διερεύνηση των αντικειμένων που χρησιμοποιούσαν παλιότερα για την παραγωγή του ψωμιού.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Συζήτηση -ενημέρωση με την γεωπόνο κ. Αναστασία Πέττα για την διαδικασία καλλιέργειας του σιταριού. Συγκέντρωση πληροφοριών από βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και το internet. Καταγραφή παροιμιών, παιχνιδιών, πληροφοριών κλπ. Σταυρόλεξα, ακροστιχίδες, παιχνίδια.   Ανάγνωση ποιημάτων, λογοτεχνικών κειμένων και παραμυθιών. Παρακολούθηση DVD με παράσταση Καραγκιόζη («Ο Καραγκιόζης φούρναρης»). Δημιουργία και λύση προβλημάτων στα μαθηματικά. Ζωγραφική, χειροτεχνία, «Σκέφτομαι και γράφω»,. Παιχνίδια σχετικά με το ψωμί.(πινακωτή)

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ Δεν γνωρίζουμε πότε και πού οι άνθρωποι άρχισαν να τρώνε ψωμί. Λέγεται ότι 6 – 7 χιλιάδες χρόνια πριν εμφανίστηκαν τα πρώτα ψωμιά, αλλά η φράση «βγάζω το ψωμί μου» μάλλον κρατάει από την Αίγυπτο.

Όπως περιγράφει ο Ηρόδοτος, στην Αίγυπτο το ψωμί έλαβε για πρώτη φορά οικονομική και κοινωνική υπόσταση, αφού χρησιμοποιήθηκε ως νόμισμα, και μάλιστα για την κάλυψη των μισθών όχι μόνο απλών χωρικών αλλά και υψηλόβαθμων κρατικών αξιωματούχων. Βέβαια, υπήρχε ταξική ειδοποιός διάφορά. Η κοινωνική πλέμπα έπαιρνε ψωμί από κριθάρι ενώ οι ευγενείς απολάμβαναν ψωμί από σιτάλευρο. Οι Αιγύπτιοι έθαβαν τους νεκρούς τους μαζί με ψωμί, ώστε να συμβάλουν στη μεταθανάτια σίτιση του αγαπημένου τους προσώπου.

Το ψωμί είναι η παλαιότερη παρασκευαζόμενη τροφή του ανθρώπου και γίνεται με την ανάμειξη αλεύρου δημητριακών και νερού. Το ζυμάρι που δημιουργείται, φουσκώνει και ψήνεται. Η ιστορία του ψωμιού αρχίζει με την αυγή του πολιτισμού μας κατά τη διάρκεια της νεολιθικής εποχής (8.000 π.Χ.) όταν ο άνθρωπος άρχισε να καλλιεργεί δημητριακά και σίγουρα δε μοιάζει με το ψωμί που γνωρίζουμε. Αρχικά υπήρχε ως ένα είδος σκληρής πίτας που δε φούσκωνε και φτιαχνόταν ψήνοντας ένα ζυμάρι δημητριακών αρχικά στον ήλιο και στη συνέχεια πάνω σε καυτή πλάκα.

Η ανακάλυψη του προζυμιού που έχει σαν αποτέλεσμα το φούσκωμα του ψωμιού ήταν ένα σημαντικό αλλά τυχαίο γεγονός. Θεωρείται ότι ανακαλύφθηκε στην Αίγυπτο κατά λάθος. Όταν ένα κομμάτι ζύμης παραμείνει εκτεθειμένο σε ζεστό περιβάλλον για πολλές ώρες, ευνοείται ή ανάπτυξη ενός μύκητα, μέσα από μία χημική αντίδραση που προκύπτει από την απορρόφηση των ζυμεγερτών που υπάρχουν στον αέρα. Το αποτέλεσμα αυτής της αντίδρασης είναι το φούσκωμα της ζύμης. Αυτό είναι το προζύμι.

ΤΟ ΨΩΜΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Τα δημητριακά αποτελούσαν τη βάση της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων, κατά τη μινωική, τη μυκηναϊκή και την κλασική περίοδο. Κύρια προϊόντα ήταν το σκληρό σιτάρι (πύρος), η όλυρα (ζειά) και το κριθάρι (κριθαί). Το σιτάρι μουσκευόταν προκειμένου να γίνει μαλακό και κατόπιν επεξεργαζόταν με δύο πιθανούς τρόπους: πρώτη περίπτωση ήταν το άλεσμά του προκειμένου να γίνει χυλός, ώστε να αποτελέσει συστατικό του λαπά. Η άλλη περίπτωση ήταν να μετατραπεί σε αλεύρι (ἀλείατα) από το οποίο προέκυπτε το ψωμί (ἄρτος) ή διάφορες πίττες, σκέτες ή γεμιστές με τυρί ή μέλι. Η μέθοδος «φουσκώματος» του ψωμιού ήταν γνωστή.  Η ζύμη ψηνόταν στο σπίτι σε υπερυψωμένους φούρνους από άργιλο (ἰπνός)

