1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑΣ Δρ. Παπαδημητρίου Μαρία Νοσηλεύτρια -Ιατρός Καθηγήτρια-Διευθύντρια ΣΕΥΠ ΤΕΙ Πατρών Χρήστος Ν. Χριστόπουλος, MD Ακτινοθεραπευτής - Ογκολόγος Ογκολογική Νοσηλευτική ΑΤΕΙ Πάτρας 2013

2 ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ Καρκίνος – όγκος = μάζα που χαρακτηρίζεται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ανώμαλων κυττάρων.Καρκίνος – όγκος = μάζα που χαρακτηρίζεται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό ανώμαλων κυττάρων. Τα παθολογικά κύτταρα, δεν υπακούουν στους νόμους ελέγχου, ανάπτυξης και θανάτου που ρυθμίζουν τη ζωή των φυσιολογικών κυττάρων του οργανισμού.Τα παθολογικά κύτταρα, δεν υπακούουν στους νόμους ελέγχου, ανάπτυξης και θανάτου που ρυθμίζουν τη ζωή των φυσιολογικών κυττάρων του οργανισμού. Όλοι οι όγκοι εμφανίζουν κλινικές εκδηλώσεις…Όλοι οι όγκοι εμφανίζουν κλινικές εκδηλώσεις…

Κατάταξη Καρκίνου- Ιστορία Η συσχέτιση των ευρημάτων της κλινικής εξέταξης, της συμπεριφοράς των όγκων, με τον τύπο και τη διάταξη των κυττάρων, όπως αυτά φαίνονται στο μικροσκόπιο, κατέστησε δυνατή την αναγνώριση των όγκων και την κατάταξή τους σε καλοήθεις και κακοήθεις.Η συσχέτιση των ευρημάτων της κλινικής εξέταξης, της συμπεριφοράς των όγκων, με τον τύπο και τη διάταξη των κυττάρων, όπως αυτά φαίνονται στο μικροσκόπιο, κατέστησε δυνατή την αναγνώριση των όγκων και την κατάταξή τους σε καλοήθεις και κακοήθεις. Ο « όγκος» περιγράφεται για πρώτη φορά στον πάπυρο του Ebers (1500 π.χ)Ο « όγκος» περιγράφεται για πρώτη φορά στον πάπυρο του Ebers (1500 π.χ) 3

Ιστορικά στοιχεία Ο Ιπποκράτης ( π.χ) αναφέρεται σε «μορφώματα». Ο Γαληνός ( μ.χ) επιχειρεί ταξινόμηση των όγκων. Ο Malpighi (1660 μ.χ), εξέτασε στο μικροσκόπιο καρκινικό ιστό.Ο Ιπποκράτης ( π.χ) αναφέρεται σε «μορφώματα». Ο Γαληνός ( μ.χ) επιχειρεί ταξινόμηση των όγκων. Ο Malpighi (1660 μ.χ), εξέτασε στο μικροσκόπιο καρκινικό ιστό. Ακολούθησαν άλλοι επιστήμονες- ερευνητές (περιγραφή, προσπάθεια αναφοράς αιτιολο- γικών παραγόντων και εξέλιξης των « όγκων»).Ακολούθησαν άλλοι επιστήμονες- ερευνητές (περιγραφή, προσπάθεια αναφοράς αιτιολο- γικών παραγόντων και εξέλιξης των « όγκων»). 4

5 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ_ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ Τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούν σήμερα μία από τις συχνότερες αιτίες θανάτου. Συγκεκριμένα κατέχουν τη δεύτερη θέση μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Η θνητότητα στην Ελλάδα, ίδια με αυτή των δυτικοευρωπαϊκών χωρών.Τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούν σήμερα μία από τις συχνότερες αιτίες θανάτου. Συγκεκριμένα κατέχουν τη δεύτερη θέση μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Η θνητότητα στην Ελλάδα, ίδια με αυτή των δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μέσου όρου ζωής του πληθυσμού, μια που η συχνότητα εμφάνισης των κακοηθών νεοπλασμάτων αυξάνει σημαντικά με την ηλικία και όχι μόνο.Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του μέσου όρου ζωής του πληθυσμού, μια που η συχνότητα εμφάνισης των κακοηθών νεοπλασμάτων αυξάνει σημαντικά με την ηλικία και όχι μόνο.

EΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ακόμα, οφείλεται στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος από διάφορες καρκινογόνες ουσίες (αιθάλη, βενζόλιο, χλωριούχο βινύλιο, αμίαντος κ.ά) ακτινοβολίες και σε διατροφικές(λίπη, νιτροζαμίνες, ζιζανιοκτό- να, αφλατοξίνες κ.ά) ή άλλες συνήθειες όπως: (κάπνισμα, οινόπνευμα κ.ά ), που συμβάλλουν στην εμφάνιση νεοπλασιών.Ακόμα, οφείλεται στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος από διάφορες καρκινογόνες ουσίες (αιθάλη, βενζόλιο, χλωριούχο βινύλιο, αμίαντος κ.ά) ακτινοβολίες και σε διατροφικές(λίπη, νιτροζαμίνες, ζιζανιοκτό- να, αφλατοξίνες κ.ά) ή άλλες συνήθειες όπως: (κάπνισμα, οινόπνευμα κ.ά ), που συμβάλλουν στην εμφάνιση νεοπλασιών. Προστατευτικά δρούν,βιταμίνες A,C,E, ίνες, λαχανικά-β-καρωτίνη,ιχθυέλαιο,ηλ/λαιο …Προστατευτικά δρούν,βιταμίνες A,C,E, ίνες, λαχανικά-β-καρωτίνη,ιχθυέλαιο,ηλ/λαιο … 6

7 ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ (1) Δυστυχώς, η διάγνωση των νέων περιπτώσεων καρκίνου δε γίνεται πάντα έγκαιρα, όταν ο όγκος είναι μικρός σε μέγεθος και περιορισμένος, οπότε μπορεί και να αφαιρεθεί πλήρως χειρουργικά (στάδιο 1 ή 2 της νεοπλασματικής νόσου).Δυστυχώς, η διάγνωση των νέων περιπτώσεων καρκίνου δε γίνεται πάντα έγκαιρα, όταν ο όγκος είναι μικρός σε μέγεθος και περιορισμένος, οπότε μπορεί και να αφαιρεθεί πλήρως χειρουργικά (στάδιο 1 ή 2 της νεοπλασματικής νόσου). Η διάγνωση γίνεται συχνά όταν ο όγκος είναι ήδη μεγάλος (στάδιο 3) και έχει κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, όταν δηλαδή βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, όπου η θεραπεία δεν έχει πάντα την ίδια αποτελεσματικότητα.Η διάγνωση γίνεται συχνά όταν ο όγκος είναι ήδη μεγάλος (στάδιο 3) και έχει κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, όταν δηλαδή βρισκόμαστε σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, όπου η θεραπεία δεν έχει πάντα την ίδια αποτελεσματικότητα.

8 ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ (2) Επιτακτική η ανάγκη, για την ανεύρεση έγκαιρων σημείων ή συμπτωμάτων της νεοπλασματικής νόσου, που θα μας επιτρέψουν την έγκαιρη διάγνωση, πριν γίνουν δηλαδή μεταστάσεις και την όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ιατρική αντιμετώπιση.Επιτακτική η ανάγκη, για την ανεύρεση έγκαιρων σημείων ή συμπτωμάτων της νεοπλασματικής νόσου, που θα μας επιτρέψουν την έγκαιρη διάγνωση, πριν γίνουν δηλαδή μεταστάσεις και την όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ιατρική αντιμετώπιση. Έτσι μόνο μπορούν άτομα με καρκίνο να επιβιώσουν περισσότερο, να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής ή ακόμα και να θεραπευτούν τελείως.Έτσι μόνο μπορούν άτομα με καρκίνο να επιβιώσουν περισσότερο, να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής ή ακόμα και να θεραπευτούν τελείως.

