Ηράκλειο, 11 Σεπτεμβρίου 2016 Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης στην αντιμετώπιση των ασθενειών και η συμβολή της τεχνολογίας. Δρ. Μελάς Χρήστος, Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικής Πληροφορικής, ΤΕΙ Κρήτης Διοίκηση Οργανισμών & Επιχειρήσεων, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο 4 η Διημερίδα ΣΥΦΑΚ: Το Φαρμακείο στην Υγεία & την Ομορφιά

« Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν». Ιπποκράτης, π.Χ. 2

Η έννοια της ασθένειας. Ασθένεια: Είναι η διαταραχή της φυσιολογικής κατάστασης (σωματικής ή ψυχικής) ενός οργανισμού. Μια ασθένεια μπορεί να έχει τρείς πιθανές εκδοχές : –Αποκατάσταση της διαταραχής –Μόνιμη βλάβη –Θάνατο 3

Συνήθεις παράγοντες ασθενειών Παθογόνοι οργανισμοί (ιοί, πρωτόζωα, βακτηρίδια, μύκητες). Γενετικές ανωμαλίες (μεταλλάξεις DNA ή RNA). Κληρονομικές παθήσεις. Φυσικό περιβάλλον και τρόπος ζωής (κάπνισμα, διατροφή, χρήση ουσιών, ανθυγιεινή ατμόσφαιρα, καταχρήσεις, καθιστική ζωή, σεξουαλική συμπεριφορά, στρες κ.α.). Κοινωνικό περιβάλλον (Φτώχια, ανεργία, περιθωριοποίηση). Ατυχήματα. Ψυχολογικές διαταραχές (χρόνια κατάθλιψη, κ.α.). 4

Κατά την προσπάθεια του οργανισμού να ανακτήσει την φυσιολογική κατάσταση, εμφανίζονται διάφορα συμπτώματα τα οποία μπορεί: –Να είναι έντονα ή ήπια. –Να έχουν ραγδαία ή αργή εξέλιξη. –Να εμφανίζονται σε προχωρημένο ή σε πρώιμο στάδιο της νόσου. –Να παρουσιάζουν διακυμάνσεις στην πάροδο του χρόνου. Τίποτε από αυτά δεν υποδηλώνει απόλυτα την “βαρύτητα” της νόσου. Μέσω των συμπτωμάτων γίνεται η εκτίμηση της νόσου. Υπάρχουν νόσοι, που δεν δημιουργούν εμφανή συμπτώματα. Σύμπτωμα 5

Καμία νόσος δεν δημιουργείται «αιφνίδια». (Προϋπάρχουν οι παράγοντες κινδύνου) Ωστόσο, πηγαίνουμε στον γιατρό μετά την εμφάνιση ενοχλητικών συμπτωμάτων (πχ. πόνο, πυρετό, αιμορραγία). Ένας μεγάλος αριθμός νοσημάτων μπορούν να αποφευχθούν ή και να έχουν καλύτερη έκβαση αν: –Ελαχιστοποιήσουμε τους παράγοντες κινδύνου. –Η νόσος διερευνηθεί έγκαιρα, σε πρώιμα στάδια ή και πριν εκδηλωθεί. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος (check-up) και η πρόληψη αποσκοπούν στην αποφυγή, ή την έγκαιρη διάγνωση, με στόχο την θεραπεία ή την μείωση των επιπλοκών μιας νόσου. Προσυμπτωματικός Έλεγχος & Πρόληψη 6

