ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΚΑΛΔΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΤΔΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

 Στάδια επιστημονικής εργασίας  Χαρακτηριστικά ποιοτικής εργασίας  Μορφές ποιοτικής εργασίας  Ομαδική εργασία

 Θεωρητικό μέρος 1. Ερευνητικό Πρόβλημα  Εντοπισμός του θέματος  Προσδιορισμός του προβλήματος  Τεκμηρίωση του προβλήματος (γιατί;)  Χρησιμότητα της αντιμετώπισής του (για ποιούς;) 2. Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας  Εντοπισμός πηγών  Επιλογή πηγών  Σύνοψη πληροφοριών 3. Σκοπός της Έρευνας  Διατύπωση του σκοπού  Εξειδίκευση του σκοπού σε ερευνητικά ερωτήματα (Robson, 2007) - Κεφ. 3 Αναπτύσσοντας τις ιδέες σας/ Κεφ. 4 Γενικά ζητήματα σχεδιασμού

 Πρακτικό μέρος 4. Συλλογή δεδομένων  Επιλογή του δείγματος  Επιλογή μεθόδου/ων συλλογής  Εξασφάλιση σχετικών αδειών  Συλλογή υλικού 5. Ανάλυση δεδομένων  Οργάνωση των δεδομένων  Περιγραφή δεδομένων  Συμπεράσματα 6. Συγγραφή της εργασίας (Robson, 2007) - Κεφ. 3 Αναπτύσσοντας τις ιδέες σας/ Κεφ. 4 Γενικά ζητήματα σχεδιασμού

 Ανακαλυπτική μέθοδος έρευνας (exploratory).  Στοχεύει στην διερεύνηση και κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων σε βάθος.  Διερευνά τις διαδικασίες που βρίσκονται πίσω από τις παρατηρούμενες συσχετίσεις μεταξύ παραγόντων, χαρτογραφεί τις ατομικές απαντήσεις και αναζητά τη σημασία και το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η συμπεριφορά.  Απαντά σε ερωτήματα που σχετίζονται με το «γιατί;" και το «πώς;" των κοινωνικών φαινομένων.

 Η ποιοτική έρευνα στηρίζεται είτε σε μελέτες ειδικών περιπτώσεων είτε σε πληροφορίες που έχουν προκύψει από μεμονωμένα άτομα ή καταστάσεις.  Στοχεύει στην ανάδειξη τυποποιήσεων και ίσως θεωριών που δεν επιτρέπουν πάντα γενίκευση για οποιονδήποτε πληθυσμό ή κοινωνικό φαινόμενο (ΔΕΝ επαληθεύει υποθέσεις ή θεωρίες όπως συμβαίνει στην ποσοτική προσέγγιση της έρευνας).  Συνήθως πρόκειται για ερευνητικές μελέτες που διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

 Η Judith Preissle έχει παρομοιάσει την προσέγγιση της ποιοτικής έρευνας με τη χαλαρή συμμαχία πέντε – κι αργότερα έξι - φυλών ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής κατά τη διάρκεια του 17 ου & 18 ου αιώνα (Iroquois Confederacy): η άσκηση συμμετοχικής δημοκρατίας που βασίστηκε στη σύμφωνη γνώμη των κυβερνουμένων.

 Όσοι και όσες διεξάγουν ποιοτικές έρευνες και δη στην εκπαίδευση έχουν διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες και μπορεί να προέρχονται από πολλές επιστήμες. Ενώνονται, όμως, με μια χαλαρή συμμαχία-συνεννόηση, η οποία βασίζεται στον αλληλοσεβασμό και την αποδοχή. Αυτή η αποδοχή επεκτείνεται και στο «άλλο» στρατόπεδο, το «ποσοτικό», αφού οι ερευνητές ποιοτικών μελετών εντάσσουν στατιστικά στοιχεία στις εργασίες τους.

o Βασίζεται σε  μεθόδους συλλογής δεδομένων που χαρακτηρίζονται από ευελιξία και ευαισθησία απέναντι στο κοινωνικό πλαίσιο  μεθόδους ανάλυσης που αντιμετωπίζουν τα δεδομένα ολιστικά και στοχεύουν στην κατανόηση της πολυπλοκότητας

 Νατουραλιστική: ο ερευνητής παρατηρεί αυτό που συμβαίνει χωρίς να επιχειρεί να το ελέγξει (αλλάξει). Εξαίρεση αποτελούν οι ερευνητικές μελέτες της έρευνας δράσης όπου βασικός σκοπός αποτελεί η διαχείριση αλλαγών σε προβληματικό πλαίσιο.  Ολιστική: επιχειρεί να δομήσει μια συνολική εικόνα του υπό μελέτη φαινομένου με πυκνή καταγραφή όπου δίνεται έμφαση στις διαδικασίες και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατόμων ή/και ατόμου και περιβάλλοντος

 Υποκειμενικότητα του ερευνητή στην κατανόηση κι ερμηνεία του φαινομένου. Προσωπική επαφή του ερευνητή: ο ερευνητής μοιράζεται την εμπειρία προκειμένου να κατανοήσει τα άτομα και το πλαίσιο (εξαρτάται από τον ίδιο τον ερευνητή- υποκειμενικότητα)  Ενσυναίσθηση: ο ερευνητής καταγράφει τις δικές του αντιδράσεις, συναισθήματα, βιώματα ως μέρος των δεδομένων