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ Λευκό ψωμί: Γίνεται από αλεύρι που περιέχει μόνο τον κεντρικό  πυρήνα των σιτηρών (ενδοσπέρμιο). Μαύρο ψωμί: Παρασκευάζεται από αλεύρι που προέρχεται από το ενδοσπέρμιο και από 10% πίτουρο. Μπορεί επίσης να αναφέρεται στο άσπρο ψωμί με προσθήκη χρωστικών (συχνά χρωστική καραμέλα) για να γίνει καφέ. Ψωμί ολικής αλέσεως: Περιέχει το σύνολο του κόκκου του σιταριού (ενδοσπέρμιο, πίτουρο, φύτρο).

Πολύσπορο ψωμί: Πρόκειται για υψηλής θρεπτικής αξίας ψωμί, πλούσιο σε φυτικές ίνες, βιταμίνες, αμινοξέα και θρεπτικά συστατικά. Από το όνομά του, καταλαβαίνουμε ότι παρασκευάζεται από διάφορα είδη δημητριακών, όπως σιτάρι, σίκαλη, κριθάρι, βρώμη, καλαμπόκι, σπόρους κεχριού, παπαρούνας, ηλιόσπορου. Χωριάτικο ψωμί: Παρασκευάζεται από αλεύρι, το οποίο παράγεται αποκλειστικά και μόνο από σκληρό σιτάρι και έχει χρυσοκίτρινο χρώμα.

Καλαμποκόψωμο: Παρασκευάζεται από αλεύρι καλαμποκιού, το οποίο παράγεται από την άλεση του αραβόσιτου, έχει έντονο κίτρινο χρώμα, απαλή υφή και νόστιμη γεύση. Ψωμί σίκαλης: Γίνεται από αλεύρι σίκαλης, το οποίο έχει υψηλότερη περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες από πολλούς κοινούς τύπους ψωμιού και συχνά είναι πιο σκούρο στο χρώμα. Μπορεί να έχει ανοιχτό ή σκούρο χρώμα, ανάλογα με τον τύπο του άλευρου που χρησιμοποιείται και την προσθήκη χρωστικών, και συνήθως είναι πυκνότερο από το ψωμί που γίνεται από αλεύρι σίτου, ενώ έχει περισσότερες φυτικές ίνες από το λευκό ψωμί.

ΨΩΜΙ ΒΑΣΙΚΗ ΤΡΟΦΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΛΑΩΝ Το ψωμί ήταν πάντα μία από τις βασικότερες τροφές, το οποίο εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα. Δεν ξέρω να υπάρχει λαός που να μην έχει το ψωμί στη διατροφή του. Βέβαια όλοι οι λαοί δεν έχουν τα ίδια είδη ψωμιού. Υπάρχουν λαοί, όπως οι Μεξικάνοι, οι Βραζιλιάνοι και οι Ισπανοί, που έχουν την τορτίγια, ένα είδος λεπτής πίτας, που γι’ αυτούς είναι ψωμί. Οι Ινδιάνοι έχουν ένα μίγμα σαν χυλό, που το κάνουν λεπτό φύλλο, πυρώνουν μια λαμαρίνα ή τούβλα, τον ψήνουν και τον έχουν σαν ψωμί. Οι Βεδουίνοι κάνουν χυλό από κάποια αλεύρια που έχουν και τον ψήνουν πάνω σε πυρωμένα τούβλα και το τρώνε σαν ψωμί.

Η ΘΡΕΠΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΨΩΜΙΟΥ Το ψωμί είναι βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής και θα πρέπει να καταναλώνεται καθημερινά μαζί με άλλα δημητριακά. Το ψωμί περιέχει υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, ανόργανα συστατικά, βιταμίνες και νερό.

