ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ: ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ Σαλτερής Νικόλαος Σχολικός Σύμβουλος Δ.Ε. 38ης Περιφέρειας Αττικής

Το Σχολείο ως θεσμός της νεωτερικότητας και οι προσεγγίσεις του Το Σχολείο ως θεσμός της νεωτερικότητας και οι προσεγγίσεις του Οι θεωρίες της Αναπαραγωγής εμμένουν στη σχέση κυρίαρχων – κυριαρχούμενων και στις ποικίλες διαστάσεις της στο χώρο του Σχολείου Η θεωρία του ανθρωπίνου κεφαλαίου υποστηρίζει ότι η συνεχής βελτίωση, ανάπτυξη και επέκταση του Σχολείου συμβάλλει αποφασιστικά στην πρόοδο κάθε ατόμου ξεχωριστά και, κατ’ επέκταση, της κοινωνίας ως σύνολο. Αποτελούν περιγραφικές και όχι αναλυτικές προσεγγίσεις του Σχολείου και το αντιλαμβάνονται όπως αυτό αναπτύχθηκε μέχρι δεκαετία του ’60. Συμπληρώνονται από τη θεώρηση του Σχολείου ως θεσμού καταστολής της επιθυμίας και εμπέδωσης της εξουσίας (η καταπίεση ως βασικό στοιχείο λειτουργίας των κοινωνικών θεσμών). Στηρίζονται σε αναλύσεις του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα.

Το Σχολείο σήμερα Σήμερα το Σχολείο αποτελεί το σημαντικότερο μέρος ενός εξαιρετικά σύνθετου και πολυ-πρισματικού πεδίου, όπου δρουν επιμέρους θεσμοί «που διατηρούν μεταξύ τους σχετική ανεξαρτησία», συχνά είναι αντιθετικοί και πολλές φορές και πλήρως αντίπαλοι. Το πεδίο αυτό αναπτύχθηκε σταδιακά μεταξύ του 1930-1960 στις λεγόμενες προηγμένες κοινωνίες και επεκτείνεται σταθερά εποικίζοντας το σύνολο της βιόσφαιρας (long life education). Παράλληλα, πολλαπλοί αγώνες κοινωνικού, νομικού και οικονομικού χαρακτήρα οδήγησαν στην τυπική άρση στο εσωτερικό του διακρίσεων θεσμικού χαρακτήρα, που ίσχυαν κατά το παρελθόν για την Εκπαίδευση (κοινωνικές τάξεις, εθνικές μειονότητες, γυναίκες κ.λ.π.). Έτσι, σήμερα λειτουργεί, ωσάν η πρόσβαση σε οποιοδήποτε επίπεδό του να είναι αποτέλεσμα της «αξιολογικά» καταγεγραμμένης «επίδοσης» των ατόμων (αποκορύφωση θεωρίας φυσικών χαρισμάτων).

Το σχολείο ως πεδίο Ιδεολογία Στάσεις Στερεότυπα Ανάγκες Νοοτροπίες (κοινωνικές τάξεις Γλωσσικοί κώδικες κοινωνικοί ρόλοι κοινωνικές θέσεις προσδοκίες) Κοσμοθεωρήσεις Ρητορικές Πλαίσια Διεύθυνση Διοίκηση Εκπαίδευσης Σύλλογος Διδασκόντων Τυπικές και άτυπες Ομάδες Σχολική Μονάδα Νομοθεσία Πολιτικό σύστημα Σύλλογος Γονέων Ιστορική συγκυρία Δήμος Επίπεδο ανάπτυξης ομόλογων επιστημών Ικανότητες - εκπαίδευση εκπαιδευτικών

Το Σχολείο σε κρίση Στο νέο Σχολείο σημειώνεται έκρηξη αιτημάτων, ποικίλων και εν πολλοίς αντιφατικών μεταξύ τους, που απευθύνονται σ’ αυτό και συσσωματώνουν προσδοκίες όλων των κοινωνικών ομάδων (μικροαστοί, διανοούμενοι κ.λ.π.) αλλά και των ατόμων ως μονάδων. Η κατάσταση αυτή είχε ως αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με την κρίση του Κράτους Πρόνοιας (αρχή: πετρελαϊκή κρίση του 1973), να αναπτυχθεί και να διαχυθεί στην κοινωνία η άποψη ότι το Σχολείο, παρά την πρόοδό του και τη σημαντικότητα που έχει αποκτήσει για την κοινωνία ως σύνολο και τα άτομα, διέρχεται μια συνεχή και σύνθετη κρίση. Όμως, δε συμφωνούν όλοι σε τι ακριβώς συνίσταται και τι συνιστά την κρίση αυτή, ενώ σπανίως προσδιορίζεται επακριβώς το περιεχόμενό της.

