Η Ακρόπολη και τα μνημεία της 1.Το Ερεχθείο2.Τα Προπύλαια 3.Ο Ναός της Αθηνάς Νίκης 5.Η Ακρόπολη στη διάρκεια των αιώνων 4. Άλλα κτίσματα Συγκέντρωση υλικού- Επιμέλεια: Καλλιόπη Κανάκη Χαραλαμποπούλου

Τρισδιάστατες εικόνες της Ακρόπολης κατά τη διάρκεια των αιώνων, από την εργασία© Copyright : Δημήτρης Τσαλκάνης (Dimitris Tsalkanis) -

ΤΟ ΕΡΕΧΘΕΙΟ

Το Ερεχθείο είναι από τους πιο ιδιόρρυθμους ναούς της ελληνικής αρχαιότητας. Η ονομασία του, που παραπέμπει στο μυθικό βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα. Παλαιότερα ήταν γνωστός με την ονομασία ο νεώς ο αρχαίος της Αθηνάς ή απλούστερα ο αρχαίος νεώς ή περιφραστικά ο νεώς ο εν πόλει εν ω το αρχαίον άγαλμα, αφού κτίστηκε στη θέση του παλαιότερου ναού της Αθηνάς.

Ο ναός χτίστηκε μεταξύ 425 και 406 π.Χ. με σχέδια του αρχιτέκτονα Καλλίμαχου και είναι ένα από τα αριστουργήματα του ιωνικού ρυθμού.

Κατά τη μυθολογία στο σημείο αυτό έγινε η φιλονικία της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κυριαρχία της πόλης.

Ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας χτύπησε το βράχο με την τρίαινα και ξεπήδησε θαλασσινό νερό. Με τη σειρά της η Αθηνά χτύπησε με το δόρυ της και φύτρωσε η ελιά. Οι θεοί που ήταν κριτές έδωσαν τη νίκη στην Αθηνά.

Οι Αθηναίοι όμως θέλοντας να συμβιβάσουν τους δύο αντίπαλους θεούς τους αφιέρωσαν από ένα ιερό κάτω από την ίδια στέγη. Έτσι χτίστηκε το πιο ιδιόμορφο από τα οικοδομήματα της Ακρόπολης από άποψη αρχιτεκτονικού σχεδίου.

Στο σημείο αυτό κατά τη μυθολογία είχε την κατοικία του ο βασιλιάς Ερεχθέας, που αργότερα ταυτίστηκε με τον Ποσειδώνα. Γι’ αυτό και ο ναός πήρε το όνομά του από το μυθολογικό αυτό βασιλιά της Αθήνας

Κάτοψη του ναού

Το ανατολικό τμήμα ήταν αφιερωμένο στη λατρεία της Αθηνάς Πολιάδας. Η είσοδος γινόταν από μια εξάστυλη ιωνική στοά. Εδώ βρισκόταν το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς, το άγιον βρέτας ή έδο ς ή είδωλον ή ακόμη και ξόανον, αλλά και άγαλμα των πηγών. Σύμφωνα πάλι με κάποιες πηγές το άγαλμα ήταν διιπετές Γι' αυτό το άγαλμα ύφαιναν οι Αθηναίες (Αρρηφόρες) τον πέπλο και σ' αυτό απευθυνόταν η γιορτή των Παναθηναίων.

Το βορινό πρόπυλο (ή πρόστασις ή προς του θυρώματος) στηρίζεται σε έξι υψηλούς ιωνικού ρυθμού κίονες σε διάταξη σχήματος Π. Οι κίονες έχουν μια μικρή κλίση, όπως και ένταση και μείωση, αν και λιγότερο αισθητές από του Παρθενώνα.

Εκείνο που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ο πλούτος της διακόσμησης. Ο άβακας του κιονόκρανου είναι διακοσμημένος με ιωνικό κυμάτιο, ο εχίνος με πλοχμό και ιωνικό κυμάτιο, το υποτραχήλιο (κάτω από τον εχίνο) με μια ταινία με περίτεχνο ανάγλυφο ανθέμιο.

