Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ (Π.Ε.ΣΥ.Π.) ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ - ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ Η θεωρία του Kenneth Roberts ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Κα ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗ: ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΒΛΑΣΤΑΚΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ K. ROBERTS Η εργασία – ο επαγγελματικός προσανατολισμός- η συμβουλευτική εξετάζονται βάση της ανάλυσης των δομών στο μακροεπίπεδο της κοινωνίας και όχι στο μικροεπίπεδο του ατόμου και της ατομικής συμπεριφοράς Σύμφωνα με τον K. Roberts Το άτομο αναπτύσσεται σε σχέση με τα ερεθίσματα,τις πληροφορίες,τις εμπειρίες, τις ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης που έχει από το περιβάλλον του Η «επιλογή» ενός επαγγέλματος καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις εμπειρίες και τις επιδράσεις, στις οποίες είχε εκτεθεί το άτομο,πριν από τη στιγμή της «επιλογής» Οι κοινωνικές συνθήκες έχουν τον πρωτεύοντα ρόλο κατά τη διαδικασία δημιουργίας και υλοποίησης των επαγγελματικών φιλοδοξιών
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ K. ROBERTS ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ Ο K. Roberts αμφισβητεί τις θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης και επιλογής των Super – Ginzberg Σύμφωνα μ΄ αυτές, το άτομο μέσα από την επαγγελματική επιλογή, φτάνει στο αποκορύφωμα της εξελικτικής διαδικασίας εκπληρώνοντας τις αξίες και τις φιλοδοξίες του Σύμφωνα με τον Roberts Η είσοδος του νέου σε κάποιο επάγγελμα καθορίζεται κυρίως Από τις συνθήκες του κοινωνικού του περιβάλλοντος Οικογένεια- ομάδα συνομήλικων-εκπαιδευτικό σύστημα-κοινωνική προέλευση- οικονομική κατάσταση Από δομικούς παράγοντες Οικονομικοί δείκτες-αγορά εργασίας Και λιγότερο από προσωπικές ανάγκες και κίνητρα
Η επαγγελματική επιλογή δεν είναι ο κύριος καθοριστικός παράγοντας στην εξέλιξη μιας σταδιοδρομίας Διότι σύμφωνα με την έρευνα του Roberts Πολλοί νέοι καταλήγουν σε επαγγέλματα που αρχικά δεν επιδίωξαν (έξω από τα όρια των φιλοδοξιών τους) Αν και δεν κατάφεραν να εισέλθουν στο επάγγελμα που είχαν επιλέξει, λίγοι από αυτούς παρουσιάζουν δυσαρέσκεια με το επάγγελμα που έχουν Λίγοι νέοι παρουσιάζουν φιλοδοξίες έξω από τα όρια που θέτει η σχολική τους επίδοση
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το επάγγελμα δεν αποτελεί εκπλήρωση των φιλοδοξιών και των προσδοκιών του ατόμου αλλά αυτές προσαρμόζονται στο επάγγελμα που έχει το άτομο Τα άτομα δεν επιλέγουν ουσιαστικά το επάγγελμα τους αλλά παίρνουν ότι τους είναι διαθέσιμο σύμφωνα με τις κοινωνικές συνθήκες και τη διαφοροποίηση ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες που ανήκουν αφού αυτές έχουν διαφορετικό βαθμό προσπέλασης στα διάφορα επαγγέλματα >
ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΟΜΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ Κύριος και καθοριστικός παράγοντας της επαγγελματικής διοχέτευσης είναι κυρίως η δομή των ευκαιριών και λιγότερο η ατομική επιλογή και φιλοδοξία Η κατανομή των ευκαιριών είναι συνάρτηση των παραγόντων Της οικογένειας Του εκπαιδευτικού συστήματος Της αγοράς εργασίας Επομένως οι εργασίες στις οποίες εισέρχονται οι νέοι και τα πρότυπα σταδιοδρομίας που ακολουθούν εξαρτώνται περισσότερο από την ευκαιρία παρά από την επιλογή Σύμφωνα με το μοντέλο, οι φιλοδοξίες των νέων σχηματίζονται μέσα από τη δομή των επαγγελματικών ευκαιριών που είναι διαθέσιμες και τα επαγγέλματα που επιλέγουν σχετίζονται με την κοινωνική τάξη από την οποία προέρχονται καθώς η πρόσβαση σ αυτά παρουσιάζει μικρότερο βαθμό δυσκολίας Μέσα σ΄αυτό το πλαίσιο η επιλογή- αν και δέχεται ότι υπάρχει αλλά δεν έχει το περιεχόμενο του τύπου επιλέγω γιατί αυτό θέλω, αλλά αναγκαστικά επιλέγω, πιστεύω ότι είμαι προσωπικά υπεύθυνος αλλά ουσιαστικά δεν έχω τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής - δεν έχει καμιά σημασία και συχνά είναι ανύπαρκτη
ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ- ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ROBERTS O Roberts θεωρεί ότι οι νέοι, κατά την είσοδό τους στο επάγγελμα δεν μπορούν να βοηθηθούν από τον επαγγελματικό προσανατολισμό και την επαγγελματική συμβουλευτική, αφού η δομή της αγοράς εργασίας επιβάλλεται και περιορίζει τα περιθώρια της επαγγελματικής κατεύθυνσης του ατόμου Ουσιαστικό ρόλο έχουν οι υπάρχουσες εκάστοτε ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης αφού δεν επιλέγουν το επάγγελμα τους, αλλά παίρνουν ότι είναι διαθέσιμο και όχι απαραίτητα ότι τους ταιριάζει Ο επαγγελματικός προσανατολισμός,όταν ουσιαστικά δεν υπάρχει επιλογή, οδηγεί σε μια επαγγελματική, «επένδυση» η οποία δεν πρόκειται να αποδώσει, οδηγεί στην ακύρωση των φιλοδοξιών και στη διάψευση της ελπίδας των νέων Θεωρεί ότι ο επαγγελματικός προσανατολισμός λειτουργεί ως μέρος ενός μηχανισμού κοινωνικού ελέγχου με την έννοια ότι μπορεί να επιδιώξει την προσαρμογή των ατόμων στις ανάγκες της οικονομίας για ένα συγκεκριμένο ανθρώπινο δυναμικό και να ενισχύσει το κατεστημένο Στο πλαίσιο της δομής των ευκαιριών προτείνει την αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος μέσω της αντιστοιχίας ανάμεσα στην ποιότητα – ποσότητα των αποφοίτων κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας, με τις ευκαιρίες που παρέχει η αγορά εργασίας. Μ αυτόν τον τρόπο περιορίζονται τα φαινόμενα υπερσυσσώρευσης σε κάποιους επαγγελματικούς τομείς
ΚΡΙΤΙΚΗ Η θεωρία του Roberts διαφέρει από τις ψυχολογικές θεωρίες ως προς το ότι απομακρύνει το σημείο ενδιαφέροντος από το άτομο και το επανατοποθετεί στις κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες αποδίδει πρωτεύοντα ρόλο κατά τη διαδικασία δημιουργίας και υλοποίησης επαγγελματικών φιλοδοξιών ερμηνεύει την υπάρχουσα κατάσταση των δυτικών καπιταλιστικών κοινωνιών στον τομέα της απασχόλησης όπου, 1.επικρατεί οικονομική ύφεση 2.δεν υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ εκπαιδευτικών μέσων και επαγγελματικών στόχων, προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας 3.τα επαγγελματικά προσόντα δεν οδηγούν πια αναπόφευκτα σε απασχόληση 4.υπάρχει υπερκορεσμός τομέων απασχόλησης 5.υπάρχει μείωση της συνολικής απασχόλησης
