Νομισματική Πολιτική της ΕΕ και σχέσεις με το ΔΝΤ Αξής Δημήτρης Μαυρίκης Σπύρος

Νομισματική Πολιτική στην ΕΕ Η Συνθήκη της Ρώμης (1957) δεν αποσκοπούσε στην νομισματική οργάνωση της Κοινότητας , καθώς στόχευε στην υλοποίηση των δύο πρώτων σταδίων της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: της τελωνειακής ένωσης και της κοινής αγοράς. Παράλληλα υπήρχε ένα σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών , Bretton Woods , το οποίο εξασφάλιζε τη νομισματική σταθερότητα που είναι απαραίτητη μέσα σε μια κοινή αγορά.

Τη στιγμή της κατάρρευσης του Bretton Woods , αρχές δεκαετίας ΄70 , γίνεται προσπάθεια απο τα κράτη μέλη της ΕΟΚ για οικονομική και νομισματική ένωση . Όμως η προσπάθεια αυτή απέτυχε . Παρολ’αυτά αποτέλεσε πρόδρομο για τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος (1979). H Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ ,1991 ), πρόβλεψε τη σταδιακή εγκαθίδρυση μιας ενιαίας νομισματικής πολιτικής βασιζόμενης σε ένα ενιαίο νόμισμα το οποίο θα διαχειρίζεται μια ενιαία και ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα .

Στάδια δημιουργίας Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης : Πρώτο στάδιο (1990) η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων προκειμένου να επιτευχθεί μια πιο μεγάλη σύγκλιση μεταξύ των οικονομικών πολιτικών και μια πιο στενή συνεργασία μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών. Δεύτερο στάδιο (1994-1998) η σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών και η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών των κρατών μελών. Στη διάρκεια αυτού του σταδίου, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες ανεξαρτητοποιούνται. Τρίτο στάδιο (1999- ) η σταδιακή εισαγωγή του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος των κρατών μελών και υλοποίηση μίας κοινής νομισματικής πολιτικής υπό την ευθύνη της ΕΚΤ.

H νομισματική πολιτική εντός της ζώνης του ευρώ βασίζεται στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) που αποτελείται απο την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών της ΕΕ. Βασικοί στόχοι να χαράσσει και να εφαρμόζει τη νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ να διενεργεί πράξεις συναλλάγματος να προωθεί την ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών να κατέχει και να διαχειρίζεται τα επίσημα συναλλαγματικά διαθέσιμα των κρατών-μελών.

Τα μέσα για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι : 1) Οι πράξεις ανοικτής αγοράς 2)Οι πάγιες διευκολύνσεις 3) Η διατήρηση ελάχιστου ορίου αποθεματικών Επιπλέον απο το 2009 η ΕΚΤ έχει θέσει σε εφαρμογή μη συμβατικά μέσα για την άσκηση νομισματικής πολιτικής , αυτά είναι η αγορά περιουσιακών στοιχείων και η αγορά κρατικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά.

Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι η κεντρική τράπεζα των 19 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν υιοθετήσει το ευρώ. Βασικό της καθήκον η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών στη ζώνη του ευρώ και, ως εκ τούτου, η διαφύλαξη της αγοραστικής δύναμης του ενιαίου νομίσματος. Η ΕΚΤ είναι ένα απο τα επίσημα θεσμικά όργανα της Ένωσης . Περισσότερα από 2.500 άτομα από όλη την Ευρώπη εργάζονται για την ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη στη Γερμανία.

Παρ' όλο που η ΕΚΤ διέπεται από το Ευρωπαϊκό δίκαιο, κατευθείαν και όχι από το εταιρικό που εφαρμόζουν ιδιωτικές εταιρίες, είναι οργανωμένη σαν εταιρία υπό την έννοια ότι η ΕΚΤ έχει μετόχους και μετοχικό κεφάλαιο. Οι ιδιοκτήτες και οι μέτοχοι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι οι κεντρικές τράπεζες των 28 κρατών-μελών της ΕΕ. Τα όργανα λήψης των αποφάσεων εντός της ΕΚΤ είναι : 1) το Διοικητικό Συμβούλιο 2) την Εκτελεστική Επιτροπή 3) το Γενικό Συμβούλιο

H νομισματική πολιτική της ζώνης του ευρώ ασκείται από το Διοικητικό Συμβούλιο, με επικεφαλής τον πρόεδρο αυτού. Οι αρμοδιότητές της είναι οι εξής : η χάραξη και εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής της Ένωσης. η διενέργεια πράξεων συναλλάγματος. η κατοχή και διαχείριση των συναλλαγματικών διαθεσίμων των κρατών μελών. η προαγωγή της ομαλής λειτουργίας των συστημάτων πληρωμών. Καθορισμός του ύψους των επιτοκίων.