 Αυθεντική έρευνα: μελετά το φαινόμενο μέσα στο μεμονωμένο και συγκεκριμένο πλαίσιο - απουσία ελέγχου των συνθηκών  Δυναμική: ακολουθεί τη ροή των αλλαγών του φαινομένου και του πλαισίου, προσαρμόζοντας ανάλογα τις μεθόδους (ευέλικτος σχεδιασμός  Επαγωγική (Inductive): οι κατηγορίες αναδύονται από τις λεπτομερείς παρατηρήσεις, επομένως θεματική ανάλυση δεδομένων  Αναστοχασμός και δημιουργική σκέψη του ερευνητή  Μικρό δείγμα συμμετεχόντων.

Φαινομενολογική Ανάλυση Εθνογραφία Βιογραφική μελέτη (αφηγήσεις ζωής) Θεμελιωμένη/ Τεκμηριωμένη Θεωρία (Grounded Theory) Μελέτη περίπτωσης (Case Study) Έρευνα Δράσης (Action Research)

 Εκφράζει ένα φιλοσοφικό κίνημα κεντρικό σημείο του οποίου αποτελεί η αποδοχή της πραγματικότητας και των κοινωνικών φαινομένων διαμέσου της αντίληψης των εμπειριών της ζωής των ανθρώπων.  Κυριότερος εκπόσωπος είναι ο Edmund Husserl ( ).  Στοχεύει στη μελέτη της φύσης/νοήματος των πραγμάτων, των κοινωνικών φαινομένων ή της κοινωνικής δράσης.

 Μελετάει την ουσιαστική και αναλλοίωτη δοµή (essense) των φαινομένων όπως βιώνονται από τα άτομα κι επιχειρεί να τις ερμηνεύσει.  Σύνθημα της φαινομενολογίας στις αρχές του 20 ου αι. ήταν: «στροφή πίσω στα ίδια τα πράγματα!» που σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτό που υπάρχει σε κάθε κατάσταση και να αποφύγουμε να το αναγάγουμε σε κάτι άλλο.

 Τα κοινωνικά φαινόμενα όπως είναι η οικονομία, η πολιτική, η μετανάστευση, οι ανθρώπινες σχέσεις, και πολλά άλλα θα πρέπει να γίνουν αποδεκτά όπως είναι και να τύχουν φιλοσοφικής αποσαφήνισης. Εάν παρατηρήσουμε τα πράγματα όπως είναι, ανακαλύπτουμε ότι αυτά αποκαλύπτονται σε εμάς με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Η φιλοσοφία αναλαμβάνει το έργο της αποσαφήνισης, της διαφοροποίησης και της περιγραφής της δικτύωσης του κάθε κοινωνικού φαινομένου (των καταστάσεων κι εμπειριών που έχουν καθημερινά οι άνθρωποι).

 Μελετάται η ‘εμπειρία’ μέσω της συνηδειτοποίησης αυτής κρατώντας σε απόσταση προκαταλήψεις και προκατασκευασμένες κατηγορίες/ιδέες.  Είναι δυνατόν να μελετηθούν άνθρωποι που περιγράφουν τις εμπειρίες τους σχετικά με ένα φαινόμενο και το νόημα που αποδίδουν σε αυτές.  Δίνεται έμφαση στο πλαίσιο που εμφανίζεται το κοινωνικό φαινόμενο.  Ο ερευνητής οφείλει να καταγράψει με όσο δυνατό μεγαλύτερη εγγύτητα την εμπειρία μέσα στο πλαίσιο που λαμβάνει χώρα.  Αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. (Πηγή: Φραγκιαδάκη, 2012)

 Στην ερμηνευτική φαινομενολογία η εστίαση είναι στην ερμηνεία κειμένων και τη δυναμική σχέση μεταξύ του όλου και του μέρους ενός κειμένου (ερμηνευτικός κύκλος). (Πηγή: Φραγκιαδάκη, 2012· Heidegger, 1988)

ΠΡΟΣΟΧΗ: 1. Ο ερευνητής οφείλει να εστιάσει στην εμπειρία ατόμων είτε και τη δική του (μέσω συμμετοχικής παρατήρησης και εσωστρεφούς σκέψης) σχετικά με το πώς κατανοούν ένα συγκεκριμένο φαινόμενο σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. 2. Τα ερευνητικά ερωτήματα είναι ‘ανοιχτά’ και δεν διατυπώνονται υποθέσεις, αιτίες ή συνέπειες.

 Χρησιμοποείται για να περιγράψει φαινόμενα όπως:  Σημαντικά γεγονότα ζωής (π.χ. Η γέννηση ή ο θάνατος αγαπημένου προσώπου)  Ο επαγγελματικός ρόλος ενός ατόμου  Η εμπειρία του να ανήκει κάποιος σε μια ομάδα (π.χ. μειονότητα – ένα χαρισματικό παιδί σε επαρχιακή τοποθεσία ή ένας ταλαντούχος νέος στο χορό – Billy Elliot…)  Πρόκειται για χρήσιμη μέθοδο αναφορικά με συγκεκριμένο είδος ερευνητικών ερωτημάτων αλλά είναι ιδιαίτερα δύσκολη για αρχάριους ερευνητές που είναι αναγκαίο να εντρυφήσουν επαρκώς στο φιλοσοφικό της υπόβαθρο.