Το ψωμΙ εΙναι πλοΥσιο σε: Γλουτένη (πρωτεΐνη), η οποία βοηθάει στην ανάπτυξη και συντήρηση του μυϊκoύ συστήματος. Άμυλο (υδατάνθρακας), το οποίο παρέχει ενέργεια στον οργανισμό για να μπορεί να ανταπεξέλθει στις διάφορες δραστηριότητες. Κυτταρίνη (υδατάνθρακες), η οποία είναι απαραίτητη για την καλή πέψη και καλή λειτουργία του εντέρου. Φυτικές ίνες, οι οποίες μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίμα. Βιταμίνη Ε, η οποία έχει αντιοξειδωτική δράση. Βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β1, Β2, νιασίνη), οι οποίες είναι υπεύθυνες για την καλή κατάσταση του νευρικού και πεπτικού συστήματος καθώς και για την καλή κατάσταση του δέρματος.

Ο κύκλοΣ του ΨΩΜΙΟΥ Το όργωμα Μόλις έπιαναν οι πρώτες βροχές του φθινοπώρου και μαλάκωνε το χώμα, άρχιζε το όργωμα. Έπρεπε να ετοιμαστεί το χώμα να γίνει αφράτο δηλαδή, για να δεχτεί το σπόρο. Τότε δεν είχαν μηχανές και χρησιμοποιούσαν ζώα για να τους βοηθούν στο όργωμα. Σο αλέτρι ήταν ξύλινο και το έδεναν συνήθως σε δυο άλογα ή σε δυο βόδια. Στο όργωμα πρόσεχαν να πατάει το ένα ζώο μέσα στο διπλανό αυλάκι, για να γίνεται ίσιο.

Η σπορά Παλαιότερα η σπορά γινόταν με το χέρι. Άρχιζε στα τέλη του Σεπτέμβρη και τελείωνε το Δεκέμβρη. Στις 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Σταυρού, οι γεωργοί πήγαιναν στην εκκλησία λίγο σπόρο να τον ευλογήσει ο παπάς. Μετά τον έπαιρναν και τον ανακάτευαν με τον υπόλοιπο σπόρο, για να έχουν καλή σοδειά. Άλλοι κρατούσαν αγιασμό και ράντιζαν το σπόρο για να πάρει ευλογία. Αφού τελείωνε το όργωμα, έριχναν το σπόρο με το χέρι. Σο σπόρο τον είχαν μέσα σε ένα «δισάκι» ( διπλό σάκο), που στη μέση είχε ένα άνοιγμα, για να το κρεμάνε στο λαιμό. Δηλαδή, είχαν ένα σάκο μπροστά και έναν πίσω. Όταν άδειαζε λίγο ο μπροστινός σάκος, έφερναν μπροστά τους τον πισινό σάκο, για να μην κουράζονται από το μεγαλύτερο βάρος του.

Αυτό συνεχιζόταν μέχρι να αδειάσουν οι σάκοι, οπότε τους ξαναγέμιζαν Αυτό συνεχιζόταν μέχρι να αδειάσουν οι σάκοι, οπότε τους ξαναγέμιζαν. Αφού τελείωνε η σπορά, για να σκεπαστεί ο σπόρος με χώμα, έκοβαν ένα μεγάλο κλωνάρι δέντρου και το σβάρνιζαν στο χωράφι. Αργότερα χρησιμοποιούσαν ξύλινες σβάρνες και τα τελευταία χρόνια σιδερένιες. Μπορούσαν να σπείρουν 2 – 3 στρέμματα την ημέρα. Σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας, μην μπορώντας να κάνουν κάτι άλλο, απευθύνονταν στον ιερέα του χωριού να κάνει λιτανεία. Έπαιρναν τα εικονίσματα και τα λάβαρα από την εκκλησία και πήγαιναν στα χωράφια. Εκεί ο ιερέας διάβαζε ευχές και όλοι μαζί παρακαλούσαν το Θεό να βρέξει.

Το σβάρνισμα Στη συνέχεια γινόταν το σβάρνισμα με τη σβάρνα, που έσερνε το ζώο, για να στρώσει το χωράφι και να σκεπαστεί ομοιόμορφα ο σπόρος. Αφού τελείωνε η σπορά, περίμεναν τις βροχές, για να ποτιστούν τα χωράφια και να βλαστήσει ο σπόρος.

Ο θερισμός Στις αρχές του καλοκαιριού, τα σιτάρια ωρίμαζαν και άρχιζε το θέρος. Τα στάχυα θερίζονταν με τα δρεπάνια, γίνονταν δεμάτια και μεταφέρονταν στα αλώνια. Ο θερισμός είναι η εργασία για τη συγκομιδή των σιτηρών και γίνεται μετά από το ωρίμασμα των καρπών, δηλαδή στα τέλη Μαΐου στις θερμές περιοχές και στα νησιά, τον Ιούνιο στις υπόλοιπες περιοχές και τον Ιούλιο στα ορεινά μέρη. Η καλύτερη εποχή για να θεριστεί το σιτάρι, που προορίζεται για να γίνει αλεύρι, είναι όταν οι κόκκοι έχουν σκληρύνει, αλλά μπορούν να κοπούν με το νύχι, και η καλαμιά του σταριού έχει γίνει κίτρινη.