9 ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Έγκαιρη διάγνωση: πρώιμη ανεύρεση νεοπλασίας σε αρχικά στάδια -Έγκαιρη διάγνωση: πρώιμη ανεύρεση νεοπλασίας σε αρχικά στάδια - Προσυμπτωματικός έλεγχος: ανίχνευση όγκου σε ασυμπτωματικά, φυσιολογικά και υγιή άτομα από τον γενικό πληθυσμό η από ομάδες υψηλού κινδύνου.(πρωτογενής πρόληψη)Προσυμπτωματικός έλεγχος: ανίχνευση όγκου σε ασυμπτωματικά, φυσιολογικά και υγιή άτομα από τον γενικό πληθυσμό η από ομάδες υψηλού κινδύνου.(πρωτογενής πρόληψη) Διαφορική διάγνωση νεοπλασίας από άλλους κακοήθεις ή καλοήθεις όγκους με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας κατά περίπτωση.Διαφορική διάγνωση νεοπλασίας από άλλους κακοήθεις ή καλοήθεις όγκους με σκοπό την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας κατά περίπτωση. Εκτίμηση μεγέθους του όγκου.Εκτίμηση μεγέθους του όγκου.

Εκτίμηση της κλινικής σταδιοποίησης και ταξινόμησης του όγκου, δηλαδή εκτίμηση της έκτασης, της εξάπλωσης και του σταδίου.Εκτίμηση της κλινικής σταδιοποίησης και ταξινόμησης του όγκου, δηλαδή εκτίμηση της έκτασης, της εξάπλωσης και του σταδίου. Πρόγνωση σοβαρότητας και εξέλιξης της νεοπλασίας. (δευτερογενής πρόληψη)Πρόγνωση σοβαρότητας και εξέλιξης της νεοπλασίας. (δευτερογενής πρόληψη) Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής που θα αντικατοπτρίζεται στην μείωση της τιμής των καρκινικών δεικτών.Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής που θα αντικατοπτρίζεται στην μείωση της τιμής των καρκινικών δεικτών. Παρακολούθηση (follow up ) του αποτελέσματος της θεραπείας με σκοπό την έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής της νόσου.Παρακολούθηση (follow up ) του αποτελέσματος της θεραπείας με σκοπό την έγκαιρη ανίχνευση υποτροπής της νόσου. Οργανική, λειτουργική, κοινωνική αποκατάσταση ( τριτογενής πρόληψη)Οργανική, λειτουργική, κοινωνική αποκατάσταση ( τριτογενής πρόληψη) 10

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ Μοριακή αναζήτηση : Όλα τα κύτταρα έχουν την ίδια γενετική σύνθεση (DNA)και διαφοροποιού - νται αναλόγως. Τα καρκινικά κύτταρα δεν διαφοροποιούνται-βιολογική αλλαγή, που οδηγεί σε μη αναμενόμενη έκφραση γονιδίων και άρα σε ακανόνιστη ανάπτυξη μάζας κυττάρων. (Η γνώση του μηχανισμού θα οδηγήσει στην πρόληψη κ΄ θεραπεία)Μοριακή αναζήτηση : Όλα τα κύτταρα έχουν την ίδια γενετική σύνθεση (DNA)και διαφοροποιού - νται αναλόγως. Τα καρκινικά κύτταρα δεν διαφοροποιούνται-βιολογική αλλαγή, που οδηγεί σε μη αναμενόμενη έκφραση γονιδίων και άρα σε ακανόνιστη ανάπτυξη μάζας κυττάρων. (Η γνώση του μηχανισμού θα οδηγήσει στην πρόληψη κ΄ θεραπεία) Είδη γονιδίων: 1) Τα πρωτοογκογονίδια. 2) Τα ογκογονίδια. 3) Τα εμερογονίδιαΕίδη γονιδίων: 1) Τα πρωτοογκογονίδια. 2) Τα ογκογονίδια. 3) Τα εμερογονίδια 11

12 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι γιατί ορισμένοι καρκίνοι έχουν τάση να εμφανίζονται περισσότερο μέσα σε ορισμένες οικογένειες.Ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι γιατί ορισμένοι καρκίνοι έχουν τάση να εμφανίζονται περισσότερο μέσα σε ορισμένες οικογένειες. Οι στενοί συγγενείς κάποιου που εκδήλωσε ορισμένους τύπους καρκίνου, έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν οι ίδιοι από τον ίδιο καρκίνο ή από άλλους.Οι στενοί συγγενείς κάποιου που εκδήλωσε ορισμένους τύπους καρκίνου, έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν οι ίδιοι από τον ίδιο καρκίνο ή από άλλους.

