Πορεία της ερευνητικής διαδικασίας Διατύπωση του προβλήματος – διατύπωση του ερευνητικού αντικειμένου Εγγενής δυσκολία που αφορά τις επιστήμες του ανθρώπου και της συμπριφοράς : η αντιπαράθεση προ – επιστημονικής με την επιστημονική γνώση. Καθημερινή γνώση (common sense): ενσωματώνει μεν επιστημονικά στοιχεία αλλά με απλουστεύσεις και γενικεύσεις. 1

Χρήσιμη: βοηθά τον άνθρωπο να προσανατολίζεται σε έναν πολύπλοκο κόσμο, να λύνει πρακτικά προβλήματα, να επικοινωνεί με τους άλλους. Χαρακτηρίζεται όμως από περιορισμένη ακρίβεια και αντιστοιχία με την πραγματικότητα και εμπεριέχει αντιφάσεις. Όπως και η επιστημονική εξελίσσεται κι αυτή (κοινωνικοπολιτισμική προέλευση) 2

Ποσοτικές Μέθοδοι – Διατύπωση του προβλήματος Διατύπωση αρχικών ερωτήσεων Οι αρχικές ερωτήσεις είναι βοηθητικές ώστε να ορισθεί, με συγκεκριμένο και σαφή τρόπο, το περιεχόμενο και το πλαίσιο της έρευνας και να οριοθετηθούν οι βιβλιογραφικές αναζητήσεις. Στη διατύπωσή τους πρέπει να προσεχθούν 3 διαστάσεις: Η σαφήνεια (ακρίβεια και οριοθέτηση) Η ελεγξιμότητα (πώς καταγράφονται τα δεδομένα) Η καταλληλότητα 3

Βιβλιογραφική αναζήτηση – αναζήτηση ορισμών, ευρήματα προηγούμενων ερευνών και μοντέλων. Επιστημονικά τεκμηριωμένη εννοιολογική οριοθέτηση. Παράδειγμα: Η αναγνωστική ικανότητα των μαθητών στη Β’ Δημοτικού Αρχικά ερωτήματα - Τι είναι αναγνωστική ικανότητα; - Με ποιους τρόπους την μετράμε; - Με ποιους παράγοντες σχετίζεται; - Ποια είναι τα ευρήματα σχετικών ερευνών; 4

Βιβλιογραφική αναζήτηση Η αναζήτηση γίνεται με βάση τα αρχικά ερωτήματα: Αναζητούνται ορισμοί και προσδιορισμοί των εννοιών. Αναζητούνται ερευνητικά εργαλεία (ερωτηματολόγια, τεστ, κλπ.) Αναζητούνται σχετικές έρευνες και μελετώνται όχι μόνο ερευνητικά στοιχεία αλλά και τα χρησιμοποιούμενα ερευνητικά μοντέλα και οι πιθανές ερευνητικές προσεγγίσεις Αναζητούνται ευρύτερα θεωρητικά κείμενα 5

Προβληματική Είναι η προσέγγιση ή η οπτική γωνία μέσα από την οποία αποφασίζουμε να επεξεργαστούμε το πρόβλημα που μπαίνει από την αρχική ερώτηση. Για την αποσαφήνιση της προβληματικής απαιτείται: η διερεύνηση των διαφορετικών τρόπων προσέγγισης του προβλήματος, η επιλογή ενός τρόπου. 6

Η αναγνωστική ικανότητα μπορεί να αντιμετωπιστεί Από ατομική άποψη ως η ικανότητα του ατόμου στην ηλικία που εξετάζεται (ψυχογλωσσικές ή αντιληπτικές λειτουργίες του παιδιού, ηλικία, το φύλο, κλπ.) Από εκπαιδευτική άποψη ως στοιχείο της σχολικής επίδοσης, δηλαδή της προσαρμογής του ατόμου στις εκπαιδευτικές απαιτήσεις (σχολική ετοιμότητα, σχολική επίδοση, είδος του σχολείου, διδακτικές μέθοδοι, λειτουργία της τάξης κλπ.) Από κοινωνική άποψη ως αποτέλεσμα του μορφωτικού επιπέδου της οικογένειας, τόπου προέλευσης, γενικότερων κοινωνικών παραγόντων. 7