Ο θερισμός γίνεται ή με το χέρι από εξασκημένους εργάτες και εργάτριες ή με θεριστικές μηχανές. Οι εργάτες για το θερισμό χρησιμοποιούν το δρεπάνι, που είναι γνωστό θεριστικό εργαλείο από τα πολύ παλιά χρόνια. Το δρεπάνι αποτελείται από μια ξύλινη λαβή και μια πριονωτή λεπίδα, που έχει το σχήμα μισοφέγγαρου. Ο θεριστής πιάνει με το αριστερό του χέρι μια δέσμη σιτηρών, τα χερόβολα, και με το άλλο, σύροντας το δρεπάνι προς το μέρος του, τα κόβει. Πολλά χερόβολα σχηματίζουν ένα δεμάτι που δένονται από εργάτες που ακολουθούν τους θεριστές. Σήμερα ο θερισμός στα περισσότερα μέρη γίνεται με θεριστικές μηχανές που δουλεύουν με μεγάλη ταχύτητα.

Το αλώνισμα Το αλώνισμα γίνεται στο αλώνι, πέτρινο ή πήλινο, για να είναι σκληρό και βρίσκεται σε ψηλό μέρος, για να γίνεται πιο εύκολα το λίχνισμα. Γύρω - γύρω βρίσκεται περιτείχισμα, για να μη σκορπίζονται οι σπόροι κατά την εργασία του αλωνισμού. Το αλώνισμα γίνεται έτσι: Χτυπούν τα στάχυα με πολλή δύναμη, είτε με το χέρι ή με ζώα ή με μηχανές, για να αποχωριστεί ο καρπός από τα υπόλοιπα στελέχη. Επειδή με το χέρι το χτύπημα είναι δύσκολο, χρησιμοποιούν εργαλεία, όπως είναι ο κόπανος ή δικάβαλος ή λιοράβδι

Μετά το χωρισμό του καρπού από τα υπόλοιπα στελέχη, γίνεται το λίχνισμα ή ανέμισμα ή ξανέμισμα, για να μείνει το καθαρό σιτάρι και μετά το μεταφέρουν σε ειδικές αποθήκες. Σο αλώνισμα είναι δύσκολη και σκληρή εργασία. Όταν μάλιστα δε φυσάει αέρας, μπορεί να κρατήσει πολλές μέρες. Έτσι εξαντλούνται και τα ζώα και οι ίδιοι οι άνθρωποι. Ο κυπριακός λαός λέει για το αλώνισμα το παρακάτω τετράστιχο: "Βόδι να μην αλώνιζε, κόρη να μην εγέννα, και νιος να μην εθέριζε, ποτέ του δεν εγέρνα". Όταν θεριστούν τα στάχυα, σκορπίζονται στο αλώνι.

Το λίχνισμα Ακολουθούσε το "λίχνισμα". Με την βοήθεια του αέρα, ο καρπός ξεχώριζε και έμενε στο αλώνι…..

Η αποθήκευση Η επόμενη εργασία ήταν το σάκιασμα του καρπού και η αποθήκευση του στα κελάρια, όπου φυλάσσονταν και προστατεύονταν με τη χρήση συγκεκριμένων φυτών (βοτάνων) που απομάκρυναν από τον καρπό τα παράσιτα (ψείρες, σκουλήκια κ.ά.).

Το άλεσμα – Στη συνέχεια το σιτάρι το πήγαιναν στο μύλο για να αλεστεί…

Από το σιτάρι στο ψωμί Το ζύμωμα γινόταν σε ξύλινες σκάφες και έπειτα το ζυμάρι μεταφερόταν με τις πινακωτές στο φούρνο για να ψηθεί.

ΤΟ ΨΩΜΙ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ «Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει πολλές φορές το ψωμί. Όταν οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο με τον Μωυσή αρχηγό, βρέθηκαν στην έρημο. Ο λαός πεινούσε, γιατί τελείωσαν τα τρόφιμα του και έκανε παράπονα στο Μωυσή. Ο Μωυσής απευθύνθηκε στο Θεό και  ο Θεός τους έστειλε το «μάννα». Το «μάννα» ήταν ένα είδος ψωμιού που το έστειλε ο Θεός από τον ουρανό και με αυτό επιβίωσε ο λαός. 