Στο δάπεδο αριστερά, πριν φτάσει κανείς στη μεγάλη θύρα, στο σημείο όπου λείπουν οι μαρμάρινες πλάκες, διακρίνονται κάποια λαξεύματα στο βράχο. Τα λαξεύματα αυτά προκλήθηκαν από την τρίαινα του Ποσειδώνα κατά τη διεκδίκηση της ονομασίας της πόλης στη φιλονικία του με την Αθηνά. Σύμφωνα με μία άλλη άποψη όμως, προκλήθηκαν από τον κεραυνό του Δία, με τον οποίο σκότωσε τον Ερεχθέα. Έτσι δικαιολογείται και το άνοιγμα της οροφής του προστύλου. Σ' αυτό το σημείο, συνεπώς, βρισκόταν και ο τάφος του Ερεχθέα.

Πολύ κοντά στο άνοιγμα που υπάρχει στο δάπεδο του προπύλου, σε μία από τις πλάκες της πλακόστρωσης διακρίνεται ένα μικρό αυλάκι που ίσως χρησίμευε για τη διοχέτευση προσφορών στο σημείο, όπου σώζονται επάνω στο βράχο τα σημάδια είτε του κεραυνού του Δία είτε της τρίαινας του Ποσειδώνα. Φαίνεται πως στην αρχαιότητα υπήρχε κάποια μορφή βωμού γνωστού ως ο βωμός του θυηόχου Διός ή ο βωμός του Διός Υπάτου. Σύμφωνα με τον Παυσανία στο βωμό δε γίνονταν αιματηρές θυσίες αλλά μόνο προσφορές "πεμμάτων", δηλαδή μικρών γλυκών ψωμιών.

Όπως είχε μείνει ανοιχτό το σημείο του δαπέδου, έτσι είχε μείνει ανοιχτή και η οροφή του προπύλου, για να δηλωθεί η κατεύθυνση του του κεραυνού του Δία ή της τρίαινας του Ποσειδώνα. Επίσης το σημείο θεωρούνταν ιερό και δεν έπρεπε να κλείσει.

Καταστόλιστη ήταν και η θύρα που οδηγούσε στον πρόδομο του δυτικού τμήματος του Ερεχθείου. Η μικρή είσοδος που διακρίνεται δεξιά της θύρας οδηγούσε στο Πανδρόσειο, που γειτόνευε στα δυτικά με το Ερεχθείο.

Στον πρόδομο του δυτικού τμήματος, κάτω από ολόκληρο το δάπεδο, υπήρχε κατά την αρχαιότητα η λεγόμενη Ερεχθηίς θάλασσα, του αλμυρού νερού που ανάβλυσε από το βράχο, όταν ο Ποσειδώνας τον κτύπησε με την τρίαινά του. Στο σηκό του δυτικού τμήματος του Ερεχθείου λατρευόταν ο Ποσειδών-Ερεχθεύς όπως επίσης ο Βούτης και ο Ήφαιστος.

Εδώ, ή σύμφωνα με άλλους στον ανατολικό σηκό, είχε τη φωλιά του το ιερό φίδι της Αθηνάς, ο οικουρός όφις. Μια μικρή είσοδος στο νοτιοδυτικό άκρο του προδόμου οδηγούσε στην πρόστασιν των Κορών (Καρυάτιδων).

Έξι κόρες σε διάταξη σχήματος Π πατούν σε ένα πόδιον ύψους 1.77 μ. και στηρίζουν την οροφή της πρόστασης με το κεφάλι τους, μέσω ενός αρχιτεκτονικού μέλους που μοιάζει με καλαθόσχημο κιονόκρανο στολισμένο με ωά (αυγά).