Νόσος: Πρόληψη & Προσυμπτωματικός Έλεγχος 7 Δεν υπάρχει νόσος Νόσος χωρίς συμπτώματα Εξέλιξη νόσου Επιπλοκές Έναρξη νόσου Έναρξη συμπτωμάτων Πρωτογενής πρόληψη Δευτερογενής πρόληψη Τριτογενής πρόληψη Αποφυγή Παραγόντων Κινδύνου Έγκαιρη Διάγνωση και Θεραπεία Έλεγχος νόσου Μείωση επιπλοκών - Εμβολιασμός - Υγιεινή διατροφή - Άσκηση - Έλεγχος φιαλών αίματος - Χλωρίωση νερού - Βούρτσισμα οδόντων κ.α. - PAP test - Μαστογραφία - Έλεγχος υπέρτασης - Δακτυλ. έλεγχος προστάτη - Έλεγχος διαβήτη - Ορθοσκόπηση - Περιοδική οφθαλμολογική εξέταση διαβητικών - Αλλαγή τρόπου ζωής μετά από έμφραγμα

Πρόληψη & έγκαιρη διάγνωση: 1: Για τον ασθενή Προϋποθέτει: –Υγιεινή διαβίωση - αποφυγή κινδύνων – συχνό έλεγχο Οφέλη: –Μικρότερη ταλαιπωρία. –Μικρότερο συνολικό κόστος. –Πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση ασθένειας και συμπτωμάτων. –Αύξηση πιθανότητας πλήρους ίασης στα πρώτα στάδια! –Περιορισμός επιπλοκών – αναπηριών. –Ταχύτερη αποκατάσταση της υγείας. –Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης – μακροβιότητα. –Μικρότερο συναισθηματικό κόστος στην οικογένεια. –Λιγότερες μέρες εκτός εργασίας. 8

Πρόληψη & έγκαιρη διάγνωση: 2: Για το κράτος Προϋποθέτει: –Οργάνωση & ρεαλιστικά προγράμματα προληπτικής ιατρικής –Ενημερωμένους, ενσυνείδητους & συνεπείς πολίτες Οφέλη: –Μείωση νοσηρότητας πληθυσμού. –Μικρότερο κόστος για τον τομέα υγείας. –Αποσυμφόρηση νοσοκομείων. –Περιορισμός βαρέων περιστατικών και θανάτων. –Περιορισμός αναπηριών. –Λιγότερες χαμένες ανθρωποώρες εργασίας. –Αύξηση μέσου όρου επιβίωσης & παραγωγικών ετών. –Υγιείς απογόνους 9

Αντικίνητρα: 10 Κατάχρηση εξετάσεων  Σκόπιμη υπόδειξη ακριβών εξετάσεων  Διενέργεια περιττών εξετάσεων  Άσκοπη επανάληψη εξετάσεων Ψευδώς θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα εξετάσεων Πρόκληση άγχους στον ασθενή

Παραδείγματα: Η εξέταση PSA (προστατικό αντιγόνο) είναι αμφιλεγόμενη. Όχι μόνο είναι πολύ ακριβή και κοστίζει στο κράτος, αλλά πλήθος πρόσφατων μελετών επιβεβαιώνει ότι είναι ανακριβής. Συνεπώς, δεν ενδείκνυται για διαλογή του γενικού πληθυσμού. Άλλες εξετάσεις έχουν εξαιρετικά καλά αποτελέσματα και συνιστώνται ιδιαίτερα όπως : –Μαστογραφία –Test pap –Έλεγχος καρκίνου μήτρας και ωοθηκών –Έλεγχος καρκίνου παχέως εντέρου –Έλεγχος καρδιαγγειακού συστήματος –Επί ενδείξεων απλή Α/Α θώρακα κ.α. 11

Στοιχεία ΣΟΚ ! 45% των Ελλήνων είναι καπνιστές (Πανευρωπαϊκό ρεκόρ) 35% των Ελληνίδων είναι καπνίστριες (Παγκόσμιο ρεκόρ) Περίπου το 95% όλων των καρκίνων του πνεύμονα εμφανίζονται σε νυν ή σε πρώην καπνιστές (επίσης μεγάλο ποσοστό ΧΑΠ). Σε 50 χρόνια Έλληνες θα πεθάνουν από το κάπνισμα. Το κόστος περίθαλψης, απώλειας παραγωγικότητας και ζωών, λόγω καπνίσματος για 50 χρόνια, υπερβαίνει το σημερινό δημόσιο χρέος της Ελλάδας !!! Αντίστοιχοι υπολογισμοί δείχνουν το μεγάλο οικονομικό αντίκτυπο λόγω της υποκινητικότητας, της σοβαρής παχυσαρκίας της έλλειψης ή του λάθος βουρτσίσματος των οδόντων κ.α. 12