Στην Καινή Διαθήκη έχουμε το θαύμα του Χριστού που με πέντε άρτους και δύο ψάρια χόρτασε πέντε χιλιάδες ανθρώπους. Έφαγε ο κόσμος και χόρτασε και περίσσεψαν και δώδεκα κοφίνια. Επίσης ο Χριστός παρομοίαζε τον εαυτό του στους μαθητές του σαν άρτο τον οποίον όποιος τον τρώει θα έχει ζωή αιώνια. Στο Μυστικό δείπνο ο Ιησούς ευλόγησε το ψωμί, το έκοψε σε κομμάτια και είπε: «Λάβετε, φάγετε, αυτό είναι το σώμα μου». Μετά ευλόγησε το κρασί και έδωσε το ποτήρι του σε όλους και είπε: «Πιείτε από αυτό όλοι, αυτό είναι το αίμα μου».

ΘΕΙα κοινωνΙΑ Χωρίς τον άρτο δεν μπορεί να γίνει η Θεία Λειτουργία. Ο άρτος πρέπει να είναι καλά ζυμωμένος και να έχει την σφραγίδα του σταυρού (επάνω στο σταυρό γράφει ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ). Ένα μέρος του άρτου το χρησιμοποιεί ο Ιερέας, για να φτιάξει την Θεία Κοινωνία (σε ανάμνηση του Μυστικού Δείπνου), και το υπόλοιπο το κόβει σε μικρά κομμάτια και το μοιράζει στους πιστούς στο τέλος της Θείας Λειτουργίας. Το κομμάτι πού κόβει ο Ιερέας λέγετε αντίδωρο (αντί + δώρο) και το δίνει σε όσους δεν μπορούν να κοινωνήσουν.

ΑρτοκλασΙα Υπάρχει μια άλλη λειτουργία που λέγεται αρτοκλασία. Σ’ ένα πανέρι βάζει πέντε άρτους, ένα μπουκάλι κρασί και ένα λάδι κάποιος πιστός που γιορτάζει και τα πηγαίνει στην εκκλησία. Εκεί ο ιερέας τα ευλογεί, για να έχει υγεία ο εορτάζων, αλλά και σαν ανάμνηση του θαύματος που έκανε ο Χριστός με τους πέντε άρτους και τα δύο ψάρια. Η αρτοκλασία γίνεται το απόγευμα του Εσπερινού ή το πρωί πριν από τη Θεία Λειτουργία. Κάθε πιστός μπορεί να φέρει έναν  άρτο μαζί με ένα  σημείωμα με ονόματα ζωντανών ή ακόμα και νεκρών και τα διαβάζει ο ιερέας, για να έχουν οι ζωντανοί και ν’ αναπαυθούν οι ζωές των νεκρών. Τους άρτους που περισσεύουν τους μοιράζει ο ιερέας στους πιστούς.

«Ο Μυστικός Δείπνος» (1495 – 98) ΤΟ ΨΩΜΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Λεονάρντο ντα Βίντσι   «Ο Μυστικός Δείπνος» (1495 – 98)

“Οι σταχτολοΓΗτρεΣ” 1848 Ζαν – ΦρανσουΑ ΜιλΛΕ “Οι σταχτολοΓΗτρεΣ” 1848 Ζαν – ΦρανσουΑ ΜιλΛΕ

ΒΙνσεντ Βαν Γκογκ «ΜεσημεριανΟΣ ΥπνοΣ» (1890)

ΣαλβατΟρ ΝταλΙ «ΚαλΑθι με ψωμΙ» (1926)

Ζαν – ΜπατIστ Σαρντέν «Η προμηθεYτρα» (1779)

ΝικΟλαοΣ ΓΥζηΣ «ΨωμιΑ» (1876- 85) ΝικΟλαοΣ ΓΥζηΣ «ΨωμιΑ» (1876- 85)

ΘεOφιλοΣ «ΜΕγα ΑρτοποιεΙον Γεωργίου ΠαναγιΩτου ΚοντουφοΥρναρη

Ενδεικτικεσ εργασιεσ μαθητων απο τη διαθεματικη προσεγγιση του θεματοσ Ενδεικτικεσ εργασιεσ μαθητων απο τη διαθεματικη προσεγγιση του θεματοσ