Στην αρχή τα αγάλματα αυτά ονομάζονταν απλώς Κόρες. Η ονομασία Καρυάτιδες δόθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους. Σύμφωνα με το ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο παρίσταναν τις γυναίκες της λακωνικής πόλης Καρυών, που είχε μηδίσει κατά τους περσικούς πολέμου και τιμωρήθηκε με φόνο των ανδρών της και αιχμαλωσία των γυναικών της. Το πιθανότερο είναι όμως ότι οι Κόρες ταυτίστηκαν με τις Καρυάτιδες παρθένες, οι οποίες τελούσαν στην πατρίδα τους γνωστούς χορούς προς τιμή της Καρυάτιδας Αρτέμιδος. Τέλος, υπάρχει και η άποψη ότι απεικονίζουν τις Κεκροπίδες, τις τρεις κόρες του Κέκροπα, την Έρση, την Άγραυλο και την Πάνδροσο

Οι έξι κόρες έχουν λυγισμένο το ένα πόδι, αυτό προς τον κεντρικό άξονα (ή πιο απλά οι τρεις αριστερές το δεξί πόδι και οι τρεις δεξιές το αριστερό πόδι). Φορούν ένα δωρικό πέπλο που σχηματίζει πτυχές ανάμεσα στα στήθη και καθώς κυλά προς τα πόδια. Τα μαλλιά τους είναι μακριά, χτενισμένα προς τα πίσω και δεμένα χαλαρά. Οι βραχίονες λείπουν από όλες. Σύμφωνα με ρωμαϊκά αντίγραφα στο Τίβολι το ένα χέρι κρατούσε την άκρη του ρούχου και το άλλο μια φιάλη.

Οι Καρυάτιδες σήμερα βρίσκονται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, εκτός από τη δεύτερη από αριστερά η οποία είχε απαχθεί από το λόρδο Έλγιν και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Με το κεφάλι τους οι Καρυάτιδες στηρίζουν το επιστύλιο, το οποίο αποτελείται από τρεις επάλληλες ταινίες, από τις οποίες η ανώτερη φέρει ανάγλυφους ρόδακες. Στη συνέχεια διακρίνεται το γείσο που κοσμείται με γεισίποδες. Η οροφή αποτελείται από μεγάλες μαρμάρινες πλάκες, που στηρίζονται σε δοκούς, στολισμένες με φατνώματα.

Οι Καρυάτιδες

Πιστεύεται ότι η πρόσταση των Καρυάτιδων έγινε για να σημαδέψει μνημειακά τον τάφο του Κέκροπα. Μετά από έρευνες διαπιστώθηκε ότι ο τάφος του Κέκροπα αρχικά ήταν ένας απλός τύμβος από χώμα. Μια πλάκα που υπάρχει κάτω από το δάπεδο της πρόστασης προστάτευε τον τάφο πριν ο αρχιτέκτονας του Ερεχθείου αρχίσει την οικοδόμηση του ναού

Ένα άνοιγμα στη δυτική πλευρά οδηγούσε στα αρχαία χρόνια στον τάφο του Κέκροπα, που βρισκόταν εν μέρει κάτω από το δάπεδο της πρόστασης των Καρυάτιδων και εν μέρει στο Πανδρόσειο

Η ζωφόρος αγκάλιαζε ολόκληρο το κτίριο εκτός από την πρόσταση των Κορών. Η ζωφόρος του Ερεχθείου ήταν διακοσμημένη από ανεξάρτητες γλυπτές μορφές και όχι από ανάγλυφες πλάκες. Πιθανώς απεικονίζονταν οι μύθοι των παλαιών βασιλιάδων της Αθήνας, του Κέκροπα, του Ερεχθέα και άλλων.

Το Ερεχθείο από τα νοτιοανατολικά

Το δυτικό τμήμα του ναού βρισκόταν χαμηλότερα υψομετρικά κατά 3 μ. και ήταν αφιερωμένο στη λατρεία του Ποσειδώνα Ερεχθέα, του Ήφαιστου και του ήρωα Βούτου.

