Marcus Tullius Cicero In Catilinam I

Ιστορικές συνθήκες 1ος αι. π.Χ.: εμφύλια διαμάχη ανάμεσα σε πατρικίους (Σύλλας) και πληβείους (Μάριος) 79-63 π.Χ. από το τέλος της δικτατορίας του Σύλλα έως την επιστροφή του νικητή Πομπήιου από την Ασία είναι τα τελευταία χρόνια της ρωμαϊκής δημοκρατίας. 65π.Χ. η Ρώμη είναι μια πανίσχυρη αυτοκρατορία, που δεν είναι δυνατό πια να κυβερνηθεί με τον παραδοσιακό συγκλητικό τρόπο διακυβέρνησης. Η εμφύλια διαμάχη επανέρχεται στο προσκήνιο με πρωταγωνιστές τον Ιούλιο Καίσαρα (populares) και τον Γναίο Πομπήιο (optimates). Ωστόσο, οι υπερασπιστές των populares δεν είχαν αγνές για το λαό προθέσεις, αλλά επεδίωκαν απλώς να μειώσουν τις εξουσίες της Συγκλήτου με το πρόσχημα των δικαιωμάτων του λαού. Στόχος ήταν η εξουσία του ενός.

Ιστορικές συνθήκες Η ηγεσία των populares εξασφάλιζε την ηγεσία της στρατιωτικής αυτοκρατορίας, πρβλ. Ιούλιο Καίσαρα. Ακλόνητος υποστηρικτής της res publica στάθηκε τότε ο Κάτων ο νεότερος (http://www.rassias.gr/STOIC3.html ) και ο Κικέρων. Η στρατιωτική εδραίωση του Πομπήιου ευνοούσε τη Σύγκλητο, αλλά και προκαλούσε ανησυχία για το ρόλο του μετά την επιστροφή του στη Ρώμη από την Ασία. Από την άλλη με υποσχέσεις παροχών, όπως η παραγραφή χρεών και η διανομή γαιών, χειραγωγούνταν τόσο ο λαός, όσο και οι παρασυρμένοι στη σπατάλη περιουσιών πατρίκιοι. Η χαοτική κατάσταση μιας επαναστατημένης πόλης ευνοούσε αδίστακτους τυχοδιώκτες σαν τον αριστοκράτη Κατιλίνα, παλιό οπαδό του Σύλλα, καθώς ο ρωμαϊκός λαός δεν είχε πια μεγάλη ηθική ευαισθησία.

Ιστορικές συνθήκες Ο Κατιλίνας υποψήφιος για την υπατεία το 66 π.Χ. διαγράφηκε τελικά ως υπόδικος για εκβιασμό και ληστρική συμπεριφορά στην επαρχία της Αφρικής. Οργανώνει το 65 π.Χ. μια συνωμοσία για να καταλάβει την αρχή, αλλά απέτυχε. Το 64 στοχεύει ξανά στην υπατεία του 63 υποσχόμενος παροχές στο λαό. Οι optimates (πατρίκιοι και ιππείς) ανήσυχοι για την ενδεχόμενη επιτυχία του προωθούν ένα homo novus τον Κικέρωνα, που τελικά εκλέγεται.

Ιστορικές συνθήκες Ο Κατιλίνας επανέρχεται με υποψηφιότητα για το 62 π.Χ., αλλά παράλληλα ετοιμάζει και μια καλύτερα οργανωμένη συνομωσία. Η Σύγκλητος θορυβημένη από τις φήμες εκδίδει διάταγμα για συγκέντρωση όλων των εξουσιών στα χέρια των υπάτων Κικέρωνα και Αντωνίου : Senatus cunsultum ultimum (http://en.wikipedia.org/wiki/Senatus_consultum_ultimum ). Ο Κατιλίνας, αφού απέτυχε ξανά να εκλεγεί ύπατος από τους ελιγμούς του Κικέρωνα, συγκεντρώνει τον επαναστατικό στρατό του έξω από τη Ρώμη στις 7 Νοεμβρίου του 63π.Χ. και σχεδιάζει να δολοφονήσει τον Κικέρωνα και άλλους επιφανείς.

Ιστορικές συνθήκες Στις 8 Νοεμβρίου του 63 π.Χ. ο Κατιλίνας, συγκλητικός, σπεύδει στη συνεδρίαση της Συγκλήτου για να διασκεδάσει τις υποψίες. Ο Κικέρων εκφωνεί τον πρώτο λόγο εναντίον του. Το ίδιο βράδυ ο Κατιλίνας αντιλαμβανόμενος το κλίμα εις βάρος του φεύγει από τη Ρώμη αφήνοντας οδηγίες δράσης στους συστασιαστές του. Ο Κικέρων στις 9 Νοεμβρίου συγκαλεί το λαό στο Forum για να τον ενημερώσει και να τον προϊδεάσει εναντίον των στασιαστών (2ος λόγος κατά Κατιλίνα). Υπάρχουν όμως αρκετοί που τον συμπαθούν και ο Κικέρων δεν έχει αποδείξεις.