Ελλάδα, και τα δύο φύλλα, ηλικίες άνω των 15 ετών Νέα περιστατικά

Ο καρκίνος του στομάχου παρουσιάζει πτωτική τάση (όπως και σε ολόκληρη την Ευρώπη). Στα παιδιά ο καρκίνος είναι σχετικά σπάνιος. Συχνότεροι καρκίνοι είναι εγκεφάλου, Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) και οι λευχαιμίες. Υψηλότερη συχνότητα καρκίνων παρατηρείται στον Βορρά από ότι στον Νότο. - Καρκίνος του πνεύμονα (κυριαρχεί !) - Καρκίνος του προστάτη - Καρκίνος του παχέος εντέρου Αυξητική τάση επί 25 χρόνια ! Τύποι νεοπλασιών στα δύο φύλλα στην Ελλάδα – Καρκίνος του μαστού – Καρκίνος του πνεύμονα – Καρκίνος του παχέος εντέρου Αυξητική τάση επί 25 χρόνια ! Άνδρες Γυναίκες 14

Οι πιο συχνές μορφές καρκίνου κατά ηλικία: Μέχρι τα 19 : Η λευχαιμία, ο καρκίνος του εγκεφάλου και του ΚΝΣ, των οστών και του ενδοκρονολογικού συστήματος. Μετά τα 40 : Ο καρκίνος των πνευμόνων, του μαστού, του προστάτη και του παχέος εντέρου. Στα 50 οι γυναίκες εμφανίζουν την πιο μεγάλη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου μαστού (μετά τα 60 σπάνια), εντέρου και πνεύμονα. Ο χρόνος που απαιτείται για να μεταλλαχθούν τα γενετικά κύτταρα κατά την πολυσταδιακή ανάπτυξη του καρκίνου, είναι περίπου 10 χρόνια. Συνεπώς η έγκαιρη διάγνωση έχει τεράστια σημασία! 15

Διεθνείς μελέτες επιβεβαιώνουν ότι: Ο Προσυμπτωματικός Έλεγχος μειώνει σε μεγάλο βαθμό τους διάφορους προδιαθεσικούς παράγοντες κινδύνου που απειλούν την υγεία μας. Η έγκαιρη παρέμβαση και η αλλαγή τρόπου ζωής, μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση διαβήτη κατά 93%, του εμφράγματος του μυοκαρδίου κατά 81%, του εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 50% και διάφορων μορφών καρκίνου κατά 36%. Η έγκαιρη διάγνωση μιας νόσου (στα πρώτα στάδια) παίζει καθοριστικό ρόλο στη επιτυχή αντιμετώπιση της νόσου και την αποφυγή των δυσμενών επιπτώσεων. 16