Ο δυτικός τοίχος του Ερεχθείου ονομάζεται από τις επιγραφές ο προς τω Πανδροσείω, επειδή έβλεπε προς το παρακείμενο ιερό της Πανδρόσου. Η πρόσοψη είναι διώροφη. Το κάτω μέρος είναι συμπαγής τοίχος, ύψους 2.75 μ., εκτός από μια μικρή θύρα (διακρίνεται στη φωτογραφία πίσω από την ελιά) που οδηγούσε στον τάφο του Κέκροπα.

Ανατολικά του προστύλου διαμορφωνόταν μία αυλή, στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες, που εκτεινόταν ως το τείχος της Ακρόπολης. Σ' όλο το μήκος της ανατολικής άκρης της αυλής εκτεινόταν μία σκάλα, η οποία σήμερα έχει αποκατασταθεί στο μισό. Η σκάλα αυτή οδηγούσε στο ανατολικό τμήμα του Ερεχθείου. Στο χώρο θα πρέπει να υπήρχε και κάποιος βωμός.

Στο δυτικό τμήμα του Ερεχθείου βρισκόταν το Πανδρόσειον, ιερό αφιερωμένο στην Πάνδροσο, μια από τις κόρες του Κέκροπα. Στο Πανδρόσειο βρισκόταν η ιερή ελιά της Αθηνάς. Σύμφωνα με την παράδοση η ελιά φύτρωσε από το βράχο κατά τη φιλονικία της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα. Οι Πέρσες έκαψαν το ιερό δέντρο, αλλά ξαναφύτρωσε με θαυμαστό τρόπο τη δεύτερη κιόλας μέρα. Στο Πανδρόσειο βρισκόταν επίσης ο βωμός του Ερκείου Διός και ο τάφος του Κέκροπα.

ΤΑ ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ

Η μνημειώδης αυτή είσοδος της Ακρόπολης άρχισε να χτίζεται το 436 π.Χ. μετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα, πάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή

Το οικοδόμημα αυτό διαιρείται σε τρία μέρη. Στο κέντρο είναι ένα ναόσχημο μακρύ χτίσμα με ψηλό αέτωμα και όψη δωρικού ναού. Δεξιά και αριστερά από αυτό είναι χτισμένες από μία πτέρυγα που μοιάζουν με δωρικούς ναούς χωρίς αέτωμα, αλλά έχουν στέγη αετοειδή.

Το κεντρικό οικοδόμημα είναι κάτι το μοναδικό στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική. Έξι κίονες δωρικού ρυθμού κοσμούν την πρόσοψη. Οι κίονες λεπταίνουν, όσο προχωρούν από τη βάση προς την κορυφή. Πάνω σ’ αυτούς στηριζόταν ένα αέτωμα χωρίς διακόσμηση. Ο κύριος χώρος διαιρείται σε τρία κλίτη με δύο σειρές από ιωνικούς κίονες (τρεις σε κάθε πλευρά).

Τα Προπύλαια δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Το 431 άρχισε ο Πελοποννησιακός πόλεμος και οι εργασίες σταμάτησαν. Το 429 πέθανε ο Περικλής και οι διάδοχοί του δεν έδειξαν ενδιαφέρον για την συνέχιση του έργου.

ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ

ΝΑΟΣ ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΣ

Είναι ένας μικρός ολομάρμαρος ναός, που άρχισε να χτίζεται μεταξύ 427 και 424 π.Χ. με αρχιτέκτονα τον Καλλικράτη

Είναι τετράστυλος αμφιπρόστυλος ναός ιωνικού ρυθμού, χτισμένος πάνω σε μία κρηπίδα με τέσσερις βαθμίδες. Δεν έχει πρόναο

Μέσα στο σηκό του, υπήρχε «καθήμενο» άγαλμα της Αθηνάς Νίκης, που κρατούσε στο αριστερό χέρι περικεφαλαία και στο δεξί ρόδι, που είναι σύμβολο των θεών του κάτω κόσμου.

Η ζωφόρος και τα αετώματα του ναού είχαν γλυπτές παραστάσεις.