Ιστορικές συνθήκες Περίπου ένα μήνα μετά ο Κικέρων αποκαλύπτει τη συνωμοσία με τη βοήθεια πρεσβείας των Αλλοβρόγων και εκθέτει τις αποδείξεις στο λαό της Ρώμης στις 3 Δεκεμβρίου (3ος λόγος). Οι συνωμότες, χωρίς τον Κατιλίνα, συλλαμβάνονται αμέσως και κρατούνται. Ο Κικέρων εκφωνεί, στις 5 Δεκεμβρίου, τον 4ο λόγο του στη Σύγκλητο για να αποφανθεί για την ποινή. Η θανατική καταδίκη, που επιλέγεται τελικά (πρόταση του Κάτωνα), φέρνει σε δύσκολη θέση τον Κικέρωνα (παράνομη καταδίκη σε θάνατο ή επιείκεια;) που γνωρίζει ότι πρέπει να αποφασίσει τελικά μόνο η Συνέλευση του λαού, τον οποίο όμως δεν ελέγχει. Έτσι, ο Κικέρων δεν απευθύνεται στο λαό για την ετυμηγορία του. Το ίδιο βράδυ εκτελούνται, χωρίς δίκη, 4 συνένοχοι του Κατιλίνα και ο Κικέρων ενημερώνει το λαό: Vixerunt! Ο στρατός του Κατιλίνα ηττάται στις 5 Ιανουαρίου του 62 π.Χ. από τον συνύπατο του Κικέρωνα Αντώνιο και ο ίδιος ο Κατιλίνας σκοτώνεται στη μάχη μετά από γενναία αντίσταση.

Συνέπειες Ο Κικέρων τιμάται ως Pater patriae από τη Σύγκλητο με εισήγηση του Κάτωνα. Από την άλλη θανάτωσε Ρωμαίους πολίτες χωρίς δίκη. Ωστόσο, οι populares και ανάμεσα σε αυτούς κρυφοί υποστηρικτές του Κατιλίνα, όπως ο Κράσσος και ο Καίσαρ, περιμένουν την ευκαιρία να ταπεινώσουν τη Σύγκλητο για την αυθαίρετη απόφασή της. Το 59 π.Χ συγκροτήθηκε η 1η Τριανδρία (Καίσαρας, Πομπήιος, Κράσσος) η οποία επιβλήθηκε στη Σύγκλητο με την πολιτική της δεξιοτεχνία και ο Κικέρων βρίσκεται σε δυσμενή θέση. Ο δήμαρχος Πόπλιος Κλαύδιος, εχθρός του Κικέρωνα, πρότεινε την ψήφιση νόμου για εκείνους που θα καταδίκαζαν σε θάνατο Ρωμαίους πολίτες χωρίς δίκη. Η ψήφιση του νόμου αυτού θα έβαζε σε κίνδυνο τη ζωή του Κικέρωνα, που τότε (58 π.Χ.) είχε πολύ κακές σχέσεις με τους ισχυρούς Καίσαρα, Πομπήιο και Κράσσο, επειδή αυτός ήταν που είχε προτείνει και πετύχει την καταδίκη σε θάνατο των 5 συνενόχων του Κατιλίνα. Γι' αυτό, πριν ψηφισθεί ο νόμος του Κλαύδιου, έφυγε από τη Ρώμη. Η απουσία του κράτησε 17 μήνες. Τον κήρυξαν εξόριστο, ο δε Κλαύδιος έκαψε το σπίτι του στον Παλατίνο Λόφο κι έχτισε στη θέση αυτή ναό της Ελευθερίας. Η περιουσία του βγήκε σε πλειστηριασμό, αλλά, όπως γράφει ο Πλούταρχος, δεν παρουσιάστηκαν αγοραστές.

Οι λόγοι κατά του Κατιλίνα Οι πιο γνωστοί από όλους τους λόγους στα Λατινικά. Έχουν και ιστορική σημασία. Ανήκουν στη συμβουλευτική ρητορεία, αλλά δεν ακολουθούν τη συνηθισμένη δομή. Δημοσιεύτηκαν επεξεργασμένοι το 60 π.Χ. μαζί με άλλους 8 λόγους που χρονολογούνταν από την υπατεία. Για την καταστολή της συνωμοσίας βασίστηκε στο επείγον διάταγμα senatus consultum ultimum. Ο Κικέρων επικρίθηκε αν και έπραξε και με εξουσιοδότηση της Συγκλήτου.

1ος λόγος: αρκετοί διαφορετικοί αποδέκτες Προς τον Κατιλίνα για να τον εξαναγκάσει να φύγει από τη Ρώμη. Προς τη Σύγκλητο για να την αφυπνίσει ως προς τον κίνδυνο. Προς τους αναγνώστες του 60 π.Χ. για να δικαιολογηθεί για τα σκληρά μέτρα που έλαβε.

Δομή 1ου λόγου Exordium: ο παρών κίνδυνος, τα ιστορικά προηγούμενα, η αγωνία του Κικέρωνα και το σχέδιό του. § 7-10: εξιστόρηση της αποκάλυψης της συνωμοσίας. § 11-27: επιχείρημα για να εγκαταλείψει ο Κατιλίνας την πόλη. Προσωποποιία Νόμων. § 27-32: αντίκρουση στη Σύγκλητο για το γεγονός ότι δεν είχε προχωρήσει στην καταστολή της συνωμοσίας έγκαιρα. Προσωποποιία της Πατρίδας.

Unus vs omnes § 17: Servi = cives parentes = patria § 18: προσωποποίηση της πατρίδας unus vs familiares, cives, socii, leges, patria in metu (κλιμάκωση) § 19: custodia § 20: Refer ad senatum: auctoritas (consul)=voluntas (Senatus) § 21: Senatus probata

§ 22: «προφητεία» & αυτοθυσία (pudor, metus, ratio) § 23 «προφητεία» § 24 «προφητεία» για το τέλος του Κατιλίνα με έμφαση στη στρατιωτική φύση του § 25 ο Κατιλίνας «επικούρειος»: cupiditas, voluptas, natura, fortuna, otium vs Stoici § 26 τα φυσικά χαρίσματα του Κατιλίνα, πρότυπο για τη Ρωμαϊκή νεολαία υποβαθμίζονται με τη «φιλοσοφική» του επιλογή § 27 προσωποποίηση της res publica