Καθ. Μ.Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο1

Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο2

ΔΙΚΑΙΟ ΑΥΛΩΝ ΑΓΑΘΩΝ (δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας, Intellectual property, IP) I. To δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας ως «το δίκαιο του άυλου», τη άυλης πληροφορίας ή των άυλων αγαθών αποτελείται από: → Δίκαιο βιομηχανικής ιδιοκτησίας → Δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας ΙΙ. Στο δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας (industrial property, propriete industrielle) ανήκει το θεσμικό εθνικό και διεθνές πλαίσιο για την ευρεσιτεχνία, τα διακρτικά γνωρίσματα κάθε είδους, τα σχέδια και υποδείγματα, τους ημιαγωγούς (microchips). Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 3

Αφορά δηλ. την προστασία των προϊόντων της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας στον τομέα των επιχειρηματικών συναλλαγών, της διαφήμισης, της τεχνολογίας και της τεχνολογικής καινοτομίας (innovation), o σχεδιασμός ενός προϊόντος (design). Ρυθμίζονται με ειδική νομοθεσία και συμπληρωματικά από τον ΑΚ και το δίκαιο του αθέμιτου ανταγωνισμού. To δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας περιέχει νομικές ρυθμίσεις κυρίως για: → Διακριτικά γνωρίσματα (σήμα, επωνυμία, διακριτικός τίτλος, διασχηματισμός) (ν. 4072/2012, άρθρα 121 επ.) → Εφευρέσεις (patents) (ν.1733/1987) → Σχέδια και υποδείγματα (designs) (ΠΔ 259/1997) Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο4

III. H πνευματική ιδιοκτησία (copyright) (v. 2121/1993) προστατεύει τα έργα λόγου: → μυθιστορήματα, κείμενα κάθε είδους, ποιήματα, θεατρικά έργα, βιβλία → τα έργα μουσικής, μουσικές συνθέσεις → θεατρικές παραστάσεις → βάσεις δεδομένων → προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών → οπτικοακουστικά έργα (φιλμ) → χάρτες → αρχιτεκτονικές σχέσεις → συγγενικά δικαιώματα (ερμηνευτής, τραγουδιστής, παραγωγός ενός φιλμ, εκδότης) Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 5

IV. Μαζί με την πνευματική ιδιοκτησία απαρτίζουν το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας (intellectual property, συντομογραφικά IP) ή δίκαιο των άυλων αγαθών. V. Είναι κλάδος μερικών αιώνων, αλλά η άνθησή του είναι στο 19 ο αιώντα μέχρι σήμερα. Πρόκειται για δικαιικό κλάδο με εξαιρετική δυναμική και ανάπτυξη σε διεθνές, εθνικό επίπεδο και πρωτίστως στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης → Πληθώρα δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας → Υπάρχουν ή ανευρίσκονται σχεδόν σε κάθε προϊόν ή υπηρεσία Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο6

VI. Στόχος (πολυστοχικό) Κύριος στόχος → προστασία επενδύσεων και έμμεσα προστασία της επιχείρησης → ανταμοιβή του ‘καινοτόμου εφευρέτη’, σχεδιαστή, συγγραφέα VII. Ειδικοί κλάδοι του δικαίου των άυλων αγαθών ή διανοητικής ιδιοκτησίας με αντίστοιχα δικαιώματα: → δίκαιο σημάτων και γενικότερα διακριτικών γνωρισμάτων (ν.4072/2012, άρθρο 13 ν.146/1914) → δίκαιο ευρεσιτεχνίας – πιστοποιητικά χρησιμότητας (ν. 1733/1987) (patent law) Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 7

→ δίκαιο σχεδίου/υποδείγματος (design right design right) (ΠΔ 259/1997) → δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων (ν. 2121/1993) → άλλα δικαιώματα, δικαίωμα πάνω στις φυτικές ποικιλίες, δικαίωμα πάνω στα microchips (ειδική νομοθεσία) Καθ. Μ-.Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 8

VIII. Βασικά χαρακτηριστικά (1) Είναι ιδιωτικά δικαιώματα, τα οποία συστηματικά, όπως και η κυριότητα, εντάσσονται στο ιδιωτικό δίκαιο. Η χρήση, εκμετάλλευση και προστασία τους εξαρτάται πλήρως από την βούληση του φορέα /δικαιούχου και όχι από το κράτος. Φορέας του δικαιώματος αποφασίζει εάν και με ποιόν θα συμβληθεί, με ποιο τρόπο και για πόσο χρονικό διάστημα προκειμένου να εκμεταλλευθεί το δικαίωμά του (ελευθερία των συμβάσεων) καθώς και αν θα το προστατεύσει έναντι τρίτων οι οποίοι επεμβαίνουν στο περιεχόμενό του (εξουσίες που του παρέχει η ειδική νομοθεσία των άυλων αγαθών). Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 9