 Η διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων είναι συνήθως ως εξής:  Πώς περιγράφουν οι συμμετέχοντες τις εμπειρίες τους αναφορικά με...;  Σε ποιο πλαίσιο/συγκείμενο βιώνουν αυτές τις εμπειρίες;  Πώς κατανοούν και αξιολογούν τις εμπειρίες σχετικά με...;  Πώς οι ατομικές διαφορές των συμμετεχόντων αντανακλούν τις περιγραφές των εμπειριών τους σχετικά με...;

 Η Εθνογραφία µελετάει µε «ολιστικό» τρόπο την κουλτούρα µιας οµάδας ανθρώπων.  Αναπτύχθηκε από τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους από τις αρχές του 20 ου αι. που ασχολήθηκαν με την πολιτισμική μελέτη κοινωνικών και φυλετικών ομάδων ανά τον κόσμο (π.χ. Αφρικανικές φυλές, αναστενάρηδες, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας) αναφορικά με τον τρόπο ζωής τους, τις τελετουργίες, τις παραδόσεις και τις καθημερινές τους συνήθειες, επιχειρώντας να κατανοήσουν μέσα στο χρόνο τη δομή και τον πολιτισμό μικρο-κοινωνιών.

 Έχει επεκταθεί πλέον στην καταγραφή κι αξιολόγηση καινοτομιών ή σύγχρονων κοινωνικών πλαισίων (π.χ. πρακτικές σε εργασιακό πλαίσιο ή η εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας ή η επισκεψιμότητα πολιτισμικών αγαθών –η μελέτη του γεωγράφου Edesnon των επισκέψεων στο Taj Mahal από Ινδούς και Δυτικούς).  Με βιβλιογραφική ανασκόπηση (ο οριενταλισμός στη ζωγραφική).

 Βασίζεται στην επιτόπια παρατήρηση στο περιβάλλον που λαμβάνουν χώρα οι κοινωνικές διαδικασίες κι επιχειρείται η καταγραφή κι ανάλυση των καθημερινών εμπειριών των ατόμων/υποκειμένων που συμμετέχουν στην έρευνα.

 Συνήθως τα ερευνητικά ερωτήματα έχουν την εξής διατύπωση:  Τι ακριβώς συμβαίνει εδώ;  Ποιο είναι το νόημα σε αυτά που κάνουν οι άνθρωποι και με ποιον τρόπο (πώς) εκφράζεται;  Υπάρχουν, και αν ναι, ποιες είναι οι διαφορετικές ερμηνείες των ίδιων διαδικασιών, φαινομένων ή πράξεων;  Πώς κατανοούν και ερμηνεύουν την πραγματικότητα τα άτομα σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια;  Πώς επιδρούν και ποιες επιπτώσεις έχουν στην κοινωνική δράση οι διαφορετικές ερμηνείες;  Πώς συνδέονται οι διάφορες ερμηνείες και νοηματοδοτήσεις με ευρύτερες κοινωνικές διαδικασίες και δομικούς παράγοντες;

 Η βιογραφική έρευνα αποτελεί την εκτεταμένη καταγραφή της ζωής ενός ατόμου ή πολλών ατόμων ως ένα είδος γραπτής τεκμηρίωσης.  Μπορεί να συναντηθεί στη βιβλιογραφία υπό την αιγίδα της εθνογραφίας.  Συναντάται στη βιβλιογραφία ως αφηγηματική έρευνα, ιστορίες ζωής, βιογραφία ή αυτοβιογραφία και γίνεται αντιληπτή ως έρευνα και κατασκευή νοήματος από προσωπικά χρονικά γεγονότα (Denzin, 1989).

 Οι ιστορίες ζωής συμβάλλουν στην παραγωγή βιωματικής και διαλεκτικής γνώσης η οποία προέρχεται από τη συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ θεωρίας, έρευνας, διαδικασίας μάθησης, και της προσωπικής ή και ομαδικής εμπειρίας (Παζιώνη- Καλλή, 2009).  Οι βιογραφικές προσεγγίσεις έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς στην κοινωνιολογία, την ιστορία, την ψυχολογία και την εκπαίδευση.  Είναι δυνατόν να μελετηθούν: το παρελθόν, οι συγκρούσεις, η δόμηση ατομικής ή συλλογικής ταυτότητας.

 Παράδειγμα από το χώρο της εκπαίδευσης:  η διερεύνηση ιστοριών ζωής των εκπαιδευτικών, η επικέντρωση στην καθημερινή τους ζωή, η μάθηση του επαγγέλματος, κύκλοι της σταδιοδρομίας, εκπαιδευτική σκέψη, θέματα σχετικά με τη συνεχή επιμόρφωση και την επαγγελματική τους εξέλιξη (βλ.Clandinin & Connelly, 2000· Goodson, 1992∙ Goodson & Sikes, 2001).