Διερευνώντας την έννοια της κρίσης Επίσκεψη ονομάτων: Η έννοια της Κρίσης στη γλώσσα μας: διάκριση, απόφανση, διατύπωση γνώμης, γνωμοδότηση, φιλονικία, άμιλλα-συναγωνισμός, έκβαση κάποιου πράγματος, αποφασιστική τροπή, περίοδος ανώμαλης κατάστασης και επικίνδυνη εκτροπή από τις κανονικές συνθήκες του βίου (Δημητράκος Δ., 1964) Στα κινέζικα: απεικονίζεται με δύο ιδεογράμματα, εκ των οποίων το πρώτο σημαίνει τον κίνδυνο και το δεύτερο την ευκαιρία (Godet M.). 适合

Οι τρόποι αντίληψης της κρίσης του Σχολείου Διακρίνονται τρεις (3) τρόποι: Οι δύο πρώτοι ενσωματώνουν τις πρωτογενείς αντιλήψεις για την έννοια της κρίσης (βλέπε: επίσκεψη ονομάτων) Α. ως ανατροπή της ισορροπίας Β. ως αντίσταση στον εκσυγχρονισμό Ο τρίτος: α) προσπαθεί να συνταυτιστεί με τη θεώρηση του Σχολείου ως πολυ-πρισματικό πεδίο και β) επιχειρεί να ξεπεράσει τα θεωρητικά και πρακτικά αδιέξοδα των δύο προηγούμενων. Αντιλαμβάνεται την κρίση ως έξαρση των κοινωνικών αντιφάσεων (Charlot B., ο.π., 73-75) σε συνθήκες ελεύθερης ανάπτυξης και διατύπωσης ποικίλων επιμέρους λόγων (discours), που απευθύνουν αντιφατικά αιτήματα στο Σχολείο, αποσκοπώντας στο να λειτουργήσει αυτό υπέρ συγκεκριμένων ομάδων ή ατόμων.

Σύμφωνα με τον πρώτο τρόπο: Το Σχολείο γίνεται κατανοητό ως σύστημα που δυσλειτουργεί, έχει κλονιστεί η αξιοπιστία του σπέρνει σύγχυση και γεμίζει άγχος εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτικούς διαρρέεται από συνωμοσίες «υπερπροοδευτικού» ή «αντιδραστικού» χαρακτήρα (αντιφατικά αιτήματα) και γενικότερα βρίσκεται σε αναντιστοιχία προς τις κοινωνικές απαιτήσεις Δηλαδή, αδυνατεί σύμφωνα με κάποιους να συμβάλλει στην εξέλιξη της κοινωνίας (αλλάζω το σχολείο για να αλλάξω την κοινωνία +) ή αντίθετα, κατά την γνώμη άλλων, να συμβάλει στην «επάνοδο» της Κοινωνίας στην πρότερη «αγαθή» τάξη πραγμάτων, όπου το Σχολείο απολάμβανε κύρος και εξουσία (back to the basics -) Δύο εκφάνσεις του ίδιου τρόπου σκέψης: μια θετική + και μια αρνητική -.

Σύμφωνα με τον δεύτερο τρόπο («νεωτεριστική- τεχνοκρατική» αντίληψη): Το Σχολείο γίνεται κατανοητό ως θεσμός και η κρίση του ως συνέπεια της σκλήρυνσης και ακαμψίας που παρουσιάζεται σταδιακά στο εσωτερικό των θεσμών με την πάροδο του χρόνου Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αντιστέκεται, ως «οργανισμός», στις παντοειδείς δυνάμεις αλλαγής, υπό την πίεση των δυνάμεων αδράνειας που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του (αρχαϊκές και απολιθωμένες δομές, ρουτίνες, συντεχνίες, «υπολείμματα» εκπαιδευτικών συνηθειών, ξεπερασμένα ΑΠΣ κ.ά.). Άρα, η κρίση αποτελεί σύμπτωμα που δηλώνει την ανάγκη υπέρβασης τόσο των συγκεκριμένων δομών των υπαρχόντων θεσμών όσο και των νοοτροπιών, μεθόδων δράσεις και πρακτικών που έχουν αναπτυχθεί στο εσωτερικό τους. Η συγκεκριμένη αντίληψη αποθεώνει συνήθως τις ΤΠΕ, τις νέες διδακτικές μεθοδολογίες, τα project, τα ΝΠΣ, τη συνεχή «επιμόρφωση» των εκπαιδευτικών με δικό τους κόστος κ.ο.κ.