Διεθνείς Νομισματικές Σχέσεις και Διεθνές Νομισματικό Σύστημα Οι Διεθνείς Νομισματικές Σχέσεις ασχολούνται με τη μελέτη της αγοράς συναλλάγματος, της μακροοικονομικής ανοικτής οικονομίας και του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Διεθνές Νομισματικό Σύστημα είναι κανόνες που διέπουν τις διεθνείς νομισματικές σχέσεις ή το διεθνές σύστημα πληρωμών ή τις σχέσεις ανταλλαγής των νομισμάτων μεταξύ τους.

Ιστορική εξέλιξη του διεθνούς νομισματικού συστήματος Κλασικός Κανόνας Χρυσού (1870-1914): κράτη συνδέουν τα νομίσματά τους με το χρυσό – σταθερή ισοτιμία. Μεσοπόλεμος (1918-1944): συναλλαγματικός κανόνας χρυσού – σταθερές ισοτιμίες (αποθέματα σε χρυσό και βρετανική λίρα). Καθεστώς Bretton Woods (1944): σύνδεση με χρυσό μέσω αμερικάνικου δολαρίου. Κατάρρευση Bretton Woods (1971-1973) και Καθεστώς Κυμαινόμενων Συναλλαγματικών Ισοτιμιών.

Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) είναι ένας διεθνής οργανισμός ο οποίος επιβλέπει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα παρακολουθώντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τα ισοζύγια πληρωμών και προσφέροντας οικονομική και τεχνική βοήθεια όταν του ζητηθεί. Αυτό επιτυγχάνεται με τη παροχή βραχυπρόθεσμων δανείων στα ΚΜ για προσωρινά προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών.

Το ΔΝΤ ιδρύθηκε στις 27 Δεκεμβρίου του 1945 , στην Washington , τη πρωτεύουσα των ΗΠΑ , από 29 χώρες. Η ίδρυση του Οργανισμού αυτού αποτελεί προϊόν της Διεθνούς Νομισματικής και Χρηματοδοτικής Συνδιάσκεψης που συνήλθε στο Bretton-Woods, του New Hampshire των ΗΠΑ περίπου ένα χρόνο πριν. Έδρα του Ταμείου ορίσθηκε η Washington ως πρωτεύουσα της χώρας με το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής. Σήμερα αποτελείται από 186 χώρες και επίσημες γλώσσες του είναι τα Αγγλικά, Αραβικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Κινεζικά και Ρώσικα.

Χαρακτηριστικά Λειτουργίας του Ταμείου Κάθε ΚΜ συνεισφέρει σε ένα κοινό λογαριασμό , ο οποίος είχε ως σκοπό να χρησιμοποιηθεί σε δάνεια προς χώρες με ελλείμματα. Εντός του Ταμείου κάθε ΚΜ λαμβάνει μία ποσόστωση βάσει της οικονομικής της θέσης ( ΑΕΠ 50% , άνοιγμα οικονομίας 30% , οικονομική διαφοροποίηση 15% , διεθνή αποθέματα 5% ) . Οι ποσοστώσεις εκφράζονται σε SDRs ( Special Drawing Rights ), η συναλλαγματική μονάδα του ΔΝΤ . ( συνολικά SDRs:476,8 δισ. , που αντιστοιχούν σε 767 δισ. Δολλάρια )