Με τον χειρομυλο

Με το χειρομυλο

Η πυραμιδα τησ διατροφησ

Η πυραμιδα τησ διατροφησ

Η πυραμιδα τησ διατροφησ

Η πυραμιδα τησ διατροφησ

Το κρυπτολεξο του ψωμιου

ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ

... και λιγα μαθηματικα!!! 1.Ένας έμπορος στη Μινωική Κρήτη έχει 300 μεγάλα πιθάρια με σιτάρι και θέλει να τα φορτώσει σε καράβια. Σκέφτεται πόσα πιθάρια να φορτώσει σε κάθε καράβι και πόσα καράβια θα χρειαστεί. Μπορείς να τον βοηθήσεις ; α) Αν σε κάθε καράβι φορτώσει 10 πιθάρια. Πόσα καράβια θα χρειαστεί; Θα χρειαστεί ........... καράβια. β) Αν σε κάθε καράβι φορτώσει 20 πιθάρια. Πόσα καράβια θα χρειαστεί; Θα χρειαστεί ........... καράβια. γ) Αν σε κάθε καράβι φορτώσει 25 πιθάρια. Πόσα καράβια θα χρειαστεί; Θα χρειαστεί ........... καράβια. 2.Ένας γεωργός πήγε 15 σακιά στάρι στον μύλο για να το αλέσει. Κάθε σακί ζύγιζε 50 κιλά. Πόσα κιλά ήταν το στάρι συνολικά; 3. Ένας μυλωνάς πούλησε 12 σακιά αλεύρι σ΄ έναν φούρναρη. Κάθε σακί κόστιζε 40 €. Πόσα χρήματα πλήρωσε ο φούρναρης στον μυλωνά;

... και λιγα μαθηματικα!!! 4. Ένα σακί αλεύρι ζυγίζει 50 κιλά και κοστίζει 50 €. Πόσα € κοστίζει το 1 κιλό αλεύρι; 5. Η κ. Άννα αγόρασε 1 κιλό αλεύρι. Χρησιμοποίησε 450 γραμμάρια αλεύρι για να φτιάξει μια πίτσα και με το υπόλοιπο έφτιαξε παξιμάδια. Πόσο αλεύρι χρησιμοποίησε για τα παξιμάδια; 6. Η γιαγιά έφτιαξε κουλουράκια για τα 5 εγγόνια της. Αν τα κουλουράκια είναι 67, πόσα θα πάρει το κάθε παιδί και πόσα θα περισσέψουν 7. Ο Κώστας πήγε στον φούρνο και αγόρασε μια τυρόπιτα,1 κιλό ψωμί και μια μπουγάτσα. Πόσα ρέστα πήρε από 10ευρω;

... και λιγα μαθηματικα!!! 8.Βάζω στη σειρά τις τιμές μερικών προϊόντων ενός φούρνου από την ακριβότερη στη φθηνότερη. ΤΙΜΟΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΡΤΟΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ ψωμί (1 κιλό) 2€ ψωμί (1|2 κιλό καρβελάκι χωριάτικο 1,60€ μπακέτα 0,95€ ψωμί τοστ 1,90€ σταφιδόψωμο 0,75€ κρουασάν 1,60€ κουλούρι 0,50€ μπουγάτσα 1,85€ τυρόπιτα 1,80€ τσουρέκι μεγάλο 6,09€

ΠαιχνΙδια Ζυμώνω ωραίο, ωραίο ψωμί, βάζω προζύμι, αλεύρι, νερό, ΤΟ ΖΥΜΩΜΑ Οι παίκτες πλάθουν, αν υπάρχουν πραγματικά υλικά, ή απλός κάνουν τις κινήσεις του πλασίματος, ενώ τραγουδούν:                                              Ζυμώνω ωραίο, ωραίο ψωμί,       βάζω προζύμι, αλεύρι, νερό,       πρέπει να δουλεύω, δεν μπορώ,       θα το ψήσω στο φούρνο στη στιγμή       θα το φουρνίσω σαν θα ανεβεί       θα το ξεφουρνίσω σαν θα ψηθεί.         Στο τέλος, κάνουν κύκλο και προχωρώντας δεξιά – αριστερά τραγουδούν πάλι τους παραπάνω στίχους.