13 ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Σε οικογένειες που υπάρχουν αυξημένα περιστατικά καρκίνου, πιθανότατα υπάρχει γενετικό υπόβαθρο.Σε οικογένειες που υπάρχουν αυξημένα περιστατικά καρκίνου, πιθανότατα υπάρχει γενετικό υπόβαθρο. Παράλληλα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μπορεί να υποβάλλονται στους ίδιους καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες.Παράλληλα πρέπει να ληφθεί υπ' όψη το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μπορεί να υποβάλλονται στους ίδιους καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Άτομα τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, της ωοθήκης, του προστάτη θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και να κάνουν τα ανιχνευτικά τεστ που τους συστήνει για κάθε περίπτωση ο γιατρός τους.Άτομα τα οποία έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου, του μαστού, της ωοθήκης, του προστάτη θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και να κάνουν τα ανιχνευτικά τεστ που τους συστήνει για κάθε περίπτωση ο γιατρός τους.

14 ΚΑΠΝΙΣΜΑ(1) Θεωρείται ότι παίζει ρόλο σε περίπου 25%- 35%των θανάτων από καρκίνο. Ευθύνεται για το 90% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα.Θεωρείται ότι παίζει ρόλο σε περίπου 25%- 35%των θανάτων από καρκίνο. Ευθύνεται για το 90% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα. Πολλοί άλλοι καρκίνοι προκαλούνται από το κάπνισμα, όπως: στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, οισοφάγου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστης.Πολλοί άλλοι καρκίνοι προκαλούνται από το κάπνισμα, όπως: στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, οισοφάγου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστης. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι 50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή υπήρξαν καπνιστές.Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι 50% των ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης, είναι ή υπήρξαν καπνιστές.

ΚΑΠΝΙΣΜΑ(2) Επειδή περιέχει νιτροζμίνες και οι καπνιστές έχουν ελαττωμένα επίπεδα βιταμίνης C και β-καρωτίνης. Επειδή περιέχει νιτροζμίνες και οι καπνιστές έχουν ελαττωμένα επίπεδα βιταμίνης C και β-καρωτίνης. Η συνδυασμένη χρήση καπνού και αλκοόλ ευθύνεται για εμφάνιση καρκίνου οισοφάγου Η συνδυασμένη χρήση καπνού και αλκοόλ ευθύνεται για εμφάνιση καρκίνου οισοφάγου 15

ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑ Περιέχει καρκινογόνα που περνούν τον βλεννογόνο, μειώνει την ανοσολογική αντίσταση, αυξάνει την υπεροξείδωση των λιπών και προάγει την καταστροφή του DNA. Τροποποιεί την έκκριση της Προλακτίνης (καρκίνος μαστού).Περιέχει καρκινογόνα που περνούν τον βλεννογόνο, μειώνει την ανοσολογική αντίσταση, αυξάνει την υπεροξείδωση των λιπών και προάγει την καταστροφή του DNA. Τροποποιεί την έκκριση της Προλακτίνης (καρκίνος μαστού). 16

17ΜΟΛΥΝΣΕΙΣ Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι η αιτία; για τους περισσότερους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας.Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων είναι η αιτία; για τους περισσότερους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας. Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στο ήπαρ. Ο ιός HIV ευνοεί την ανάπτυξη λεμφωμάτων και σαρκωμάτων.Οι ιοί της ηπατίτιδας Β και C μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο στο ήπαρ. Ο ιός HIV ευνοεί την ανάπτυξη λεμφωμάτων και σαρκωμάτων. Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που προκαλεί έλκος στο πεπτικό σύστημα, έχει συσχετισθεί με τον καρκίνο του στομάχου.Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που προκαλεί έλκος στο πεπτικό σύστημα, έχει συσχετισθεί με τον καρκίνο του στομάχου. Απλά προληπτικά μέτρα, όπως: ο εμβολιασμός εναντίον της ηπατίτιδας Β και η σωστή γενετήσια επαφή (πρόληψη μετάδοσης του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων, της ηπατίτιδας και του ιού του AIDS), μπορούν να μας προστατέψουν από επικίνδυνους καρκίνους.Απλά προληπτικά μέτρα, όπως: ο εμβολιασμός εναντίον της ηπατίτιδας Β και η σωστή γενετήσια επαφή (πρόληψη μετάδοσης του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων, της ηπατίτιδας και του ιού του AIDS), μπορούν να μας προστατέψουν από επικίνδυνους καρκίνους.