Ιατρικά μηχανήματα Η τεχνολογία στην Ιατρική Πληροφοριακά συστήματα Εμφυτεύσιμα μικροτσίπ Ψηφιακά ακτινολογικά Ψηφιακός μαστογράφος Μηχανήματα υπερήχων Αξονικός τομογράφος Μαγνητικός τομογράφος Ρομποτικά συστήματα Ψηφιακά μικροσκόπια Βιοχημικοί αναλυτές κ.α. - Διασύνδεση μονάδων υγείας - Κεντρική διαχείριση – έλεγχος - Τηλεϊατρική - Ψηφιακός Φάκελος ασθενούς - Ανταλλαγή πληροφοριών ασθενούς - Τεκμηρίωση ιατρικών πράξεων -Στατιστικοποίηση δεδομένων - Επιδημιολογικές μελέτες & έρευνα -Έγκυρες & έγκαιρες παρεμβάσεις -Ελαχιστοποίηση ιατρικών λαθών -Αποφυγή περιττών εξετάσεων - Αποστολή σημάτων στον γιατρό -Αναγνώριση ταυτότητας ασθενούς - Αποθήκευση δεδομένων - Διαθεσιμότητα ιστορικού - Μετρήσεις δεικτών ασθενούς - Monitoring βασικών λειτουργιών - GPS - Αναγκαίο σε χρονίως πάσχοντες 17 Η τεχνολογία έχει αλλάξει την ίδια την Ιατρική πρακτική

18

Πρώτη εμφύτευση μικροτσίπ: 16 Μαρτίου 2009 (microchip implant) 19

Ένα ολοκληρωμένο παράδειγμα: 20 Βάση Δεδομένων – επίπεδο χώρας - Εφημερεύον νοσοκομείο - Κωδικοποίηση ασθενών (ΑΜΚΑ) - ΟΠΣΥ - Φάκελος Ασθενούς - Ασφαλιστικός φορέας, κλπ. - Άμεση ταυτοποίηση ασθενούς - Πρόσβαση στο ιστορικό του ασθενούς - Σταθεροποίηση & εκτίμηση ασθενούς - Ενημέρωση εφημερέυοντος Ν.Ι. - Ενημέρωση οικείων ασθενούς - Ενημέρωση οικογενειακού ιατρού - Κέρδος χρόνου – σώζονται ζωές ! -Ταυτότητα ασθενούς - Ιατρικό ιστορικό -Ειδικές παθήσεις -Λοιμώδη νοσήματα -Λήψη φαρμάκων -Κλπ.

Αρκετοί ερευνητές, προτείνουν να αποτιμάται η ηλικία του ανθρώπου με βάση το τι είναι σε θέση να κάνει ένας άνθρωπος (λειτουργικότητα). 21

Η καλή υγεία και η μακροβιότητα χωρίς προβλήματα είναι αποτέλεσμα: Του υγιεινού τρόπου διαβίωσης ως τρόπου ζωής: –Σωστή διατροφή και ρύθμιση βάρους. –Άσκηση. –Καθαριότητα και υγιεινή. –Αποφυγή καπνίσματος, αλκοόλ και ουσιών. –Αποφυγή περιβαλλοντικών παραγόντων κινδύνου κ.α. Της έγκαιρης διάγνωσης (προσυμπτωματικός και προληπτικός έλεγχος) σύμφωνα με τα πιο επίκαιρα ερευνητικά δεδομένα και τα διεθνή στάνταρς.

Καταλήγοντας … Σχεδόν πάντα, το σώμα δίνει κάποια πρώιμη εικόνα μιας επικείμενης νόσου. Οι νόσοι που οφείλονται στον τρόπο ζωής, έχουν συνήθως αργή εξέλιξη. Η αλλαγή τρόπου ζωής μετά την μέση ηλικία βοηθά, αλλά δεν αρκεί για να αναστρέψει τις συνέπειες από «κακές» συνήθειες που ακολουθούσαμε σε όλη την προγενέστερη ζωή μας. Πρέπει να ενημερωνόμαστε και να υιοθετούμε πρακτικές υγιεινής διαβίωσης και να τις μεταλαμπαδεύουμε ως τρόπο ζωής στις οικογένειες & τα παιδιά μας. Πρέπει να κάνουμε προληπτικούς ελέγχους όποτε συνιστάται. Πρέπει να επισκεπτόμαστε τον γιατρό μας όποτε παρατηρούμε οποιαδήποτε αλλαγή, ακόμα και αν δεν φαίνεται ανησυχητική.

Η «κουλτούρα» καλής υγείας είναι πολιτισμός.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας 25