Από τη μόλυνση στη σκλήρυνση… Με δύο λόγια, στον πρώτο τρόπο σκέψης κυριαρχεί το στερεότυπο της μόλυνσης εκ των έξωθεν, εδώ κυριαρχεί αυτό της εξασθένησης και γήρανσης ενός οργανισμού. Και οι δυο στηρίζονται σε εργαλειακές αντιλήψεις για το τι είναι το σχολείο ως θεσμός, ενώ η δεύτερη αντίληψη, παρά την νεωτεριστική αφετηρία, μπορεί να οδηγήσει σε αποθεώνει κάθε είδους «ανανέωσης» και να νομιμοποιήσει ultra neo-liberal προσεγγίσεις του Σχολείου. Αυτό συμβαίνει επειδή θεωρεί την κρίση ως «αρχάγγελο του καινούριου» και αντιλαμβάνεται την εξέλιξη του Σχολείου ως μια συνεχή γραμμική πορεία από το παλιό προς το νέο, χωρίς πισωγυρίσματα και αντιφάσεις. Και οι δύο προσεγγίσεις αποτελούν, εν τέλει, «ιατροποιημένες» θεάσεις των θεσμών, ευνοούν «ψυχολογικές» προσεγγίσεις και αγνοούν το σύνθετο χαρακτήρα των εκπαιδευτικών πολιτικών.

Η Τρίτη αντίληψη για την Κρίση Κύρια συνιστώσα της αντίληψης αυτής είναι η αναγνώριση του συνόλου των «κρίσεων» που εκδηλώνονται στο χώρο του Σχολείου, ως πραγματικές, πολυσύνθετες και συχνά αλληλοκαλυπτόμενες ή αλληλοαποκλειόμενες. Εδώ οι κρίσεις συλλαμβάνονται ως διακυβεύματα με σημαντικά κοινωνικοπολιτικά περιεχόμενα. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση κρίση του Σχολείου αποτελεί: η σχολική αποτυχία, η κρίση ταυτότητας νέων, η αύξηση της σχολικής βίας, οι μαζικές καταστροφές που συμβαίνουν στο χώρο του Σχολείου η αδυναμία εκσυγχρονισμού των διοικητικών δομών του, της εκπαιδευτικών μεθοδολογίας προσφοράς της γνώσης, του τρόπου αναπλαισίωσή της κ.ο.κ οι ποικίλες πολιτιστικές - παιδαγωγικές κρίσεις που εκδηλώνονται στο χώρο του ως αδυναμία ανταπόκρισης σε αντιφατικά κοινωνικά, πολιτικά και ιδεολογικά αιτήματα που το αφορούν η έλλειψη αποτελεσματικότητάς σε σχέση με την εργασία κ.ο.κ.

Ποιος ο χαρακτήρας του τρίτου τρόπου Πρόκειται για μια πρωτίστως ιστορική θεώρηση του Σχολείου ως θεσμού όπου συναντώνται δυναμικές κοινωνικές αντιφάσεις, στερεοποιείται ο λόγος διάφορων «ολοτήτων» σε μια αέναη και διαρκής εξέλιξη ασταθούς χαρακτήρα. Με απλά λόγια, η κρίση του Σχολείου συνίσταται στην αύξηση της συνθετότητάς του, του ρόλου στην κοινωνία καθώς και των αντιφατικών προσδοκιών που αναπτύσσουν άτομα και κοινωνικές ομάδες (αλλιώς όλη η Κοινωνία) σε σχέση μ’ αυτό. Η κρίση του Σχολείου είναι κρίση μετάβασης.