Ο ΚΑΡΒΕΛΑΣ Παίζετε με πολλά παιδιά. Με λάχνισμα  βγάζουν δύο, που στέκονται στη μέση, ενώ τα άλλα κάνουν κύκλο γύρω τους. Το ένα από τα δύο παιδιά λέει στο άλλο, που παίζει το πρόσωπο του καρβελά: Το ένα παιδί:   - Καρβελά, καρβελά, πόσα καρβέλια έχει ο φούρνος; Το άλλο παιδί:       - Έντεκα κι ένα καμένο. Το ένα :                 - Και ποιος το ‘καψε; Το άλλο :               - Ο Βασίλης  (λέει όποιο άλλο όνομα θέλει) Το ένα:                  - Και με τι θα τον παντρέψουμε; Το άλλο:                - Με τα κοράκια.                              Και τότε, όλα τα παιδιά φωνάζουν: -  Κρά, κρά ,κρά!!!   Την ίδια  στιγμή, δύο παιδιά από την ομάδα ενώνοντας ψηλά τα χέρια τους κάνουν πόρτα και ο Βασίλης βγαίνει από τον κύκλο περνώντας από κάτω. Το παιχνίδι συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο, ώσπου να βγουν όλα τα παιδιά. Κάθε φορά μιμούνται άλλο ζώο: γαϊδουράκι, γάτα, κόκορα  ή τρομπέτα κ.τ.λ.

ΤΟ ΠΡΟΖΥΜΙ Το παιχνίδι αυτό παίζεται από πολλά παιδιά, πάνω από δέκα, σε ανοιχτό μέρος. Δύο παιδιά χαράζουν στο χώμα έναν κύκλο, το προζύμι, με διάμετρο δύο μέτρα περίπου. Ύστερα τα δύο αυτά παιδιά μπαίνουν και στέκονται μέσα σ’ αυτόν τον κύκλο. Και τότε το ένα παιδί ζητά από το άλλο προζύμι. Το άλλο απλώνει προς το μέρος του το χέρι του, τάχα πως του δίνει. Οι άλλοι παίκτες, που στέκονται έξω από τον κύκλο κι ολόγυρα, μόλις δουν πως τάχα πήρε προζύμι, φεύγουν άταχτα εδώ κι εκεί, γιατί πετιέται έξω από τον κύκλο και αρχίζει και τους κυνηγάει. Αν τύχει να μην πιάσει κανένα, τότε οι άλλοι γυρίζουν πίσω κι αρχίζουν να τον χτυπούν. Την ίδια στιγμή πετιέται κουτσαίνοντας από το προζύμι κι ο άλλος παίκτης, για να τον ελευθερώσει. Αν τύχει όμως και πιάσει κανένα και κατορθώσει να τον χτυπήσει λίγο, τον παίρνει μαζί του και μπαίνουν και οι δύο στον κύκλο λέγοντας του: - « Προζύμι » κ’ εγώ «προζύμι» κ’ εσύ.

ΤΟ ΠΡΟΖΥΜΙ Το παιχνίδι αρχίζει όπως και πρώτα, με τη διαφορά πως όσα και να πάρει ο ένας από τον άλλο βγαίνουν και οι δύο κουτσαίνοντας και κυνηγούν τα άλλα παιδιά που φεύγουν. Απαραίτητο είναι να φωνάξει τη λέξη προζύμι, για να τον ακούσουν και να φύγουν οι απέξω από τον κύκλο παίκτες. Αν ξεχάσει να κάνει αυτό το χρέος του, τότε οι άλλοι έχουν δικαίωμα να τον ξυλοκοπήσουν μόλις βγει. Αν κουραστεί, μπορεί να τρέξει και να πατήσει στο προζύμι. Το μέρος αυτό συμβολίζει άσυλο και δεν επιτρέπεται να τον χτυπήσουν. Όταν όμως τον προλάβουν έξω, τότε τον ξυλοκοπούν, ώσπου να καταφθάσει ο σύντροφος του να τον γλιτώσει. Το παιχνίδι αυτό παίζεται σε πολλές περιοχές και κατά κύριο λόγο στη Νεάπολη της Κρήτης.

Πινακωτη - πινακωτη Τα παιδιά μαζεύονται σε μια μεριά και σχηματίζουν μια ομάδα: τη «μάνα» και «τ' αρνάκια» της. Απέναντί τους, σε κάποια απόσταση, στέκεται ο «απεσταλμένος» του βασιλιά. Η μάνα κάθεται σ' ένα σκαλοπάτι ή σκαμνί, και πάνω της κάθεται το «χαϊδεμένο»  αρνάκι της. Δίπλα του κάθονται τα  υπόλοιπα παιδιά, το ένα πλάι άλλο. Τα παιδιά βάζουν το χέρι στο αυτί τους, για ν' ακούνε, τάχα, καλά. Έρχεται από απέναντι ο απεσταλμένος του βασιλιά και με δυνατή φωνή κάνει τον παρακάτω διάλογο με καθένα από τα παιδιά της σειράς, διαδοχικά, ώσπου να φτάσει στη μάνα:

Πινακωτη -πινακωτη Απεσταλμένος: Πινακωτή πινακωτή! Παιδί:   Από τ' άλλο μου τ' αυτί, γιατί είν' η μάνα μου κουφή! Απεσταλμένος: Πινακωτή πινακωτή! Παιδί:   Από τ' άλλο μου τ' αυτί, γιατί είν' η μάνα μου κουφή! Απεσταλμένος: Πινακωτή πινακωτή! Μάνα:  Ορίστε! Απεσταλμένος: Είπε ο βασιλιάς να μου δώσεις ένα αρνί. Μάνα: Διάλεξε και πάρε! Ο απεσταλμένος του βασιλιά απλώνει το χέρι του κι ακουμπώντας ένα ένα τα κεφάλια των παιδιών τα αξιολογεί λέγοντας: «Αυτό βρομάει κοτίλα, κοπριά κ.τ.λ... Α, αυτό μυρίζει κανέλα ! Το παίρνω!» Ο απεσταλμένος παίρνει αυτό το παιδί και φεύγει. Το αφήνει, ξανάρχεται και επαναλαμβάνεται ο ίδιος διάλογος μέχρι  ο απεσταλμένος να πάρει όλα τ' αρνιά της μάνας. Της μένει τελικά μόνο το μανάρι της. Ο απεσταλμένος το ζητά κι ακολουθεί ο παρακάτω διάλογος:

Πινακωτη-πινακωτη Μάνα: Δεν έχω άλλο. Απεσταλμένος: Έχεις. Μάνα: Ένα το 'χω, δεν το δίνω, μα τον Άγιο Κωνσταντίνο! Απεσταλμένος: Θα μου το δώσεις! Μάνα: Αυτό το θέλω για να με πλένει, να με χτενίζει, να με ψειρίζει. Απεσταλμένος: Θα το πάρω! Μάνα: Έλα να το βρεις! Στα λόγια αυτά, όλα τα παιδιά έρχονται και τριγυρίζουν τη μάνα με το μανάρι της και προσπαθούν να το κρύψουν από τα μάτια του απεσταλμένου. Απεσταλμένος: Θα το βρω. Για δείξτε μου όλοι το δαχτυλάκι σας! Τα παιδιά τού προτείνουν το μικρό δαχτυλάκι τους. Μαζί τους βέβαια απλώνει το δαχτυλάκι του και το μανάρι. Ο απεσταλμένος αγγίζει ένα ένα τα δάχτυλα των παιδιών και λέει: Απεσταλμένος: Αυτό δεν είναι... Αυτό δεν είναι... Αν ο απεσταλμένος αναγνωρίσει το δαχτυλάκι του μαναριού, λέει: Απεσταλμένος: Αυτό είναι, και το παίρνω! Το παίρνει και φεύγει, και το παιχνίδι τελειώνει. Αν όχι, ξεκινάει απ' την αρχή το παιχνίδι.

Υπευθυνοι εκπαιδευτικοι: σιαπλαουρα δημητρα γ1 πατρινου μαρια γ2 Υπευθυνοι εκπαιδευτικοι: σιαπλαουρα δημητρα γ1 πατρινου μαρια γ2 ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ Γ1 Βάρτζελης Κωνσταντίνος Βυθούλκα Μαρία Γιατράς Διονύσιος Γιατράς Σταύρος Γκοτσλάρι Ντανέλιο Δανιά Δήμητρα Δεσύλλα Βιργινία Κολπονδίνος Διονύσιος Κόρδας Σπύρος Κουτουλογένη Νίκη Λιώνας Ανδρέας Λοΐζος Δημήτριος Μαρίνος Εμμανουήλ Μουζάκης Ιωάννης Μυλωνάς Αθανάσιος Μυλωνάς Φίλιππος Σπίνος Διονύσης ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ Γ2 Λαγοπόδη Βασιλική Διονυσία Μαμφρέδα Διονυσία Μπονίκου Αικατερίνη Ρεγγίνα Μωρα'ί'της Αναστάσιος Νέγκας Ιωάννης Ξένου Καρούμπα Χαραλαμπία Πυλαρινός Στέφανος Σαρακίνη Μελίνα Νικολέττα Σκαρτσής Ιωάννης Σοφός Νικόλαος Σπαθή Αναστασία Στρούζα Διονυσία Τόσκα Ορέστη Τουρίκης Παύλος Παναγιώτης Τσάνι Εργκίς Τσουκαλάς Ιωάννης Τσώλος Χρήστος Φιορεντίνου Ελένη