 Σε βάθος διερεύνηση μιας ολότητας, με σαφή και οριοθετημένη ταυτότητα («περίπτωση»), όπου εξετάζεται λεπτομερώς το (εσωτερικό και εξωτερικό) πλαίσιο λειτουργίας του συγκεκριμένου συστήματος.  Το ζητούμενο είναι μια ολιστική περιγραφή με στόχο την όσο το δυνατό πληρέστερη κατανόηση ενός ατόμου, μιας ομάδας, ενός οργανισμού, μιας κατάστασης, μιας δραστηριότητας ή διαδικασίας.  Μία ή περισσότερες μελέτες περίπτωσης.

 Στη µελέτη περίπτωσης συλλέγονται δεδομένα ποικίλων μορφών (συνήθως ποιοτικά: παρατηρήσεις, συνεντεύξεις, οπτικο- ακουστικό υλικό, ημερολόγια, έγγραφα, αλλά μπορεί να είναι και ποσοτικά) με σκοπό να μελετηθεί ολιστικά µία περίπτωση (ένα άτοµο, ένας θεσµός κλπ).  Η ανάλυση συνίσταται στη λεπτομερή εντός πλαισίου περιγραφή της περίπτωσης(-εων) και των θεμάτων που ανακύπτουν. Αν εξετάζονται περισσότερες της μιας περιπτώσεις απαιτείται ο εντοπισμός των κοινών θεμάτων.

 Διακρίνονται σε δύο τύπους 1. Αυτές όπου το επίκεντρο είναι η κατανόηση μιας μεμονωμένης «περίπτωσης» (πχ. Ένας μαθητής ή ένα πρόγραμμα) που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 2. Αυτές όπου το ενδιαφέρον εστιάζει σε ένα θέμα και η «περίπτωση» ή οι περιπτώσεις χρησιμοποιείται/ούνται για να ρίξουν φως στις διάφορες όψεις ενός θέματος (π.χ. Μια καινοτομία – διαδραστικός πίνακας με πολλαπλές μελέτες περίπτωσης).

««Η έρευνα δράσης είναι μια μορφή αυτο– στοχαστικής διερεύνησης που έχουν αναλάβει οι συμμετέχοντες σε κοινωνικές καταστάσεις με σκοπό να βελτιώσουν τη λογική και τη δικαιοσύνη που διέπει α) τις δικές τους κοινωνικές ή εκπαιδευτικές πρακτικές, β) την κατανόησή τους όσον αφορά αυτές τις πρακτικές, γ) τις καταστάσεις όπου εφαρμόζονται αυτές οι πρακτικές» (Kemmis, 1980 στον Hopkins, 1985: 32).

 «Η έρευνα δράσης είναι ένα πρακτικός τρόπος να εξετάσει κάποιος την πρακτική του με στόχο να ελέγξει αν είναι όπως θα ήθελε και στη συνέχεια να τη βελτιώσει» (McNiff, 1993: 3).

««Η έρευνα δράσης είναι ένας τρόπος να ορίσουμε και να εφαρμόσουμε την επαγγελματική ανάπτυξη. Συνδυάζει μορφές συνεργασίας και συμμετοχής οι οποίες αποτελούν μέρος της επαγγελματικής μας υπόστασης, αλλά σπάνια επιδρούν στην πρακτική μας… Η έρευνα δράσης ξεκινά σε μικρή κλίμακα με ένα πρόσωπο που επικεντρώνει την προσοχή του στην πρακτική του. Κερδίζει ορμή μέσω της εμπλοκής άλλων ατόμων ως συνεργατών. Εξαπλώνεται καθώς τα άτομα στοχάζονται πάνω στη φύση της συμμετοχής τους ορίζοντας ως βασική αρχή τους να μοιράζονται όλοι οι συμμετέχοντες την πρακτική που ακολουθεί ο καθένας. Μπορεί να καταλήξει στη διαμόρφωση μιας αυτοκριτικής κοινότητας: επαγγελματίες με διευρυμένες ικανότητες, με την καλύτερη έννοια του όρου» (Lomax, 1990: 10).

ΑΑφετηρία της έρευνας δράσης αποτελεί μια προβληματική κατάσταση, ένα ζήτημα που απασχολεί τους επαγγελματίες και χρειάζεται βελτιωτικές παρεμβάσεις. Στην ερευνητική ομάδα υπάρχει ένας διευκολυντής (facilitator) που συντονίζει την ερευνητική δράση της ομάδας. Μπορεί όμως ο συντονιστής να είναι απλά ένας κριτικός φίλος-συνεργάτης (critical friend). Ο διευκολυντής, που μπορεί να είναι ένας από τους ερευνητές ή κάποιος εξωτερικός συνεργάτης που αναλαμβάνει ποικίλους ρόλους. ΛΛειτουργεί ανατροφοδοτικά και δεσμευτικά.

ΜΜια μέθοδος άμεσης παρέμβασης στα κοινωνικά προβλήματα από τον Kurt Lewin στις Η.Π.Α. κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο (κυρίως δεκαετία του ΄40). ΔΔύο σχολές: Α) στη Μ. Βρετανία, με κέντρο το Πανεπιστήμιο του East Anglia και κυριότερο εκπρόσωπο τον John Elliott, με πρακτικό κυρίως προσανατολισμό. Β) στην Αυστραλία, με κέντρο το πανεπιστήμιο του Deakin και κεντρική μορφή τον Stephen Kemmis, η οποία συνδέει την εκπαιδευτική έρευνα δράσης με την κριτική θεωρία, προσδίδοντάς της έναν περισσότερο κριτικό χαρακτήρα κι έναν κοινωνικοπολιτικό προσανατολισμό. ΤΤο κίνημα του εκπαιδευτικού ως ερευνητή (teacher as researcher movement) (Laurence Stenhouse, δεκαετία 1970).