18 ΔΙΑΤΡΟΦΗ (1) Το τι τρώμε, το περιεχόμενο τους και ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζονται ή μαγειρεύονται παίζουν σημαντικό ρόλο.Το τι τρώμε, το περιεχόμενο τους και ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζονται ή μαγειρεύονται παίζουν σημαντικό ρόλο. Το κρέας το οποίο ψήνεται στη σχάρα ή στα κάρβουνα εμπεριέχει περισσότερους κινδύνους για καρκίνο από το κρέας που γίνεται ψητό στο φούρνο ή βραστό.Το κρέας το οποίο ψήνεται στη σχάρα ή στα κάρβουνα εμπεριέχει περισσότερους κινδύνους για καρκίνο από το κρέας που γίνεται ψητό στο φούρνο ή βραστό. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορούν να περιέχουν χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και συντήρηση τους όπως οι νιτροζαμίνες, αφλατοξίνες, που σχετίζονται με την πρόκληση ορισμένων καρκίνων (οισοφάγου, στομάχου, ήπατος)Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορούν να περιέχουν χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή και συντήρηση τους όπως οι νιτροζαμίνες, αφλατοξίνες, που σχετίζονται με την πρόκληση ορισμένων καρκίνων (οισοφάγου, στομάχου, ήπατος)

ΔΙΑΤΡΟΦΗ (2) Μακροστοιχεία της τροφής Μακροστοιχεία της τροφής Η διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λίπη τα οποία είναι ζωικής προέλευσης, συσχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόκληση καρκίνων όπως αυτών του παχέος εντέρου, μαστού, μήτρας, ωοθηκών και προστάτη σε σύγκριση με τη διατροφή που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λίπη. Πιθανός μηχανισμός η αυξημένη έκκριση χολικών οξέων, αλλά και δευτεροπαθών χολικών αλάτων, που είναι καρκινογόνα.Η διατροφή πλούσια σε κορεσμένα λίπη τα οποία είναι ζωικής προέλευσης, συσχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόκληση καρκίνων όπως αυτών του παχέος εντέρου, μαστού, μήτρας, ωοθηκών και προστάτη σε σύγκριση με τη διατροφή που είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λίπη. Πιθανός μηχανισμός η αυξημένη έκκριση χολικών οξέων, αλλά και δευτεροπαθών χολικών αλάτων, που είναι καρκινογόνα. 19

ΔΙΑΤΡΟΦΗ(3) Όταν έχουμε αύξηση παραγωγής χοληστερόλης, στερολών και οιστρογόνων. Η δράση λιποϋπεροξειδασών, συνεπάγεται καταστροφή της κυτταρικής μεμβράνης.Όταν έχουμε αύξηση παραγωγής χοληστερόλης, στερολών και οιστρογόνων. Η δράση λιποϋπεροξειδασών, συνεπάγεται καταστροφή της κυτταρικής μεμβράνης. Αναστολή με βιταμίνες Ε, C ή και σεληνίου. Το ιχθυέλαιο και το ελαιόλαδο παρέχουν προστασία. Η ινδομεθακίνη αναστέλλει τις προσταγλανδίνες με ανασταλτική δράση στον μεταβολισμό των λιπών.Αναστολή με βιταμίνες Ε, C ή και σεληνίου. Το ιχθυέλαιο και το ελαιόλαδο παρέχουν προστασία. Η ινδομεθακίνη αναστέλλει τις προσταγλανδίνες με ανασταλτική δράση στον μεταβολισμό των λιπών. Ίνες, Λαχανικά:Αναστολή ανάπτυξης καρκίνου. (πράσινα, καρότα(β-καρωτίνη),λάχανο, μπρόκολα (ινδόλες).Ίνες, Λαχανικά:Αναστολή ανάπτυξης καρκίνου. (πράσινα, καρότα(β-καρωτίνη),λάχανο, μπρόκολα (ινδόλες). 20

21 ΔΙΑΤΡΟΦΗ (4) Το αλκοόλ μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη καρκίνων της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα διότι προκαλεί άμεσες βλάβες σε κύτταρα των οργάνων αυτών. Επίσης έμμεσα λόγω του μεταβολισμού του, μπορεί να ευνοήσει καρκινογένεση των ιστών του ήπατος και του μαστού.Το αλκοόλ μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη καρκίνων της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα διότι προκαλεί άμεσες βλάβες σε κύτταρα των οργάνων αυτών. Επίσης έμμεσα λόγω του μεταβολισμού του, μπορεί να ευνοήσει καρκινογένεση των ιστών του ήπατος και του μαστού.