Η θέση του Roberts για τους κοινωνικούς περιορισμούς στην αγορά εργασίας αν και είναι ρεαλιστική είναι μονόπλευρη και μονομερής σχετικά με το ρόλο της δομής των ευκαιριών δεν αναγνωρίζει ότι οι κοινωνικές συνθήκες μεταβάλλονται, ώστε συχνά να οδηγούν στην κατεύθυνση που επιθυμεί το άτομο πραγματώνοντας τις προσωπικές και επαγγελματικές φιλοδοξίες ενώ υιοθετεί μια κοινωνιολογική δομική προσέγγιση όπου δεν δέχεται την έννοια της ελεύθερης προσωπικής επιλογής- εξετάζει όμως το ρόλο της επιλογής στη σταδιοδρομία των νέων « ο R κάνει δύο σφάλματα στη βιαστική μετάβαση που κάνει από το κοινωνιολογικό στο ψυχολογικό πλαίσιο 1 ο σφάλμα κάνει την υπόθεση ότι αν κάποιος δε βρει αυτό για το οποίο δεν έψαξε …,αυτό δεν υπάρχει 2 ο σφάλμα βγάζει συμπεράσματα για το ειδικό από το γενικό ένα μεγάλο μέρος της ατομικής διακύμανσης διαφεύγει » (Daws) η άποψη ότι το άτομο είναι «δέσμιο» των κοινωνικών δομών όπου παίρνει ότι του δίνεται, μετατρέπει τα άτομα σε άβουλα όντα, αδύναμα να παρέμβουν στο περιβάλλον τους η αποδόμηση του θεσμού του Επαγγελματικού Προσανατολισμού στη διαδικασία της αυτογνωσίας και της πληροφόρησης
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι απόψεις του Roberts αποκτούν ιδιαίτερη σημασία τα τελευταία χρόνια εξαιτίας των δυσμενών οικονομικών εξελίξεων στη Ευρώπη Η οικονομική ακμή,η ταχεία ανάπτυξη, η κοινωνική και επαγγελματική κινητικότητα του μεταπολεμικού κόσμου έδωσαν τη θέση τους στην ύφεση,την ανεργία, την ετεροαπασχόληση, την υποαπασχόληση Η πεποίθηση ότι η ανάπτυξη θα είναι συνεχής και αέναη χωρίς εμπόδια και ότι όλα συνεχώς θα βελτιώνονται αποδείχτηκε ουτοπική Η θεωρία του Roberts έρχεται να λειτουργήσει συμπληρωματικά με τις ψυχολογικές θεωρίες Η νέα όψη της αντικειμενικής πραγματικότητας στην αγορά εργασίας που δεν αφήνει απεριόριστα περιθώρια επιλογής είναι αναγκαίο να ενσωματωθεί στη Συμβουλευτική και τον Επαγγελματικό προσανατολισμό τόσο των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας, όσο και στον επαναπροσανατολισμό των μεγαλύτερων των οποίων η προσαρμογή είναι δυσκολότερη Επιδίωξη λοιπόν είναι η σύζευξη των ψυχολογικών και κοινωνιολογικών θεωριών καθώς και οι μετανεωτεριστικές θεωρίες του Χάους για τη Σταδιοδρομία και της Μάθησης για το Τυχαίο, ενισχύουν αυτά τα συμπεράσματα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΚΕΠ (2007), Οδηγός Συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού στον τομέα της εκπαίδευσης, Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Επαγγελματικού Προσανατολισμού Kάντας, Α., Χαντζή Α. (1991) Θεωρίες Επαγγελματικής Ανάπτυξης, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Kασσωτάκης, M. (επιμ.), (2003), Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός: Θεωρία και Πράξη. Αθήνα: Γ. Δαρδανός ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Παν/μιο Πατρών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Θωμοπούλου Ιωάννας «Δυσλειτουργικές σκέψεις σταδιοδρομίας, δυσθυμικά συναισθήματα και επαγγελματική αναποφασιστικότητα Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Χαρίκλειας Παναγιώτας Βαιοπούλου «Δυσκολίες στην επιλογή σταδιοδρομίας-εμπειρική έρευνα με φοιτήτριες και φοιτητές ανθρωπιστικών σπουδών » Υπουργείο Παιδείας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο-Τομέας ΣΕΠ, Αγνή Βίκη, Θεωρίες Επαγγελματικής Επιλογής