(2 ) Το αντικείμενο προστασίας του είναι άυλο αγαθό (το δικαίωμα). Διακρίνεται σαφώς από τον υλικό φορέα στον οποίο ενσωματώνεται. Το αντίγραφο ενός βιβλίου, το προϊόν που φέρει το σήμα ή υλοποιεί την ευρεσιτεχνία υλοποιούν το δικαίωμα, το οποίο υπάρχει ανεξάρτητα από την υλική αποτύπωση ή ενσωμάτωσή του σε υλικό φορέα, σχέδια, προϊόντα ή υπηρεσίες, διαφημιστικά έντυπα. (3) Δημιουργούνται (α) με κρατική σύμπραξη (έλεγχος κατάθεσης και απονομή (σήμα, ευρεσιτεχνία, σχέδιο υπόδειγμα (β) άτυπα (δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας) (4) Περιεχόμενο: περιεκτική εξουσία εκμετάλλευσης με την χρήση στις επιχειρηματικές συναλλαγές πρωτίστως Χρήση (η έκταση ρυθμίζεται από την ειδική νομοθεσία -Δικαίωμα αναπαραγωγής, παραγωγής, επίθεσης του σήματος, χρήση της επωνυμίας στην διαφήμιση -Δικαίωμα διανομής σηματοδοτημένων προιόντων/προιόντων που προστατεύονται με την ευρεσιτεχνία -Δικαίωμα τροποποίησης/παραλλαγής (5) Η μεταβίβαση του υλικού φορέα δεν επιφέρει και την μεταβίβαση του άυλου δικαιώματος. Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 10

(6) είναι απόλυτα («εμπράγματα») δικαιώματα. Είναι δηλ. μονοπωλιακά δικαιώματα, με την έννοια ότι ένας είναι φορέας του, ο οποίος έχει το δικαίωμα να τα εκμεταλλεύεται και να αποκρούει με νομικά μέσα (ατικές, ποινικές κυρώσεις) κάθε τρίτο που προσπαθεί να οικειοποιηθεί χωρίς την άδεια του φορέα το περιεχόμενο του δικαιώματος. (7) είναι αποκλειστικά δικαιώματα. Ενεργούν έναντι παντός τρίτου (τριτενέργεια) (8) Είναι ελεύθερα και αυτόνομα μεταβιβάσιμα και αποτελούν αντικείμενο άδειας χρήσεως ή εκμεταλλεύσεως. Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 11

(9) Έχουν τεράστια οικονομική σημασία Σήμερα στη μεταβιομηχανική κοινωνία και την κοινωνία των πληροφοριών η οικονομική σημασία των άυλων αγαθών υπερβαίνει κατά πολύ τη σημασία των υλικών αγαθών, πραγμάτων με την έννοια του άρθρου 947 ΑΚ. Αποτελούν το «εμπράγματο δίκαιο» του 21ου αιώνα. Βιομηχανική και πνευματική ιδιοκτησία αποτελούν σχεδόν a priori τομείς με διεθνή διάσταση, αφού πλέον η εκμετάλλευση άυλων αγαθών κάθε μορφής σπανιότατα περιορίζεται σε αποκλειστικά εθνικό επίπεδο. ‘Αρα δεσπόζουν Διεθνείς Συνθήκες. Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο12

(10) Έχουν διεθνή διάσταση. Συνακόλουθα απαντώνται περισσότερο από άλλους κλάδους του εμπορικού και οικονομικού δικαίου, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, Διεθνείς Συμβάσεις με αντικείμενο τη βιομηχανική ιδιοκτησία (Σύμβαση Παρισίων) και την πνευματική ιδιοκτησία (Σύμβαση Βέρνης). Οι Διεθνείς αυτές Συμβάσεις θεωρούνται ως η magna charta της βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας αντιστοίχως. (11) Προσβάλλονται δηλ. οικειοποιούνται από τρίτους, αντιγράφονται, υιοθετούνται παράνομα, «τροποποιούνται» ελαφρά ή διασκευάζονται ή παραφράζονται, χωρίς να έχει δώσει άδεια ο φορέας τους (δικαιούχος) (i)πολύ εύκολα και συχνά χωρίς κανένα κόπο/έξοδο (ii)σε μαζική κλίμακα Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 13