ΔΙΑΤΡΟΦΗ(5) Μικροστοιχεία της τροφής Μικροστοιχεία της τροφής Βιταμίνες. Η βιταμίνη Α, δρα στις γλυκοπρωτεϊνες της κ. μ. του DNA και ενισχύει την ανοσολογική ικανότητα. Η C, δρα στην υαλορονιδάση, νιτροζαμίνες και ενισχύει την ανοσολογική ικανότητα. Η βιτ. Ε, αναστέλλει την καταστροφική δράση της λιποϋπεροξυδάσης της κυτ. μεμβράνης. Βιταμίνες. Η βιταμίνη Α, δρα στις γλυκοπρωτεϊνες της κ. μ. του DNA και ενισχύει την ανοσολογική ικανότητα. Η C, δρα στην υαλορονιδάση, νιτροζαμίνες και ενισχύει την ανοσολογική ικανότητα. Η βιτ. Ε, αναστέλλει την καταστροφική δράση της λιποϋπεροξυδάσης της κυτ. μεμβράνης. 22

ΔΙΑΤΡΟΦΗ(6) Ο κίνδυνος για καρκίνο μπορεί να αυξηθεί είτε διότι έχουμε κάποια επιβλαβή στοιχεία στη διατροφή μας είτε διότι κάποια άλλα απουσιάζουν από αυτή ή δεν υπάρχουν στο βαθμό που θα έπρεπε.Ο κίνδυνος για καρκίνο μπορεί να αυξηθεί είτε διότι έχουμε κάποια επιβλαβή στοιχεία στη διατροφή μας είτε διότι κάποια άλλα απουσιάζουν από αυτή ή δεν υπάρχουν στο βαθμό που θα έπρεπε. 23

24 ΗΛΙΟΣ Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου είναι υπεύθυνη για όλες σχεδόν τις περιπτώσεις των βασικοκυτταρικών και ακανθοκυτταρικών καρκίνων του δέρματος.Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου είναι υπεύθυνη για όλες σχεδόν τις περιπτώσεις των βασικοκυτταρικών και ακανθοκυτταρικών καρκίνων του δέρματος. Η ίδια ακτινοβολία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα κακοήθη μελανώματα.Η ίδια ακτινοβολία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τα κακοήθη μελανώματα. Η αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας, οι αντι-ηλιακές κρέμες με παράγοντα προστασίας μεγαλύτερο από 15, τα προστατευτικά ρούχα και καπέλα, η αποφυγή του τεχνητού μαυρίσματος με λάμπες, τα ματογυάλια που φιλτράρουν τις υπεριώδεις ακτίνες, αποτελούν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης εναντίον των καρκίνων του δέρματος.Η αποφυγή της ηλιακής ακτινοβολίας, οι αντι-ηλιακές κρέμες με παράγοντα προστασίας μεγαλύτερο από 15, τα προστατευτικά ρούχα και καπέλα, η αποφυγή του τεχνητού μαυρίσματος με λάμπες, τα ματογυάλια που φιλτράρουν τις υπεριώδεις ακτίνες, αποτελούν αποτελεσματικά μέτρα πρόληψης εναντίον των καρκίνων του δέρματος.

25 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ο αμίαντος που χρησιμοποιήθηκε τις περασμένες δεκαετίες, έχει συσχετισθεί τουλάχιστο με δύο είδη καρκίνων του πνεύμονα και του εντέρου.Ο αμίαντος που χρησιμοποιήθηκε τις περασμένες δεκαετίες, έχει συσχετισθεί τουλάχιστο με δύο είδη καρκίνων του πνεύμονα και του εντέρου. Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι όταν η έκθεση στον αμίαντο συνοδεύεται από κάπνισμα, οι πιθανότητες καρκίνου αυξάνουν κατά 90 φορές. Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι όταν η έκθεση στον αμίαντο συνοδεύεται από κάπνισμα, οι πιθανότητες καρκίνου αυξάνουν κατά 90 φορές. Οι αρωματικές αμίνες που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες, είναι αιτία καρκίνου της ουροδόχου κύστης.Οι αρωματικές αμίνες που χρησιμοποιούνται σε ορισμένες βιομηχανίες, είναι αιτία καρκίνου της ουροδόχου κύστης. Το βενζένιο που χρησιμοποιείται σε βερνίκια και γόμες, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για λευχαιμία.Το βενζένιο που χρησιμοποιείται σε βερνίκια και γόμες, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για λευχαιμία.