Διατύπωση εμπειρικών ορισμών για τους θεωρητικούς όρους (constructs) – Επιλογή δεικτών Συχνά το αντικείμενο έρευνας αναφέρεται σε κάποιον θεωρητικό όρο π.χ. επίδοση, για την παρατήρηση/μέτρηση του οποίου είναι αναγκαίο να επιλεγούν κάποιοι «δείκτες». Δείκτης είναι κάθε στοιχείο ή συμπεριφορά που σύμφωνα με επιστημονικά ευρήματα συμβάλλει ή απαρτίζει αυτό που αποκαλούμε «επίδοση». Ήδη βέβαια και ο όρος επίδοση καλό είναι να προσδιορίζεται και να μην είναι ασαφής ή πολύ γενικός π.χ. επίδοση στην ορθογραφία, ταχύτητα ανάγνωσης 8

Εδώ ανακύπτει το πρόβλημα της εγκυρότητας των δεικτών, αν δηλαδή οι δείκτες που επιλέγονται μετρούν ή απαρτίζουν πράγματι τον θεωρητικό όρο (validity). Το πρόβλημα οφείλεται στο γεγονός ότι στις κοινωνικές επιστήμες οι μετρήσεις είναι έμμεσες. Συνήθως δημιουργούμε ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο σπάνια αναφέρεται ευθέως στο θέμα που απασχολεί τον ερευνητή, αλλά έχει αρκετές ερωτήσεις ή κρίσεις που θεωρούνται ότι αναφέρονται σε χαρακτηριστικά ή αντιδράσεις που φανερώνουν π.χ. προκαταλήψεις. 9

Το κύριο πρόβλημα έγκειται στην αντιστοιχία του δείκτη προς τη μεταβλητή που υποτίθεται ότι μετρά. 1) εγκυρότητα κριτηρίου: επιχειρείται ο έλεγχος εγκυρότητας του δείκτη μέσα από τη σύγκριση με ένα εξωτερικό κριτήριο π.χ. τεστ φυσικών ικανοτήτων και αθλητικές επιδόσεις. 2) προγνωστική εγκυρότητα: σε αυτές τις περιπτώσεις ο έλεγχος εγκυρότητας σχετίζεται με μία μελλοντική συμπεριφορά π.χ. τεστ πρόγνωσης ακαδημαϊκών ικανοτήτων και πραγματικές επιδόσεις σε μελλοντικές σπουδές. 10

3) θεωρητική εγκυρότητα: προϋποθέτει την ορθότητα της θεωρίας πάνω στην οποία βασίζεται ή έρευνα. Η θεωρία να βασίζεται σε ορθές παρατηρήσεις και συμπεράσματα. Τότε οι χρησιμοποιούμενοι δείκτες απαρτίζουν πράγματι το θεωρητικό όρο (construct) που ενδιαφέρει τον ερευνητή. Το σφάλμα θα ήταν π.χ. να χρησιμοποιεί ο ερευνητής δείκτες που θεωρεί ότι σχετίζονται με την αναγνωστική ικανότητα, ενώ κάποιοι από αυτούς σχετίζονται με τη δυνατότητα συγκέντρωσης/προσοχή των υποκειμένων της έρευνας. 11

Η εξασφάλιση της εγκυρότητας υποβοηθείται και από την προσεκτική βιβλιογραφική αναδίφιση, την ακριβή διατύπωση του ερευνητικού ερωτήματος και τελικά την εύστοχη χρήση των επιστημονικών όρων. Άλλο πρόβλημα που έχει να λύσει ο ερευνητής είναι και η αξιοπιστία (reliability) του ερευνητικού του εργαλείου. Σημαίνει σταθερότητα της μέτρησης, δηλαδή έλλειψη διακυμάνσεων στο αποτέλεσμα της μέτρησης σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις με το ίδιο όργανο μέτρησης και κάτω από τις ίδιες συνθήκες = υψηλός συντελεστής συσχέτισης ανάμεσα σε μία μέτρηση και στην επανάληψή της. 12

Έλεγχος αξιοπιστίας: με την επανάληψη της μέτρησης με λογικά ισοδύναμες προτάσεις ή ερωτήσεις. Πρέπει να αποδεικνύεται ότι τα υποκείμενα αντιδρούν με συνέπεια και με παρόμοιο τρόπο = εσωτερική ομοιογένεια (internal consistency). Ερωτήσεις ελέγχου. Έλεγχος, αν τα υποκείμενα δίνουν ίδιες ή παρόμοιες τιμές σε ερωτήσεις με το ίδιο νόημα (διατυπωμένες απλά κάπως διαφορετικά). Πρέπει ο ερευνητής να δίνει με τον ίδιο τρόπο (π.χ. τις ίδιες οδηγίες, να ακολουθεί την ίδια σειρά) κάθε φορά που διεξάγει την έρευνα. 13