Η Κρίση του Σχολείου στην Ελλάδα Η Κρίση του Σχολείου δεν υπόκεινται σε εθνικούς περιορισμούς. Στην Ελλάδα η ανάπτυξη του Σχολείου συνταυτίστηκε: με την αύξηση των ευκαιριών κοινωνικής κινητικότητας τις ανεμικές δαπάνες την ανυπαρξία θεσμών υποστήριξης το συγκεντρωτισμό – αυταρχισμό - αναποτελεσματικότητα των διοικητικών δομών του την έλλειψη σχετικής αυτονομίας των μονάδων του την πολυδιάσπασή τους τον εκπαιδευτικό ακαδημαϊσμό (περιεχόμενο και μεθοδολογία) και παράλληλα την άκριτη αποθέωση κάθε υποτιθέμενου «νεωτερισμού» την αναιμική ανάπτυξη της Τεχνικής Εκπαίδευσης τις απαιτήσεις που δημιουργεί η ταχύτατη ανάπτυξη διάχυση της τεχνολογίας

Τις συνεχείς εκπαιδευτικές «μεταρρυθμίσεις», στην οποία εισήλθε το σχολικό σύστημα μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα (1974) και συνεχίζονται μέχρι σήμερα και οι οποίες αποσκοπούν στη σύγκλιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος (δομή –οργάνωση), του περιεχομένων του (προγράμματα – μεθοδολογίες - τεχνικές) μ’ αυτά των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών. Στην ριζική αλλαγή των κοινωνικών όρων, τη μερική αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού και την κρίση της οικογένειας (ρόλος – σχέσεις με γονείς) Στην αλλαγή της σύνθεσης του Μαθητικού Πληθυσμού (ΜΠ), που πριν μόλις δύο δεκαετίες ήταν ελάχιστα διαφοροποιημένος (εθνικό σχολείο, ιδιαίτερη εκπαίδευση αμεα) ενώ σήμερα διαφοροποιείτε με ταχύτατους, συχνά βίαιους ρυθμούς. (παιδιά προερχόμενα από δίγλωσσες οικογένειες, διαφορετικές κουλτούρες, αμεα, παιδιά οικογενειών σε διακινδύνευση, παιδιά οικογενειών περιθωριοποιημένων).

Έτσι, τα τελευταία χρόνια εκδηλώνονται σταθερά και σε καθημερινή βάση φαινόμενα κρίσης του Σχολείου ή κρίσεις στο σχολικό περιβάλλον με μεγάλη συχνότητα και πολλές φορές εξαιρετικά βία στο επίπεδο το σχολικών μονάδων. Η συνθήκη αυτή, σε συνδυασμό με την αύξηση της πολυμορφίας του Σχολείου, το καθιστά συχνά «μη ερμηνεύσιμο» τόσο στους γονείς όσο και στους εκπαιδευτικούς, με αποτέλεσμα να αυξάνονται και οι μεταξύ τους συγκρούσεις σε σχέση με το «δέον γενέσθαι» στο χώρο του .

κι ένα παράδειγμα … αδιανόητο τη δεκαετία του ’60.. Σε ένα σχολείο ένας μαθητής εκδηλώνει βίαια συμπεριφορά προς τους συμμαθητές του, που συνδυάζεται με χαμηλότατη επίδοση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έντονα οικογενειακά προβλήματα. Ο μαθητής είναι παιδί οικονομικών μεταναστών. Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων αντιδρά, η Διεύθυνση του σχολείου αδυνατεί να δώσει διοικητικού χαρακτήρα υποστήριξη, ο Σύλλογος Διδασκόντων βρίσκεται σε αδιέξοδο, αρχίζουν και προσωπικές συγκρούσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών, δημιουργούνται επιμέρους ομάδες με διαφορετική αντίληψη για τον τρόπο διαχείρισης της κρίσης. Ο Σχολικός Σύμβουλος πάει (ή καλείται) στη μονάδα…

Αυτή η κατάσταση, που θα ήταν ακατανόητη ως διαδικασία πριν τη δεκαετία του ’60, καλεί το σύστημα – οργανισμό ή πεδίο να κινητοποιηθεί και το δάσκαλο- τη σχολική μονάδα – το Σχολικό Σύμβουλο –τους υποστηρικτικούς θεσμούς και το Διευθυντή Διεύθυνσης ή Γραφείου Εκπαίδευσης σε αναζήτηση «λύσεων», που στην πράξη ποτέ δεν θεωρούνται τελικές ή ολοκληρωμένες και απαιτούν την εξάντληση των υπαρχόντων μέσων-πόρων-δυνατοτήτων, αν όχι σταθερά την υπέρβασή τους και τη δημιουργία νέων δομών- θεσμών. Οι λύσεις εμπεριέχουν νομική πραγματικότητα, ιδεολογία, επαγγελματική επάρκεια, επιστημονική ενημέρωση… κ.λ.π.

Η συνέχεια επί της οθόνης … Η συνέχεια επί της οθόνης …. ή αλλιώς «Τα νεύρα μου τα χάπια μου κι ένα ταξί να φύγω…» Ευχαριστώ για την προσοχή σας