26 ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ Μερικές ομάδες τροφίμων έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ισχυρούς συμμάχους μας εναντίον του καρκίνου και άλλων παθήσεων:Μερικές ομάδες τροφίμων έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ισχυρούς συμμάχους μας εναντίον του καρκίνου και άλλων παθήσεων: Τα φυλλώδη λαχανικά χρώματος σκούρου πράσινου και αυτά που έχουν χρώμα κίτρινο ή πορτοκαλί όπως τα καρότα, η γλυκοπατάτα, η κολοκύθα που περιέχουν καροτινοειδείς χ ουσίες (ισχυρή αντι-οξειδωτική δράση).Τα φυλλώδη λαχανικά χρώματος σκούρου πράσινου και αυτά που έχουν χρώμα κίτρινο ή πορτοκαλί όπως τα καρότα, η γλυκοπατάτα, η κολοκύθα που περιέχουν καροτινοειδείς χ ουσίες (ισχυρή αντι-οξειδωτική δράση).

Το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών περιέχουν την ευεργετική για τον οργανισμό ουσία sulforaphaneΤο μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών περιέχουν την ευεργετική για τον οργανισμό ουσία sulforaphane Το κρεμμύδι, το σκόρδο, το πράσο, το φρέσκο κρεμμυδάκι καταστέλλουν τις καρκινογόνες ουσίες λόγω των οργανικών θειούχων ενώσεων που περιέχουν και που τους δίνουν την χαρακτηριστική μυρωδιά τους.Το κρεμμύδι, το σκόρδο, το πράσο, το φρέσκο κρεμμυδάκι καταστέλλουν τις καρκινογόνες ουσίες λόγω των οργανικών θειούχων ενώσεων που περιέχουν και που τους δίνουν την χαρακτηριστική μυρωδιά τους. 27

28 ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ Οι ντομάτες περιέχουν τη λυκοπένη η οποία φάνηκε σε έρευνες ότι έχει την ιδιότητα να μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του στομάχου, του προστάτη, της ουροδόχου κύστης και του παχέος εντέρου. Οι ντομάτες όταν ψηθούν (σάλτσα), απελευθερώνουν περισσότερη λυκοπένη και γίνονται περισσότερο ωφέλιμες.Οι ντομάτες περιέχουν τη λυκοπένη η οποία φάνηκε σε έρευνες ότι έχει την ιδιότητα να μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του στομάχου, του προστάτη, της ουροδόχου κύστης και του παχέος εντέρου. Οι ντομάτες όταν ψηθούν (σάλτσα), απελευθερώνουν περισσότερη λυκοπένη και γίνονται περισσότερο ωφέλιμες.

Ορισμένες πιπεριές με έντονα χρώματα, κόκκινο, πορτοκαλί και πράσινο πιθανόν να προσφέρουν προστασία από καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό δια μέσου του φαγητού ή του καπνίσματος.Ορισμένες πιπεριές με έντονα χρώματα, κόκκινο, πορτοκαλί και πράσινο πιθανόν να προσφέρουν προστασία από καρκινογόνες ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό δια μέσου του φαγητού ή του καπνίσματος. Τα κεράσια, τα δαμάσκηνα, τα διάφορα είδη βατόμουρων, οι φράουλες, τα σταφύλια παίρνουν τις χαρακτηριστικές αποχρώσεις τους από τις ανθοκυανίνες, οι οποίες εξουδετερώνουν καρκινογόνες ουσίες.Τα κεράσια, τα δαμάσκηνα, τα διάφορα είδη βατόμουρων, οι φράουλες, τα σταφύλια παίρνουν τις χαρακτηριστικές αποχρώσεις τους από τις ανθοκυανίνες, οι οποίες εξουδετερώνουν καρκινογόνες ουσίες. 29