Χαρακτηριστικά Λειτουργίας του Ταμείου (συν.) Η ποσόστωση καθορίζει : Την οικονομική συνεισφορά κάθε ΚΜ Την ισχύ του στις ψηφοφορίες Το ποσό που μπορεί να δανειστεί ( μέχρι 200% σε ετήσια βάση και 600% συνολικά ) Οι 5 χώρες που έχουν τις μεγαλύτερες ποσοστώσεις είναι : a)USA 16,54% b)Japan 6,16% c) Germany 5,33% d) France 4,04% e)UK 4,04% Προϋποθέσεις χορήγησης δανείων : Υιοθέτηση συγκεκριμένων οικονομικών πολιτικών . Όσο πιο πολύ δανείζεται ένα κράτος ως προς την ποσόστωσή του , τόσο πιο αυστηροί οι όροι δανειοδότησης του . ( Πολιτική αιρεσιμότητας )

Tρόπος Διοίκησης ΔΝΤ Το ανώτερο όργανο λήψης αποφάσεων , είναι το Διοικητικό Συμβούλιο , στο οποίο κάθε ΚΜ ορίζει έναν εκπρόσωπο και έναν αναπληρωτή του . Συνήθως Υπ.Οικον. Ή επικεφαλής Κεντρικής Τράπεζας. Το ΔΣ επικουρείται από τη Διεθνή Νομισματική και Χρηματοοικονομική Επιτροπή ( IMFC ) και από την Επιτροπή Ανάπτυξης ( DC ) . Η IMFC γίνεται 2 φορές το χρόνο και συζητά θέματα κοινού ενδιαφέροντος επηρεάζοντας τη παγκόσμια οικονομία.Εκδίδει δελτίο τύπου σχετικά με τη λειτουργία του ΔΝΤ μέχρι την επόμενη συνάντηση. Ο ρόλος της είναι συμβουλευτικός.

Τρόπος Διοίκησης (συν1.) Η Επιτροπή ανάπτυξης (DC) συμβουλεύει το ΔΣ και του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας σε θέματα οικονομικής ανάπτυξης των αναπτυσόμενων χώρων . Kαι η IMFC και η DC αποτελούνται από 24 εκπροσώπους οι οποίοι εκλέγονται από τα μέλη του Ταμείου. Άλλο ένα σημαντικό όργανο του ΔΝΤ αποτελεί το Εκτελεστικό Συμβούλιο που είναι υπεύθυνο για τις καθημερινές υποθέσεις του Ταμείου. Το ΕΣ ενώνει τους 24 εκπροσώπους , χρησιμοποιώντας ένα σύστημα ποσοστώσεων .

Τρόπος Διοίκησης (συν2.) 8 διοικητές ορίζονται από τις κυβερνήσεις τους ( ΗΠΑ , Ιαπωνία , Γερμανία , Γαλλία , ΗΒ , Σαουδική Αραβία , Ρωσία , Κίνα ) ενώ οι υπόλοιποι 16 από τις εκλογικές περιφέρειες ( 2 ε.π Αφρικής , 3 ε.π Λ.Αμερικής , 1 ε.π για τη Νότιο Ασία και 1 ε.π για την Νοτιοανατολική Ασία ). Τέλος , υπάρχει και ο Γενικός Διευθυντής ( σήμερα , Κριστίν Λαγκάρντ). Έχει συμφωνηθεί πως ο Γενικός Διευθυντής του ΔΝΤ είναι πάντα Ευρωπαίος, ενώ ο Πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Αμερικανός.

Τρόπος λήψης αποφάσεων στο ΔΝΤ Η λήψη αποφάσεων στο ΔΝΤ αντανακλά τις θέσεις των KM στην παγκόσμια οικονομία μέσω του συστήματος των ποσοστώσεων. Για τη λήψη αποφάσεων απαιτείται συνήθως πλειοψηφία των παρόντων και για σημαντικές αποφάσεις 70% και 85%. Ωστόσο, οι περισσότερες αποφάσεις βασίζονται και λαμβάνονται μετά από συναίνεση των ΚΜ.