 Ανοικτή κυκλική-σπειροειδής διαδικασία Σχεδιασμός Εφαρμογή Παρατήρηση Αξιολόγηση Επανασχεδιασμός Εφαρμογή Παρατήρηση Αξιολόγηση 1 ος κύκλος δράσης 2 ος κύκλος δράσης

ΔΔεν είναι εύκολα δημοσιεύσιμη στα επιστημονικά περιοδικά (παραγωγή νέας γνώσης στο επιστημονικό πεδίο της εκπαίδευσης). Λόγω του άμεσα πρακτικού της χαρακτήρα και δεδομένης της ανεπαρκούς εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών στην ερευνητική μεθοδολογία, συνήθως οι σχετικές εκθέσεις δεν παρουσιάζουν την επιστημονική αρτιότητα ενός ερευνητικού σχεδίου, ΑΛΛΑ έέχει το πλεονέκτημα της άμεσης διάχυσης των αποτελεσμάτων της σε μικρο-επίπεδο.

 Η Θεµελιωµένη Θεωρία έρχεται να κατασκευάσει ή να ανακαλύψει αφηρηµένα θεωρητικά σχήµατα, τα οποία εξηγούν ή φωτίζουν ένα κοινωνικό φαινόμενο.  Η θεωρία «χτίζεται» όταν οι μελετητές εισάγουν στα αποτελέσµατα των παρατηρήσεών τους λογικές σχέσεις.

 Άρα μελετώνται διαδικασίες και παράγονται θεωρητικά σχήματα που τις εξηγούν.  Η συλλογή υλικού και η ανάλυση γίνονται παράλληλα ή σε εναλλασσόμενες φάσεις και τα ερευνητικά ερωτήματα διαφοροποιούνται προσαρμοζόμενα στην πραγματικότητα που αναδύεται. (Πηγή: Glaser & Strauss, 1967· Strauss & Corbin, 1998∙ Robson, 2007)

Διατύπωση ερωτήματος για διερεύνηση Αναζήτηση συμμετεχόντων Συλλογή δεδομένων Αρχική ανάλυση Αποστασιοποίηση Δεύτερη ανάλυση & πιθανή 2 η συλλογή δεδομένων Κορεσμός Πυρήνας κατηγοριών Θεωρία Διαρκής συγκριτική ανάλυση

 Η έλλειψη αντιπροσωπευτικότητας που δεν επιτρέπει τη γενίκευση των αποτελεσμάτων.  Η απουσία επαναληψιμότητας.  Δεν μπορούν να αναδειχθούν αιτιώδεις σχέσεις.  Υποκειμενικότητα.

 Δείγμα σκοπιμότητας με βάση την υποκειμενική γνώση του ερευνητή για τα χαρακτηριστικά των υποκειμένων.  Δεν απαιτείται αντιπροσωπευτικότητα.  Δύο βασικά κριτήρια:  Καταλληλότητα (ο αριθμός των συμμετεχόντων θα πρέπει να είναι κατάλληλος για την ερμηνεία του φαινομένου).  Επάρκεια (σε παροχή ποιοτικών πληροφοριών ώστε να επιτευχθεί η έννοια του κορεσμού). (Πηγή: Morse & Field, 1996)

 Χαλαρή δομή ώστε να επιτραπεί η κατανόηση σε βάθος των υποκειμενικών εμπειριών, αντιλήψεων και πεποιθήσεων των συμμετεχόντων.  Μη δομημένες ή ημιδομημένες μέθοδοι συλλογής δεδομένων.  Παρατήρηση  Συνέντευξη  Αρχειακό υλικό  Φωτογραφικό υλικό ή άλλο οπτικοακουστικό υλικό (Πηγή: Μαντζούκας, 2007)

 Βασικό εργαλείο ποιοτικής έρευνας.  Διαφοροποιείται από την απλή συζήτηση.  Η επικοινωνία μεταξύ προσώπων – ξένων μεταξύ τους (ερωτώντα και ερωτώμενου), που καθοδηγείται από τον ερευνητή ή ερωτώντα με στόχο την απόσπαση πληροφοριών σχετιζομένων με το αντικείμενο της έρευνας (Cohen και Manion, 1992: ).  Οι συνεντεύξεις προβάλλουν τις γνώσεις που το υποκείμενο κατέχει (πληροφορίες και γνώσεις), τι του αρέσει και τι όχι (αξίες και προτιμήσεις) και κυρίως τι σκέπτεται (απόψεις και αντιλήψεις). (Πηγή: Παρασκευοπούλου-Κόλλια, 2008)

 Η πληροφόρηση επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό μέσω καλής ακρόασης, έως και «ευγενούς αφουγκράσματος» του κόσμου των υποκειμένων, τα οποία ο ερευνητής οφείλει να έχει ενθαρρύνει να εκφραστούν. Για αυτό το λόγο ακόμα και τα πρώτα λεπτά της συνέντευξης είναι καθοριστικά (Kvale, 1996: 128). (Πηγή: Παρασκευοπούλου-Κόλλια, 2008)