Γύρω από το π.Χ. ο ναός περιβλήθηκε με ένα συνεχές θωράκιο ύψους 1,05 μ., που στην εξωτερική του όψη παρίστανε ανάγλυφες Πτερωτές Νίκες την ώρα που προετοιμάζουν θυσία για την Αθηνά.

Το 1687 οι Τούρκοι διέλυσαν το ναό και με τα αρχιτεκτονικά του μέλη ενίσχυσαν τις οχυρώσεις τους.

ΑΛΛΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ

Το άγαλμα της Αθηνάς Προμάχου, έργο του Φειδία (450 π.Χ.) από τη δεκάτη των λαφύρων που πήραν οι Αθηναίοι μετά τη μάχη του Μαραθώνα. Στη θέση του κολοσσιαίου αυτού χάλκινου αγάλματος σώζονται ακόμα ίχνη του βάθρου του.

Η Αθηνά Προμάχος

Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο προστέθηκαν μερικά ασήμαντα χτίσματα. Κατά τη φραγκοκρατία έγινε καθολικός ναός, ενώ κατά την τουρκοκρατία τζαμί.

Τρισδιάστατες εικόνες της Ακρόπολης κατά τη διάρκεια των αιώνων, από την εργασία© Copyright : Δημήτρης Τσαλκάνης (Dimitris Tsalkanis) -

Κατά τη Βυζαντινή εποχή ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία.

Ο Παρθενών ως χριστιανική εκκλησία

Το Ερεχθείο ως χριστιανική εκκλησία

Ο Παρθενώνας λειτούργησε ως τζαμί κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Κατά την Τουρκοκρατία η Ακρόπολη έπαθε τις περισσότερες ζημίες. Οι Τούρκοι είχαν αποθηκεύσει πυρίτιδα πάνω σ' αυτήν και έγιναν αίτιοι να καταστραφούν τα μνημεία της. Το 1645 ένας κεραυνός που έπεσε πάνω στην πυρίτιδα ανατίναξε τα Προπύλαια. Το 1687, όταν την Ακρόπολη πολιορκούσε ο Ενετός Μοροζίνης, μία από τις βόμβες έπεσε πάνω στην πυρίτιδα που ήταν αποθηκευμένη στον Παρθενώνα και κατέστρεψε το ναό.

Μετά την καταστροφή από τα κανόνια του Μοροζίνι, η Ακρόπολη υπέστη κι άλλες καταστροφές.

Εκτεταμένες καταστροφές προκάλεσε ο Άγγλος λόρδος Έλγιν λίγο πριν από την Επανάσταση του Έβαλε να ξηλώσουν τη ζωφόρο του Παρθενώνα, μετόπες, αετώματα, μία Καρυάτιδα και έναν κίονα του Ερεχθείου, τα οποία μετέφερε στην Αγγλία. Για όλα αυτά πλήρωσε λίρες στους Τούρκους και στους Αθηναίους δώρισε ένα ρολόι, που στήθηκε στην αρχαία αγορά.

Κατά την Επανάσταση του 1821 η Ακρόπολη πολιορκήθηκε διαδοχικά από Έλληνες και Τούρκους και υπέστη νέες καταστροφές. Το 1834 άρχισαν οι αρχαιολογικές εργασίες για την αποκατάσταση των μνημείων της.

Αποκατάσταση των μνημείων

Η Ακρόπολη υπό γερμανική κατοχή.

Στις 30 προς 31 Μαΐου 1941 ο Μανώλης Γλέζος και ο Αποστόλης Σάντας με κίνδυνο της ζωής τους κατεβάζουν τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη.

Η Ακρόπολη, ένα μνημείο πολιτισμού για ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Ο Περικλής, οραματίστηκε και πραγματοποίησε την ανοικοδόμηση του Ιερού Βράχου μετά τους Περσικούς πολέμους.

Αναπαράσταση του χώρου της Ακρόπολης όπως ήταν κατά τα κλασικά χρόνια.

Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.