Παρατηρούμε πως η ΕΕ έχει 6-8 ΚΜ της , που να μπορούν να κατέχουν προεδρία και συνεπώς θέση στο ΕΣ

Η εκπροσώπηση της ΕΕ και των χωρών της Ευρωζώνης στο ΔΝΤ Η ίδρυση του ευρώ τόνωσε τη συζήτηση για ενιαία Ευρωπαϊκή εκπροσώπηση στο Ταμείο. Το ΔΝΤ κράτησε μία πιό συντηρητική στάση απέναντι σε αυτό το Ευρωπαϊκό εγχείρημα εξαιτίας του διακυβερνητισμού. Τα ΚΜ της ΕΕ κατέχουν περίπου το 32% των SDRs , αντίστοιχα οι χώρες της ευρωζώνης έχουν περίπου το 24,5%. Δεδομένου ότι μόνο κράτη είναι μέλη στο ΔΝΤ, η ΕΕ εκπροσωπείται σε αυτό από τα μέλη της.

Η εκπροσώπηση της ΕΕ και των χωρών της Ευρωζώνης στο ΔΝΤ Οι Ευρωπαϊκές χώρες παρά το φαινομενικά μεγάλο ποσοστό SDRs που κατέχουν , έχουν σχετικά μικρή επίδραση στο Ταμείο. Παρατηρούμε ότι για την ΕΕ υπάρχει εκπροσώπηση από 10 εκλογικές περιφέρειες , συνεπώς το ποσοστό της διασπείρεται και για αυτό μόνο οι ΗΠΑ έχουν ουσιαστικό δικαίωμα ¨veto¨. Η συμπεριληψή αρκετών ΚΜ της ΕΕ σε πολλές και διαφορετικές εκλογικές περιφέρειες καθιστά δύσκολη την διαμόρφωση κοινής Ευρωπαϊκής agenda .Η πιθανότητα συντονισμού βασίζεται στη συμβατότητα των απόψεων των ΚΜ.

Η εκπροσώπηση της ΕΕ και των χωρών της Ευρωζώνης στο ΔΝΤ Tα κράτη μέλη της ΕΕ συντονίζουν τις θέσεις τους στην Ουάσινγκτον και στις Βρυξέλλες. Στην Ουάσινγκτον οι αντιπρόσωποι των ΚΜ συνέρχονται στο EURIMF τακτικά με σκοπό το συντονισμό των θέσεων της Ένωσης.Πριν από κάθε συνάντηση του ΕΣ το EURIMF συγκεντρώνει τα grey papers που δίνονται σε αυτό απο τα ΚΜ της ΕΕ κάθε εκλογικής περιφέρειας. Ο εκπρόσωπος της ΕΕ που προεδρεύει στο EURIMF παρουσιάζει τη κοινή θέση στο ΕΣ. [η θεσμοθέτηση του προέδρου του EURIMF(2007) με 2ετή θητεία συμβάλλει στην επίτευξη περαιτέρω συντονισμού ]

Η εκπροσώπηση της ΕΕ και των χωρών της Ευρωζώνης στο ΔΝΤ Στις Βρυξέλλες το ECOFIN είναι επίσημα υπεύθυνο για θέματα που αφορούν το ΔΝΤ. Στα πλαίσια αυτού συστάθηκε μια υποεπιτροπή (SCIMF) με σκοπό την παρακολούθηση των δράσεων του Ταμείου. Στη SCIMF συμμετέχει και ο Πρόεδρος της EURIMF προκειμένου να εξασφαλίζει τη συνοχή αυτών των δύο. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις ο συντονισμός παραμένει ανεπαρκής.

Μεταρρύθμιση 2010 Οι ΗΠΑ και οι αναδυόμενες οικονομίες πίεζαν τα ΚΜ της Ένωσης να αποδεχθούν μία μείωση των ποσοστωσεών τους και του αριθμού των εκπροσώπων τους στο ΔΝΤ. Τελικά αυτό επετεύχθει το 2010 μειώνοντας τον αριθμό των εκπροσώπων της ΕΕ κατά 2 στο ΕΣ επιπλέον παραχωρείτε και 6% των SDRs στις αναπτυσόμενες οικονομίες . Όλοι οι εκπρόσωποι θα πρέπει να εκλέγονται . Έτσι το Βέλγιο και η Ολλανδία χάνουν την προνομιούχο θέση τους.