 Προετοιμασία – Οδηγός ερωτήσεων και ο τρόπος που θα τεθούν.  Εξασφάλιση της συναίνεσης των υποκειμένων.  Καλλιέργεια φιλικού κλίματος, με ανώδυνες ερωτήσεις στην αρχή.  Επικοινωνιακές δεξιότητες.  Ευχάριστος, δεκτικός κι ευαίσθητος ερευνητής.  Αποκαλύπτεται κι ο ίδιος χωρίς όμως να προβάλλει προσωπικές απόψεις και πεποιθήσεις.  Καταγραφή και μη λεκτικής έκφρασης. (Πηγή: Παρασκευοπούλου-Κόλλια, 2008)

 Γίνεται πολύ καλός ακροατής, προσωπικών ιστοριών καθημερινότητας, προβλημάτων, απλών και σύνθετων σκέψεων, εμπειριών.  Δεν προσδοκά απαντήσεις που ταυτίζονται με το «προσχέδιο» που έχει στο μυαλό του, αλλά αντιμετωπίζει τον ερωτώμενο σε εντελώς ουδέτερη βάση, ανεπηρέαστα (Cohen & Manion, 1994), δεν υπερεκτιμά ή υποτιμά την υποκειμενική άποψη/θέση του κάθε ερωτώμενου (Cannell και Kahn, 1968). (Πηγή: Παρασκευοπούλου-Κόλλια, 2008)

Τα θέματα υπό διερεύνηση είναι προκαθορισμένα Η διατύπωση και η αλληλουχία των ερωτήσεων γίνονται την ώρα της συνέντευξης Μη δομημένη ή σε βάθος (π.χ. σε προσωπικές αφηγήσεις) Τα θέματα υπό διερεύνηση είναι προκαθορισμένα Το περιεχόμενο των ερωτήσεων είναι προκαθορισμένο Ημιδομημένη Εστιάζει στην εμπειρία του ατόμου σε σχέση με ένα φαινόμενο Εστιασμένη

Ποια είναι η εμπειρία σου για το υπό έρευνα φαινόμενο; Αφετηρία Κάθε ερώτηση βασίζεται στις απαντήσεις Συνέντευξη με μορφή διαλόγου Αφηγηματική διαδικασία Τέλος

Κατάλογος βασικών σημείων (μνημονικό σημείωμα) Δεν έχει σημασία η σειρά διατύπωσης των σημείων Χρησιμοποιείται συχνά από νέους ερευνητές

Δια ζώσης Τηλεφωνικές ή ηλεκτρονικές Ατομικές Απόψεις/ εμπειρίες σχετικά με το θέμα Έμφαση στην αλληλεπίδραση των υποκειμένων Ομαδικές / ομάδες εστίασης

2. Συνεννόηση για χώρο & χρόνο 3. Δεοντολογία 4. Σπάσιμο πάγου Ερωτήσεις / απαντήσεις 1. Επιλογή υποκειμένων

 Ο ερωτώμενος προσπαθεί να ‘ευχαριστήσει’ τον ερωτώντα με ‘εύστοχες’ δηλώσεις ή σημαντικές πληροφορίες.  Ο ερωτώμενος/ερευνητής αναζητά απαντήσεις ως επιβεβαίωση προοκαθορισμένων απόψεων.  Ο ερευνητής δεν κατανοεί τα λεγόμενα του ερωτώμενου.

 Παρατήρηση σε μη ελεγχόμενες συνθήκες - Νατουραλιστική.  Ο ερευνητής παρατηρεί ο,τιδήποτε συμβαίνει δίχως να έχει κάποιο προσχέδιο ως προς το τι θα παρατηρήσει.  Καταγράφονται με φυσικό τρόπο οι πληροφορίες και η πραγματική συμπεριφορά.  Διακρίνεται σε συμμετοχική ή μη συμμετοχική ανάλογα με το βαθμό εμπλοκής του ερευνητή στο ερευνητικό πλαίσιο.

 Η συμμετοχική παρατήρηση προέρχεται από την εθνογραφία.  Ο ερευνητής λαμβάνει μέρος στη δραστηριότητα του ερευνητικού πλαισίου που παρατηρεί.  Συλλέγονται πλούσια σε περιγραφές δεδομένα και δεν αποτελούν απλά τις απόψεις των συμμετεχόντων.  Μειονέκτημα: Επιλεκτική προσοχή του ερευνητή και η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στον ερευνητή και τους συμμετέχοντες.

 Προσχεδιασμένο σύστημα καταγραφής, ενδείκνυται σε ποσοτική προσέγγιση.  Διακρίνεται σε  χρονικής δειγματοληψίας  δειγματοληψίας συμβάντων

3. Εξοικείωση με το πεδίο 4. Προσδιορισμός του ρόλου του ερευνητή 5. Σχεδιασμός του τρόπου καταγραφής 6. Καταγραφή περιγραφικών & αναστοχαστικών σημειώσεων 1. Επιλογή πεδίου παρατήρησης 2. Εξασφάλιση πρόσβασης

 Διευκολύνει ο ερευνητής τη διαδικασία για τον ερωτώμενο (πού, πότε) σε συνέντευξη.  Διακριτικότητα, ευγένεια και σεβασμός προς τα υποκείμενα.  Συναισθήματα εμπιστοσύνης κι ασφάλειας.  Προστασία της ανωνυμίας των υποκειμένων (συμμετεχόντων).

