Β’ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ (ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ & ΘΥΜΑ) 1

1. Διερεύνηση της προσωπικότητας του εγκληματία ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ -Εννοιολογική προσέγγιση και διάγνωση - Διακρίσεις 2

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ τι είναι επικινδυνότητα; πώς διαμορφώθηκε; μετριέται; σε τι χρησιμεύει; 3

Μέχρι τα τέλη του 19 ου αι. : Κέντρο βάρους ποινικής επιστήμης - πράξη - ενοχή και - ποινή ως ανταπόδοση (: punitur quia peccatum est) 4

Στα τέλη του 19 ου αιώνα: μετατόπιση κέντρου ενδιαφέροντος ποινικής επιστήμης από την πράξη του εγκλήματος στο πρόσωπο του εγκληματία Ιταλική θετική σχολή (Lombroso, Garofalo, Ferri) 5

Προτεραιότητα στον κοινωνικά ωφέλιμο σκοπό της ποινής θεσμός μέτρων ασφαλείας ενώ στην παραδοσιακή ποινή ανατέθηκε ο ρόλος της ειδικής πρόληψης, δηλ. της πρόληψης της τέλεσης νέων εγκλημάτων (υποτροπής) από τον εγκληματία Πρόβλημα σχετικά με επιμέτρηση της ποινής 6

Ερώτημα : Με ποιο κριτήριο θα γίνεται στο εξής η επιμέτρηση της ποινή; 7

Rafael Garofalo (1880): διατύπωσε θετικό κριτήριο για την επιμέτρηση της ποινής = «κοινωνικός κίνδυνος ενδεχόμενου επανάληψης του εγκλήματος» = Επικινδυνότητα (temibilita) = πρόκληση φόβου στην κοινωνία από τον εγκληματία 8

Αντικατάσταση του κριτηρίου της κλασσικής σχολής περί αναλογίας μεταξύ εγκλήματος και ποινής από επικινδυνότητα = ικανότητα του ατόμου (που απορρέει από τη φυσιο-ψυχική κατάστασή του) να διαπράττει νέα εγκλήματα στο μέλλον. 9

Με κατάρριψη βιολογικής θεωρίας η «ικανότητα προς το εγκληματείν» δημιουργεί προβλήματα ΌΜΩΣ Επικινδυνότητα = χρήσιμο εργαλείο για επιμέτρηση ποινής ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ = πρόβλεψη για το μέλλον 10

ΣΗΜΕΡΑ: Επικινδυνότητα = ψυχοβιολογική κατάσταση του ατόμου (ή το σύνολο των μόνιμων ψυχικών διαθέσεων), που διαμορφώθηκε κάτω από την επήρεια ενδογενών και εξωγενών παραγόντων και η οποία καθιστά πιθανή την διάπραξη από το άτομο νέων εγκλημάτων στο μέλλον. 11

ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ 1. Με βάση τον χρόνο εμφάνισης: προεγκληματική μετεγκληματική 12

2. Με βάση τον τρόπο εκδήλωσης: Χρόνια περιστασιακή ή οξεία 13

3.Με βάση την προέλευση της επικινδυνότητας: Ενδογενής Εξωγενής Σύνθετη 14

4. Με βάση το είδος εγκλήματος που πιθανολογείται και την ομοιότητα ή διαφορά με το τελεσθέν: Γενική ή ετεροειδής Ομοειδής 15

ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ Όργανο ελέγχου κάθε θεωρίας για την αιτιολογία του εγκλήματος Προσπάθειες χρησιμοποίησης προγνωστικών πινάκων από ερευνητές (Burgess, Sheldon, οι Glueck, Schied, Schwaad, Gerecke) βασιζόμενων σε σειρά παραγόντων. 16

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΙΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ποινικοποίηση ορισμένων συμπεριφορών, νομοθετικός προσδιορισμός της ποινής δικαστική επιμέτρηση της ποινής ως προϋπόθεση επιβολής μέτρων ασφαλείας ως προϋπόθεση για την ένταξη του κρατουμένου σε ειδική σωφρονιστική μονάδα σε δικονομικό επίπεδο προϋπόθεση για την επιβολή μέτρων δικονομικού καταναγκασμού 17