Κατασκευή του ερευνητικού εργαλείου: πρέπει να περιέχει τους εμπειρικούς ορισμούς των θεωρητικών όρων, δηλαδή τους εμπειρικούς δείκτες. Αν πρόκειται για ερωτηματολόγιο, πρέπει κάθε ερώτηση να περιέχει έναν δείκτη για έναν θεωρητικό όρο. Πρέπει να γίνεται προσπάθεια να αποφεύγονται οι ανεξέλεγκτες επιδράσεις. Σ’ αυτό συντελεί και το όλο τελετουργικό διεξαγωγής της έρευνας, η σταθερότητα του ερευνητικού εργαλείου, η συμπεριφορά του ερευνητή, οι οδηγίες κλπ. Δοκιμαστική επίδοση του ερευνητικού εργαλείου (pretest) και πιθανή αναμόρφωσή του. 14

Διαδικασία συλλογής των δεδομένων – Δειγματοληψία Απώτερος στόχος η διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ μεταβλητών και παραγωγή γνώσης με το σχήμα «αίτιο – αποτέλεσμα». Επειδή συνήθως το χαρακτηριστικό που μας ενδιαφέρει υφίσταται σε μεγάλο ή άπειρο αριθμό περιπτώσεων αναζητούμε οικονομικούς τρόπους για τη διερεύνηση πιθανών εξαρτήσεων μεταξύ των μεταβλητών π.χ. φοιτητές των ελληνικών Α.Ε.Ι που δεν φοιτούν σε σχολή της πρώτης επιλογής τους ή συχνότητα χρήσης επιθέτων σε γραπτά εκθέσεων διαφόρων τάξεων. 15

Η έννοια του πληθυσμού Σε μία ποσοτική έρευνα ως πληθυσμός νοείται το σύνολο των υποκειμένων ή των κειμένων που παρουσιάζουν το χαρακτηριστικό που ενδιαφέρει. Δείγμα: ένα υποσύνολο του πληθυσμού, στο οποίο πρέπει να διασφαλιστεί ότι το χαρακτηριστικό που μας ενδιαφέρει κατανέμεται με ομοιόμορφο τρόπο ή με τον ίδιο τρόπο που κατανέμεται και στον γενικότερο πληθυσμό. Απαιτείται το δείγμα να είναι αντιπροσωπευτικό μία μικρογραφία του πληθυσμού ως προς την κατανομή των γνωρισμάτων που μας ενδιαφέρουν = περιέχει τα γνωρίσματα σε αντίστοιχες αναλογίες. 16

Η έννοια του στατιστικά τυχαίου δείγματος. Καμία σχέση με την καθημερινή σημασία του τυχαίου, αντίθετα απαιτεί μία πολύ πειθαρχημένη και τίμια διαδικασία: κάθε υποκείμενο ή μονάδα έρευνας πρέπει να έχει ίση η τουλάχιστον γνωστή πιθανότητα να επιλεγεί. Στήριξη από τη θεωρία πιθανοτήτων της στατιστικής. Τρόποι: κλήρωση κατά την οποία όμως κάθε φορά που θα διενεργείται να ξαναρίχνεται ο λαχνός στην κληρωτίδα, ώστε να έχει κάθε στοιχείο ίδια πιθανότητα να κληρωθεί. 17

Κάθε εγχειρίδιο στατιστικής επισυνάπτει πίνακες τυχαίων αριθμών. Μπορεί επίσης ο ερευνητής να ορίσει μία «μηχανή», τρόπο δηλαδή επιλογής των υποκειμένων π.χ. θα επιλέγεται κάθε πέμπτο υποκείμενο (αφού προηγουμένως αριθμηθούν). Με τέτοιου είδους διαδικασίες είναι στατιστικά διασφαλισμένο από τη μαθηματική θεωρία των πιθανοτήτων ότι στο δείγμα αντιπροσωπεύονται ομοιόμορφα όλα τα γνωρίσματα του πληθυσμού. Είναι βέβαια αναπόφευκτη κάποια απόκλιση, η οποία μεταξύ των άλλων εξαρτάται και από το μέγεθος του δείγματος. 18