 Κυκλική διαδικασία ανάλυσης μεταξύ όλου και μερών  Απώτερος σκοπός αποτελεί η κατανόηση του φαινομένου.  Οργάνωση του υλικού  Αναστοχασμός  Από την περιγραφή στην ερμηνεία του υπό μελέτη φαινομένου

Θεματικές ενότητες (ολιστικές περιγραφές & ερμηνείες) Βαθύτερη κατανόηση ή νέα θεωρία Αναδυόμενη κωδικοποίηση Πρώτη ανάγνωση όλου του υλικού που έχει συλλεχθεί 1. Αποκτάται μια συνολική άποψη για το τι λένε ή κάνουν οι συμμετέχοντ ες 2. Κωδικός σε μια ενότητα κειμένου που εκφράζει ερμηνεία του ερευνητή 3.Εντοπίζοντ αι όμοιοι κωδικοί, οι μεταξύ τους ομοιότητες και οι θεμ. ενότητες 4. Σύνδεση θεμ. ενοτήτων με βιβλιογραφία

 1 ο βήμα:  Στην πρώτη ανάγνωση: αρχική εικόνα/αίσθηση του το έχει ειπωθεί/γίνει, χώρος για σημειώσεις από τον ερευνητή (σκέψεις ή προσωπικά συναισθήματα), υπάρχει συνέχεια στις πληροφορίες;  2 ο βήμα:  Αρχική κωδικοποίηση: κατηγοριών, σημειώνεται καθετί ενδιαφέρον, περιγραφικά κι εννοιολογικά σχόλια

 3 ο βήμα:  Ομαδοποίηση των δεδομένων  Χαρτογραφούνται σχέσεις ανάμεσα στα δεδομένα και συνδέσεις στην αρχική κωδικοποίηση.  Αναδύονται μοτίβα (patterns)  4 ο βήμα:  Αναζητούνται συνδέσεις ανάμεσα σε μοτίβα  Ολοκληρώνεται η διαδικασία όταν επέλθει ο κορεσμός.

Όταν οι θεματικοί άξονες προϋπάρχουν Δημιουργία θεματικών κατηγοριών Αντιστοίχιση μονάδων ανάλυσης λόγου στις θεματικές κατηγορίες Αναζήτηση μοτίβων: οι τάσεις που αφορούν σε ένα συγκεκριμένο θέμα και οι οποίες διαφαίνεται να επαναλαμβάνονται σε ένα σύνολο μονάδων ανάλυσης Η ανάλυση καταλήγει σε ποσοτικοποίηση των μονάδων ανάλυσης λόγου ή/και των συσχετίσεων και αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε μοτίβα και θεματικές κατηγορίες.

 Θέμα: Undergraduate student teachers’ views about the implementation of differentiated instruction (DI) in primary school classrooms during a school teaching practice programme  Άξονες ανάλυσης: 1. Difficulties during planning DI 2. Difficulties during the implementation of DI 3. Student teachers’ level of satisfaction regarding DI 4. DI effectiveness for low achievers and pupils with LDs

 Κατηγορίες εντός των αξόνων ανάλυσης: Παράδειγμα από τον άξονα 3 με την προσθήκη υποκατηγοριών.

 Μονάδα ανάλυσης λόγου: Παράδειγμα από τον την κατηγορία « Student teachers’ professional development (C3-2b)» DI was a useful/interesting/positive/exciting/constructive experience or philosophy. It was new and very useful knowledge which brought theory into practice. 42 out of 75 student teachers subscribe into this subcategory: “Αυτό που μου άρεσε περισσότερο είναι ότι βίωσα διδακτικά κάτι πολύ χρήσιμο και ευέλικτο, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και στην πράξη” (S9-2011), “Μπορώ να πω ότι κατανόησα την έννοια της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, τώρα που την εφάρμοσα και είναι καλύτερη απ’ ότι στη θεωρία. Πιστεύω ότι πρέπει όλοι οι εκπαιδευτικοί να την εφαρμόζουν στις διδασκαλίες τους και όχι μόνο για ένα μάθημα ή για μία μέρα” (S ), “Nιώθω ικανοποιημένος που απέκτησα την εμπειρία του σχεδιασμού και της εφαρμογής μιας διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Η εμπειρία αυτή θεωρώ πως θα αποδειχτεί πολύτιμη στο μέλλον, αφού θα γνωρίζω τους βασικότερους παράγοντες τους οποίους πρέπει να λάβω υπόψη μου κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Νιώθω, ακόμα, ότι εργάστηκα επιστημονικά, στη φάση της αξιολόγησης των δυσκολιών των παιδιών, με το σχεδιασμό της Άτυπης Αξιολόγησης και την επεξεργασία των απαντήσεων των παιδιών σ’ αυτή” (S ) and “Οι γνώσεις και η εμπειρία που αποκόμισα από αυτή τη διαδικασία, θεωρώ ότι με βοήθησαν να αισθανθώ ικανότερη ως μελλοντική εκπαιδευτικός” (S ).

 Τριγωνοποίηση μεθόδων συλλογής δεδομένων ή συμμετεχόντων.  Επιβεβαίωση ευρημάτων από τους συμμετέχοντες.  Κριτικός φίλος.