Επικινδυνότητα & ποινικοποίηση ορισμένων συμπεριφορών για λόγους πρόληψης ή επειδή δεν αρέσει στον νομοθέτη ο τρόπος κοινωνικής διαβίωσης ορισμένων ατόμων 18

Επικινδυνότητα & νομοθετικός προσδιορισμός της ποινής (επαύξηση της ποινής) = τεκμήριο επικινδυνότητας = Ο νομοθέτης τιμωρεί βαρύτερα δράστες ορισμένων κατηγοριών εγκλημάτων 19

ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ Αρθρ.13ζ Π.Κ.: «Ιδιαίτερα επικίνδυνος χαρακτηρίζεται ο δράστης όταν από τη βαρύτητα της πράξης, τον τρόπο και τις συνθήκες τέλεσής της, τα αίτια που τον ώθησαν και την προσωπικότητά του, μαρτυρείται αντικοινωνικότητα αυτού και σταθερή ροπή του σε διάπραξη νέων εγκληματικών πράξεων». 20

Η ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΌΤΗΤΑ ΔΕΝ ΠΑΡΑΠΈΜΠΕΙ ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΕΚ ΔΟΛΟΥ ΤΕΛΟΥΜΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΕΞ ΑΜΕΛΕΙΑΣ (άθρ.93 Π.Κ.) 21

Επικινδυνότητα & δικαστική επιμέτρηση της ποινής Το δικαστήριο για την επιμέτρηση της προβλεπόμενης ποινής λαμβάνει υπ’όψη του, κατά το άρθρ.79 ΠΚ : α) την βαρύτητα της πράξης και β) την προσωπικότητα του εγκληματία. «Για την εκτίμηση της προσωπικότητας του εγκληματία το δικαστήριο αξιολογεί την εγκληματική διάθεση που εκδήλωσε ο υπαίτιος κατά την πράξη», δηλ. την επικινδυνότητα του εγκληματία. 22

Ως προϋπόθεση επιβολής μέτρων ασφαλείας Εγκλεισμός σε ψυχιατρικό κατάστημα : – επικίνδυνων για τη δημόσια ασφάλεια ακαταλογίστων εγκληματιών (άρθρ.69 Π.Κ.) – αλκοολικών/τοξικομανών σε θεραπευτικό κατάστημα (άρθρ.71 Π.Κ.) Απαγόρευση διαμονής σε ορισμένους τόπους (άρθρ.73Π.Κ.) Παραπομπή σε κατάστημα εργασίας (άρθρ.72) Απέλαση αλλοδαπού (άρθρ.74 Π.Κ.) και Δήμευση επικίνδυνων αντικειμένων (άρθρ.76). 23

Όρια στη θεωρία της επικινδυνότητας α) δικονομικά: Οι ενδείξεις παραπέμπουν σε αβέβαιο γεγονός. Ο δικαστής μεταμορφώνεται σε μάντη. β) ουσιαστικά: η ίδια η φύση των ενδείξεων. Πάνω σε ποιες ενδείξεις θα θεμελιωθεί η κρίση για την επικινδυνότητα; Και με ποιο κριτήριο θα επιλεγούν; 24

Συμπέρασμα Δεν υπάρχει πειστικό επιστημονικό έρεισμα για τη θεωρία της επικινδυνότητας Πρόκειται για αόριστη νομική έννοια με αμφίβολη συνταγματικότητα που το περιεχόμενό της εξαρτάται από την ερμηνεία που θα δοθεί στην αντίστοιχη ποινική διάταξη. 25

Επειδή δεν βλέπουμε με το μάτι αλλά με τον εγκέφαλο και καθώς ο εγκέφαλος είναι γεμάτος προκαταλήψεις ο φόβος για τον εγκληματία θα συνδέεται πάντα με τον φόβο του Αγνώστου. 26

Αυτό που μετράμε με την επικινδυνότητα είναι στην ουσία ο φόβος μας απέναντι σε κάτι που αδυνατούμε να εξηγήσουμε. 27