Ποιοί κερδίζουν και ποιοί χάνουν απο τη μεταρρύθμιση του ‘10

Ενιαία Εκπροσώπηση μετά τη μεταρρύθμιση Η συμφωνία αυτή αποτελεί ευκαιρία για την Ευρωζώνη προκειμένου να επιτευχθεί μία πιο ενιαία εκπροσώπηση στο ΔΝΤ μέσω συγκέντρωσης των ποσοστώσεων Ευρωζώνης σε ένα ποσοστό το οποίο θα αντιστοιχεί σε μία εκλογική περιφέρεια και μία έδρα στο ΔΣ του ΔΝΤ. H ενιαία θέση υπόσχεται να λύσει το θέμα της υπερεκπροσώπησης των ΚΜ και την έλλειψη αποτελεσματικοτητάς τους στο ΔΝΤ. Μία εννιαία θέση θα ταίριαζε περισσότερο με την εικόνα της ΕΕ.

Παράλληλα δημιουργούνται ερωτήματα σχετικά με το ποιός θα έχει τη θέση στο ΕΣ. Η ΕΚΤ και η Επιτροπή θεωρούνται εξαιρετικές επιλογές , το ζήτημα όμως είναι αν θα δεχτούν τα κρατη οπως η Γερμανία και η Γαλλία να θυσιάσουν τη θέση τους . Εμπόδιο αποτελεί και η κρατικοκεντρική φύση του Ταμείου που για μέλη του δέχεται μόνο κράτη . Συνεπώς θα πρέπει να υπάρξει και τροποποίηση των Άρθρων της Συμφωνίας του Ταμείου. Παράλληλα πολλά ΚΜ της ΕΕ φοβούνται πως μία εννιαία εκπροσώπηση ίσως υπονομεύσει την ικανοτητά τους να προωθούν τα εθνικά τους συμφέροντα , αυτό δημιουργεί πρόβλημα κυρίως στα μικρότερα κράτη.

Καθορισμός θέσεων ΚΜ της Ένωσης βάση της ΣτΛ Σύμφωνα με το Άρθρο 138 της ΣτΛ : Για να διασφαλισθεί η θέση του ευρώ στο διεθνές νομισματικό σύστημα, το Συμβούλιο εκδίδει, μετά από πρόταση της Επιτροπής, απόφαση που καθορίζει κοινές θέσεις σχετικά με ζητήματα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση στο πλαίσιο των αρμόδιων διεθνών οικονομικών οργανισμών και διασκέψεων. Το Συμβούλιο αποφασίζει μετά από διαβούλευση με την ΕΚΤ. Το Συμβούλιο, μετά από πρόταση της Επιτροπής και διαβούλευση με την ΕΚΤ, μπορεί να εγκρίνει τα μέτρα που ενδείκνυνται για την εξασφάλιση ενιαίας εκπροσώπησης στο πλαίσιο των αρμόδιων διεθνών οικονομικών οργανισμών και διασκέψεων.

Συμπεράσματα Η δράση των μηχανισμών συντονισμού όπως το EURIMF και το SCIMF αποτυγχάνει σε κάποιο βαθμό , έτσι η ιδέα για ενιαία Ευρωπαϊκή θέση ενισχύεται. Ωστόσω μέχρι σήμερα ο συντονισμός παραμένει σε πρώιμο στάδιο και η ύπαρξη κοινής Ευρωπαϊκής ¨φωνής¨ αποτελεί φιλοδοξία που απαιτεί χρόνο . Η κατάσταση γίνεται ακόμα πολυπλοκότερη λόγω της ανάγκης ορισμένων ΚΜ της ΕΕ , με τη παροχή βοήθειας απο το ΔΝΤ και της ίδιας της ΕΕ να κρίνεται αναγκαία (πχ. Ελλάδα ).

Συνοπτικά Δημιουργία Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης σε 3 στάδια. H νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ βασίζεται στο ΕΣΚΤ που αποτελείται απο την ΕΚΤ και τις κεντρικές τράπεζες των ΚΜ της ΕΕ. ΔΝΤ(1945) προϊόν Bretton-Woods . Βασικά όργανα του Ταμείου το ΔΣ και το ΕΣ. Λήψη αποφάσεων μέσω SDRs . Μηχανισμοί συντονισμού της ΕΕ στα πλαίσια του ΔΝΤ η EURIMF και SCIMF. Η ανεπαρκής δράση τους οδηγεί στην ανάγκη μίας πιό ενιαίας Ευρωπαϊκής θέσης.