 Adler, A. P. & Adler, P. (1998). Observational techniques. In: Denzin KN, Lincoln SY (eds) Collecting and interpreting qualitative materials. Thousand Oaks: Sage (pp. 79–109).  Cannell, C. F. & Kahn, R. L. (1968). Interviewing. Στο G. Lindzey και A. Aronson (Eds.), The handbook of social psychology, vol. 2, Research Methods. New York: Addison Wesley. (σελ ).  Cohen, L., & Manion, L. (1994) Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο.  Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2007). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας. (Σ. Κυρανάκης, Μ. Μαυράκη, Χ. Μητσοπούλου, Π. Μπιθαρά, Μ. Φιλοπούλου, μεταφρ.). (5η έκδ.) Αθήνα: Μεταίχμιο.  Fontana. A & Frey, J. H. (1998). Interviewing: The art of science. In: Denzin KN, Lincoln SY (eds) Collecting and interpreting qualitative materials. Thousand Oaks: Sage (pp. 47–78).  Denzin, N. (1989). Interpretive Biography. London: Sage.  Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (2000). Handbook of qualitative research (2η έκδ.). Thousand Oaks, Ca: Sage.  Clandinin, J. and Connelly, M. (2000) Narrative Inquiry: Experiences and Story in Qualitative Research, New York: Teachers College Press.  Goodson, I. (ed.) (1992). Studying Teachers Lives. New York: Teachers College, Columbia University.

 Goodson, I. F., & Sikes, P. (2001). Life history research in educational settings: Learning from lives. Buckingham, UK: Open University.  Glaser, B., Strauss, A. (1967). The Discovery of Grounded Theory. Hawthorne, Nες Υορκ: Aldine Publishing Company.  Heidegger, M. (1988). The basic problems of phenomenology. Bloomington, IN: Indiana University Press.  Hopkins, D. (1985). A Teacher's Guide to Classroom Research. Milton Keynes: Open University Press.  Lincoln, Y. & Guba, E. (1985). Naturalistic Inquiry. New York: Sage.  Lomax, Pamela (1990). Managing staff Development in Schools: An action research approach. Multilingual Matters.  McNiff, J. (1993). Teaching as learning: An action research approach. London: Routledge.  Merriam, S. (1988). Case study research in education: A qualitative approach. San Francisco: Jossey-Bass.  Morse, M. J. & Field, A. P. (1996). Nursing research: The application of qualitative approach. London: Chapman & Hall  Patton, M. Q. (1990). Qualitative Evaluation and Research Methods. Newbury Park, CA: Sage.  Preissle, J. (2006)."Envisioning qualitative inquiry: a view across four decades." International Journal of Qualitative Studies in Education 19,  Robson Colin (2007). Η Έρευνα του Πραγματικού Κόσμου: ένα μέσον για κοινωνικούς επιστήμονες και επαγγελματίες ερευνητές. Αθήνα : Gutenberg.  Strauss, A. & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Thousand Oaks, CA: Sage.  Yin, R. K. (2003). Case study research; design and methods (3 rd eds). Thousand Oaks: Sage.

 Ιωσηφίδης, Θ. (2003). Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες. Αθήνα : Κριτική.  Μαντζούκας, Σ. (2007). Ποιοτική έρευνα σε έξι εύκολα βήματα: Η επιστημολογία, οι μέθοδοι και η παρουσίαση. Ανασκόπηση, Νοσηλευτική, 46(1),  Παζιώνη-Καλλή, Κ. (2009). Η σημασία της μεθόδου ‘Ιστορίες Ζωής’ στην Έρευνα για τη δια Βίου Εκπαίδευση: διεθνείς Προοπτικές. Proceedings - 5th International Conference in Open & Distance Learning – November. Athens, Greece  Παπαγεωργίου, Γ. (1998). Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα. Αθήνα: Τυπωθήτω.  Παρασκευοπούλου-Κόλλια, Ε-Α. (2008). Μεθοδολογία ποιοτικής έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες και συνεντεύξεις. Open Education - The Journal for Open and Distance Education and Educational Technology, 4(1),  Πηγιάκη, Π. (2007). Ιστορίες Ζωής και Προσωπικές Μαρτυρίες στην Ποιοτική Έρευνα: Ηθικά και Μεθοδολογικά Προβλήματα, στο Πανελλήνιο ιεπιστημονικό Συμπόσιο: Θεωρία και Ποιοτικές Μέθοδοι Έρευνας - Πανεπιστήμιο Κρήτης-Ρέθυμνο 16 και 17 Μαρτίου  Πουρκός, Μ. (2010). Η Φαινομενολογική Μέθοδος Έρευνας: Από τη Φιλοσοφική Προοπτική στην Επιστημονική Ποιοτική Έρευνα. Στο Μ. Πουρκός & Μ. Δαφέρμος (Επιμ.), Ποιοτική Έρευνα στις Κοινωνικές Επιστήμες: Επιστημολογικά, Μεθοδολογικά και Ηθικά Ζητήματα. Αθήνα: Τόπος. (σσ ).  Φραγκιαδάκη, Ε. (2012). Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας. Ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση. Ελληνική Εταιρεία Νοσηλευτικής Έρυνας και Εκπαίδευσης. ΤΕΙ Κρήτης, Τμήμα Νοσηλευτικής, Μαρτίου.