Λχ. ευκολότατη είναι η φωτοτύπηση ενός βιβλίου, το scanning μιας οιασδήποτε εικόνας, το «κατέβασμα» ενός φιλμ (streaming, downloading) ενός φιλμ από το διαδίκτυο ή ενός προγράμματος (App. = application program). Διανοητικά δημιουργήματα, όπως μια εφευρετική ιδέα, μια μουσική σύνθεση, ένα διακριτικό γνώρισμα, ένα διακοσμητικό σχέδιο, δεν είναι δυνατόν να προστατευθούν, όπως ένα υλικό αντικείμενο, από την χρήση και εκμετάλλευσή τους χωρίς την άδεια του φορέα τους Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1ο εξάμηνο14

Μόλις καταστεί προσιτό ή κυκλοφορήσει στο ευρύτερο κοινό το άυλο αυτό αγαθό, ενσωματωμένο σε κάποιον υλικό φορέα, ο δικαιούχος-φορέας του δεν είναι σε θέση πλέον να ελέγξει ικανοποιητικά (1) τον τρόπο (2) την έκταση και συχνά τους τρόπους της χρήσης του Τούτο το βασικό γεγονός, ότι δηλ. ο φορέας του άυλου αγαθού δεν μπορεί με την απλή κατοχή του να αποτρέψει τους τρίτους από το να το ιδιοποιηθούν ή να το εκμεταλλευθούν χωρίς την άδειά του αποτελεί και την απώτερη δικαιολόγηση δημιουργίας της βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας ως ιδιαίτερων νομικών κλάδων, ως ενός είδους «εμπραγμάτου δικαίου των άυλων αγαθών». Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 15

X. Κεντρικές έννοιες → Διακριτικό γνώρισμα → Εφεύρεση → Έργο λόγου και τέχνης XI. Αρχές που τα διέπουν (επιλεκτικά) 1. Αρχή της χωρικότητας (εδαφικότητας) (territoriality principle) 2. Χωρισμός υλικού φορέα/υπόστρώματος ενσωμάτωσης, αποτύπωσης, από δικαίωμα - άλλο το σήμα και άλλο το προϊόν Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 16

Παραδείγματα: άλλο το δικαίωμα επί του βιβλίου (αντιτύπου) και εντελώς διαφορετικό το δικαίωμα του πνευματικής ιδιοκτησίας που έχει ο συγγραφέας επί αυτού 3. Όρια δηλ. μέχρι που φθάνουν οι εξουσίες του φορέα τους, λόγω της τριτενέργειας που αναπτύσσουν (λόγω της αποκλειστικότητας και του απόλυτου χαρακτήρα τους) 4. Χρονικά όρια - διάρκεια → H κυριότητα διαρκεί απεριόριστα → Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας όχι. → Μετά την πάροδο προστασίας αποσβέννυνται → Μετά την λήξη προστασίας επανέρχονται στο κοινό κτήμα (public domain) → Ο καθένας μπορεί να τα χρησιμοποιήσει και εκμεταλλευτεί, όπως επιθυμεί Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 17

5. Πεδίο προστασίας - η έννοια της προσβολής Προσβολή = (α) αυτούσια ανάληψη (αντιγραφή 1:1) (β) παραλλαγή, ελαφρά τροποποίηση 6. Προστασία αστικές κυρώσεις -Αξίωση παράλειψης και άρσης της προσβολής -Αξίωση αποζημίωσης με διάφορες μορφές υπολογισμού -Αξιώσεις πληροφόρησης ως προς την έκταση της ζημίας κλπ ποινικές κυρώσεις 7. Μερισμός εξουσιών στην μεταβίβαση και την άδεια χρήσεως Ο φορέας του δικαιώματος μπορεί να παραχωρήσει προς εκμετάλλευση μια ή ορισμένες εξουσίες, λχ η Α. επιχείρηση αποκτά την άδεια αναπαραγωγής ή παραγωγής (βιβλίου/αντικειμένου ευρτεσιτεχνίας), ενώ η Β επιχείρηση την διανομή του VIII. Numerus clausus – θέσπιση μόνον με νόμο και όχι με σύμβαση (συμφωνία των μερών) IX. Υπαγωγή στην συνταγματικά προστατευόμενη έννοια της ιδιοκτησίας – κοινωνική δέσμευση της διανοητικής ιδιοκτησίας Χ. Σύνδεση με την επιχείρηση και τις επιχειρηματικές συναλλαγές Καθ. Μ.-Θ. Μαρίνος 1 ο εξάμηνο 18