30 ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ Αλλαγές συμπεριφοράς εντέρου ή κύστηςΑλλαγές συμπεριφοράς εντέρου ή κύστης Φλεγμονή στον φάρυγγα που δεν υποχωρείΦλεγμονή στον φάρυγγα που δεν υποχωρεί Ασυνήθεις αιμορραγίεςΑσυνήθεις αιμορραγίες Σκλήρυνση ή διόγκωση στο μαστό ή σε άλλο σημείο του σώματοςΣκλήρυνση ή διόγκωση στο μαστό ή σε άλλο σημείο του σώματος Επίμονος βήχας ή βράγχος φωνήςΕπίμονος βήχας ή βράγχος φωνής Δυσπεπτικά ενοχλήματαΔυσπεπτικά ενοχλήματα Αλλαγή στους χαρακτήρες ενός σπίλουΑλλαγή στους χαρακτήρες ενός σπίλου

31 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Κλινική εξέτασηΚλινική εξέταση Ε ΞΕΤΑ Σ ΕΙ Σ Α ΙΜΑΤΟ ΣΕ ΞΕΤΑ Σ ΕΙ Σ Α ΙΜΑΤΟ Σ Ν ΕΟΠΛΑ Σ ΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕ Σ-Κ ΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕ ΣΝ ΕΟΠΛΑ Σ ΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕ Σ-Κ ΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕ Σ ΕΞΕΤΑ Σ ΕΙ Σ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΥΓΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΠΡΑΝΩΝ ΕΞΕΤΑ Σ ΕΙ Σ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΥΓΡΩΝ ΚΑΙ ΚΟΠΡΑΝΩΝ Α ΠΕΙΚΟΝΙ Σ ΤΙΚΕ Σ ΕΞΕΤΑ Σ ΕΙ ΣΑ ΠΕΙΚΟΝΙ Σ ΤΙΚΕ Σ ΕΞΕΤΑ Σ ΕΙ Σ ΕΝΔΟ Σ ΚΟΠΗ Σ ΕΙ Σ ΕΝΔΟ Σ ΚΟΠΗ Σ ΕΙ Σ Κ ΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΕ Σ ΕΞΕΤΑ Σ ΕΙ ΣΚ ΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΕ Σ ΕΞΕΤΑ Σ ΕΙ Σ ΕΞΕΤΑ Σ Η ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ Ο Σ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑ Σ Η ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ Ο Σ ΤΩΝ ■■ΒΙΟΨΙΕΣ

32 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΧΗΜΕΙΟ ΜΕ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΧΗΜΕΙΟ ΜΕ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ

33 ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΠΩΛΕΙΑ ΜΑΛΛΙΩΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΜΑΛΛΙΩΝ ΕΥΚΟΛΗ ΚΟΠΩ Σ Η ΕΥΚΟΛΗ ΚΟΠΩ Σ Η Γ Α Σ ΤΡΕΝΤΕΡΙΚΕ Σ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕ ΣΓ Α Σ ΤΡΕΝΤΕΡΙΚΕ Σ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕ Σ ΚΑΤΑ Σ ΤΟΛΗ ΜΥΕΛΟΥ Ο Σ ΤΩΝ ΚΑΤΑ Σ ΤΟΛΗ ΜΥΕΛΟΥ Ο Σ ΤΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΙ Σ ΛΟΙΜΩΞΕΙ Σ Σ ΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΔΥ Σ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΔΥ Σ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΕΜΦΑΝΙ Σ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Σ ΚΑΙ ΑΓΧΟΥ Σ ΕΜΦΑΝΙ Σ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Σ ΚΑΙ ΑΓΧΟΥ Σ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΕΙ Σ ΚΑΚΟΗΘΕΙΕ Σ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΕΙ Σ ΚΑΚΟΗΘΕΙΕ Σ

34 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΦΟΒΟ Σ ΘΑΝΑΤΟΥ ΦΟΒΟ Σ ΘΑΝΑΤΟΥ ΕΞΑΡΤΗ Σ Η ΕΞΑΡΤΗ Σ Η Π ΑΡΑΜΟΡΦΩ Σ Η - ΑΛΛΑΓΗ Σ ΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΔΩΛΟΥΠ ΑΡΑΜΟΡΦΩ Σ Η - ΑΛΛΑΓΗ Σ ΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΔΩΛΟΥ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΑΠΟΜΟΝΩ Σ Η ΑΠΟΜΟΝΩ Σ Η ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ Σ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ Σ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝ Σ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝ Σ Η