Πεντοζάλης Ο Πεντοζάλης ή Πεντοζάλι, είναι ένας Νησιώτικος, Κρητικός Χορός, διαδεδομένος σε ολόκληρη την Ελλάδα και κυρίως στην Κρήτη. Νησιώτικος Κρητικός Χορός Ελλάδα Κρήτη

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία στη ζωή του ανθρώπου από τα πρώτα χρόνια της γέννησής του ήταν ο χορός. Οι άνθρωποι κινούνται αδιάκοπα τυλιγμένοι μέσα στο γοητευτικό κλίμα της τέχνης σε όλη τους τη ζωή. Σε κάθε σημαντική στιγμή της ζωής τους για να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, καταφεύγουν στη μουσική και το χορό. Οι Έλληνες από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είχαν άμεση σχέση με το χορό. Η μεταφυσική τους αγωνία θεραπευόταν με τη θρησκεία που εκδηλωνόταν με ύμνους, λατρευτικούς χορούς και τελετές

Ο γάμος συνοδευόταν από χορό και μουσική ενώ όταν η ζωή έφτανε στο τέρμα της, η μουσική της νεκρικής ακολουθίας και τα μοιρολόγια αποχαιρετούσαν τον άνθρωπο.

Οι απλοί άνθρωποι δεν χορεύουν για να κάνουν τέχνη, αλλά για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να δείξουν τον πόνο ή τη χαρά τους. Το ύφος, ο χαρακτήρας του χορού, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Από το κλίμα της περιοχής, τη γεωγραφική κατάσταση του τόπου και κυρίως από τον πολιτισμό, ο οποίος είναι συνυφασμένος με το χορό, το δημοτικό τραγούδι, τα ήθη και τα έθιμα και γενικότερα με τη λαϊκή παράδοση μιας χώρας.

Χορός στην αρχαία Ελλάδα Από τα πανάρχαια χρόνια ο χορός υπήρξε το σύμβολο της συνειδητής παρουσίας της ζωής. Το όργανο που χρησιμοποιεί ο χορός είναι το ανθρώπινο σώμα. Ο Χορός είναι τελετή, είναι συμμετοχή και όχι θέαμα. Είναι δεμένος στενά με τη θρησκεία με τη γιορτή, τη δουλειά, με τον έρωτα, με τον θάνατο. Οι άνθρωποι χόρεψαν τον πόλεμο, την ειρήνη, το γάμο, το θερισμό, τη σπορά, χόρεψαν τη φύση. Ο χορός έχει μια δύναμη που υπερβαίνει το νόημα των λέξεων. Χάρη στο ρυθμό και την ιδιορρυθμία του αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ύπαρξής μας, διότι προτού θεωρηθεί τέχνη είχε προορισμό πολύ πιο ζωτικό και αναγκαίο.

Στις πρώτες εκδηλώσεις του στους πρωτόγονους λαούς ο άνθρωπος απευθυνόταν στον χορό για να αυξήσει τις δυνάμεις του, με το χορό προσπαθούσε να αντιδράσει σε ότι του ήταν αδύνατο να πολεμήσει με τις δικές του δυνατότητες, στο χορό εύρισκε διέξοδο στις φυσικές ή στις πνευματικές αδυναμίες του. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούσαν αλλά και επιθυμούσαν επίσης, να ευχαριστήσουν να εξευμενίσουν ή και να προδιαθέσουν οι άνθρωποι τους θεούς τους.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Κανένας άλλος δεν έδωσε μεγαλύτερη αξία στο χορό όσο οι αρχαίοι Έλληνες. Οχορός για πρώτη φορά στην ελληνική ζωή παρουσιάζεται στους αγώνες σαν αγώνισμα με κριτές που επιλέγονταν από το λαό. Στο μυαλό του Έλληνα, ο χορός δεν είναι αυτοτελής τέχνη, αλλά συνδυαζόταν απαραίτητα με τη μουσική και την ποίηση.

Ο χορός μολονότι είναι φυσική ροπή όλων των λαών, μόνο που στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε ως παιδαγωγικό μέσο, ως κύρια στρατιωτική γυμναστική για την προετοιμασία εύψυχων και ευέλικτων πολεμιστών. Οι χοροί ήταν περισσότερο γυμναστικοί παρά τους σημερινούς. Οι αρχαίοι χοροί καλλιεργούσαν μια τελειότητα των γραμμών του σώματος, την οποία θαυμάζουμε σε παραστάσεις, αγάλματα, αγαλματίδια.

Ο ΧΟΡΟΣ : ΕΚΦΡΑΣΗ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΟΣ Ο χορός είναι ο παλαιότερος τρόπος έκφρασης των συναισθη µ άτων του ανθρώπου και θεωρείται, ότι είναι η πρώτη μορφή τέχνης, που ε µ φανίστηκε πάνω στον πλανήτη µ ας. Υπήρξε µ ια κύρια μορφή κοινωνικής έκφρασης και θρησκευτικής λατρείας και ήταν τόσο ση µ αντικός στην ζωή του πρωτόγονου ανθρώπου, ώστε κατέληξε να είναι το πρωταρχικό µ έσο κοινωνικής ταυτότητας.

Ο χορός είναι µ ια από τις πιο σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπου ο άνθρωπος δίνεται ολόκληρος, σώ µ α, καρδιά και πνεύ µ α. Πρωτοπαρουσιάστηκε όταν ο πρωτόγονος άνθρωπος εκδηλώθηκε συναισθη µ ατικά και τελειοποιήθηκε στο πέρασ µ α του χρόνου. Όλοι οι λαοί καλλιέργησαν το χορό, αλλά καθένας τον προσάρ µ οσε στα ήθη, στα έθι µ α κι στις ιδιο µ ορφίες του.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ Ο κύριος σκοπός των παραδοσιακών χορών ήταν η εκτόνωση, η έκφραση έντονων συναισθημάτων. Στόχος επομένως των ελληνικών τουλάχιστον παραδοσιακών χορών είναι να επικοινωνήσουν οι άνθρωποι που υπάρχει περίπτωση να μην γνωρίζονται μεταξύ τους. Η αρμονική συμμετοχή πολλών ανθρώπων σε ένα μοτίβο βηματισμού με τη συνοδία μουσικής ονομάζεται χορός. Οι άνθρωποι για τη δημιουργία χορών αντλούσαν στοιχεία από τη ζωή τους. Φυσικά δεν ήταν τόσο ικανοί να θυμούνται όλους αυτούς τους χορούς. Έτσι χρησιμοποίησαν ένα σύστημα κατηγοριών δηλαδή οι παραδοσιακοί χοροί παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Λόγω της ποικιλίας αυτής, μπορούν να ταξινομηθούν σε διάφορες κατηγορίες. Αυτές είναι :

Ανάλογα με το θέμα : θρησκευτικοί, πολεμικοί ή πυρρίχιοι και ερωτικοί Ανάλογα με το σχήμα : κυκλικούς, αντικριστούς …. Ανάλογα με το φύλο : ανδρικοί, γυναικίοι, μικτοί Ανάλογα με το ρυθμό : δίσημος Ανάλογα με τον τόπο : εθνικοί τοπικοί

Οι χοροί της Κρήτης Οι χοροί της Κρήτης εκφράζουν τον πλούσιο εσωτερικό κόσμο του λαού της. Με το χορό και το τραγούδι ο Κρητικός εκδηλώνει τα συναισθήματά του, τον ενθουσιασμό, την απογοήτευση, την αγάπη και τον έρωτα. Παρ ’ όλο που όλοι οι κρητικοί χοροί χορεύονται σ ’ ολόκληρο το νησί και έχουν τις ρίζες τους στις αρχαίες μινωικές τελετές κάθε χορός έχει και κάτι ξεχωριστό. Υπάρχει δε μια άγραφη παράδοση που τους κατατάσσει κατά επαρχίες. Έτσι ο συρτός θεωρείται χορός της Δ. Κρήτης ( Ν. Χανίων ), η σούστα της Κεντρικής και Δυτικής ( Ν. Ρεθύμνου, Ν Ηρακλείου, ο μαλεβιζιώτης της Κεντρικής ( Ν. Ηρακλείου ) και το πεντοζάλι της Ανατολικής Κρήτης ( Ν. Λασιθίου ).

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως οι Κρήτες είχαν ανακαλύψει έναν ιδιαίτερο τρόπο επικοινωνίας με τους θεούς μέσα από τη μουσική και το χορό. Η ασπίδα του Αχιλλέα ήταν διακοσμημένη με γλέντι από το παλάτι της Κνωσού, όπως αναφέρει ο Όμηρος.

Οι σύγχρονοι Κρητικοί χοροί είναι ιδιαίτερα ενεργητικοί, γρήγοροι και χαρακτηρίζονται ως πολεμικοί. Πολλές φορές χορεύονται μόνον από άντρες. Ουσιαστικά αναπαριστούν τα στοιχεία της Κρητικής φύσης, την φουρτουνιασμένη θάλασσα και τα άγρια και απόκρημνα Κρητικά βουνά. Οι πιο αργοί χοροί στους οποίους συμμετέχουν και οι γυναίκες, είναι χοροί που αφορούν το γάμο ή τον έρωτα.

O πεντοζάλης (ή το πεντοζάλι) είναι χορός της Κρήτης. Είναι ένας από τους εκφραστικότερους και πιο λεβέντικους χορούς. Έχει γρήγορο ρυθμό με ιδιαίτερη ζωντάνια. O πεντοζάλης συνήθως ξεκινά με αργές χορευτικές κινήσεις («κοντυλιές») και στη συνέχεια έχει γρήγορο ρυθμό και χορεύεται με γρήγορες και έντονες χορευτικές κινήσεις. Το αργό μέρος (σιγανός) χορεύεται με 6 ή 8 βήματα, ενώ το γρήγορο μέρος με 5 βήματα που μετρούνται σε 8 χρόνους. Στη μελωδία του σιγανού υπάρχουν πάρα πολλά τραγούδια, αξιοθαύμαστες κρητικές μαντινάδες, ενώ στο πεντοζάλι κυρίαρχο ρόλο παίζει η μελωδία της μουσικής και λιγότερο το τραγούδι.

Oνοματολογία. O πεντοζάλης πήρε την ονομασία του από τον αριθμό των χορευτικών του βημάτων και από την λέξη «ζάλο» που στην κρητική διάλεκτο σημαίνει βήμα, δηλαδή πέντο-ζάλη = πέντε βήματα.

Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ Οι Κρητικοί μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Βενετούς, και για δυο περίπου αιώνες, συνεχίζουν να φορούν το βυζαντινό ένδυμα που φόρεσαν μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς (961), όπως αυτό μας παρουσιάζεται από εκθέσεις Βενετών Προβλεπτών, κρητικά κείμενα και, κυρίως, από τοιχογραφημένες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες. Το βυζαντινό στιχάριο (μακρύ ριχτό ρούχο μέχρι τους αστράγαλους σχεδόν) κυριαρχεί, ενώ οι νεότεροι στην ηλικία φορούν ρούχο πάνω από το γόνατο με ζώνη στη μέση και τη χαρακτηριστική κάλτσα από κάτω. Τα ρούχα της περιόδου αυτής χαρακτηρίζονται από έντονα και ποικίλα χρώματα. Με την πάροδο του χρόνου οι Κρήτες, ακολουθώντας το νέο ρεύμα ή και κατόπιν διαταγών, ντύνονται σύμφωνα με τη βενετσιάνικη μόδα ανάλογα με την τάξη που ανήκουν και το επάγγελμα που εξασκούν. Αυτά, βέβαια, όσον αφορά στους εύπορους και τους αξιωματούχους, γιατί οι αγρότες και γενικά οι κάτοικοι της υπαίθρου που έπασχαν οικονομικά από την αφαίμαξη των Βενετών είχαν καταντήσει κουρελήδες και ο καθένας ντυνόταν με ότι έβρισκε ίσα για να καλύψει τη γύμνια του.

Η ΑΝΔΡΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Αυτή ήταν η κρητική ενδυμασία μέχρι το μισό περίπου του 16 ου αιώνα. Τα μέρη της ανδρικής φορεσιάς Η ανδρική φορεσιά αποτελείται από διάφορα μέρη. Αυτά ράβονται από ειδικούς τεχνίτες τους επονομαζόμενους τερζήδες. Τα τμήματα αυτά είναι: βράκα, κάλτσες, γελέκι (κλειστό ή ανοιχτό ), «μεϊτάνι», «καπότο», πουκάμισο, ζώνη, σπαστό φεσάκι, ή «σαρίκι», ασημομάχαιρο, «καδένα» και «στιβάνια». Η Βράκα Η άποψη ότι η βράκα ήταν άγνωστη στην Κρήτη πριν από την τουρκική κατάκτησή της δεν είναι εξακριβωμένη. Το πιο πιθανό είναι να παρέλαβαν οι Κρητικοί μια μορφή βράκας από τους πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας, καθώς είχαν έλθει σε κάποια σχέση. Αξιοπρόσεκτη είναι η καταπληκτική ομοιότητα της παραδοσιακής ανδρικής κρητικής φορεσιάς με την παραδοσιακή φορεσιά των ανδρών της φυλής των Ζουάβα. Το 16 ο αιώνα, πειρατές που λυμαίνονταν τη Μεσόγειο φορούσαν ένα είδος βράκας που συνοδευόταν από γιλέκο, φαρδιά ζώνη και χαμηλές μπότες.

Οι Κρήτες ναυτικοί, σαν ιδιώτες ή σαν εργάτες στα βενετσιάνικα πλοία αναγκάζονταν πολλές φορές να φορούν ρούχα όμοια με των πειρατών ώστε αυτοί να τους μπερδεύουν και ωσότου να γίνει αντιληπτό το τέχνασμα οι ναυτικοί να έχουν απομακρυνθεί από τους πειρατές. Είναι λογικό σε εποχές μεγάλης οικονομικής δυστυχίας για τους φτωχούς χωρικούς της Κρήτης, αυτοί να συνεχίζουν να φοράνε το ναυτικό αυτό ένδυμα και μετά την αποστράτευσή τους από τα καράβια, μην έχοντας άλλα ρούχα και με τη σιωπηρή ανοχή των Βενετών. Έτσι καθιερώθηκε η βράκα σαν επίσημο ένδυμα των Κρητικών.

Το πουκάμισο Πρώτα ο Κρητικός φοράει το πουκάμισο. Το λευκό φοριόταν στους γάμους στις χαρές και στα πανηγύρια, ενώ το μαύρο ήταν δείγμα πένθους. Η ζώνη Η ζώνη που είναι υφαντή από λεπτό μαλλί ή καθαρό μετάξι, έχει χρώμα μπλε ή κόκκινο. Το μαχαίρι Ταυτόχρονα με την ζώνη περνάει σε αυτή και το μαχαίρι με μαύρη λαβή (μαυρομάνικο) ή ανοιχτόχρωμη, που η μορφή της σε σχήμα V είναι μοναδική σε όλο τον κόσμο. Η θήκη του, από ακριβό, συνήθως μέταλλο (ασήμι), είναι διακοσμημένη με πλούσια ανάγλυφα σχέδια.

Η Γυναικεία Κρητική φορεσιά Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ Από το 1316 και μέχρι το 1525 η γυναίκα της Κρήτης, ντύνεται με το παλαιό παραδοσιακό φόρεμα του Βυζαντίου, το οποίο διατηρείται αναλλοίωτο για δυόμισι περίπου αιώνες. Η εύπορη γυναίκα ντυνόταν με τον χιτώνα (πουκάμισο) που φοριόταν κατάσαρκα Τα μαλλιά τα έπιαναν με ένα λεπτό δίχτυ (φιλέ)Το στόλισμα της κεφαλής γινόταν με το κούτελον το (κουτελίκι)που ήταν στενή λωρίδα υφάσματος γύρω από το μέτωπο με προσραμμένα χρυσά νομίσματα. φορούσαν. Την ενδυμασία συμπλήρωναν τα χρυσαφικά: τα κρικέλια ή βέργες (σκουλαρίκια), τα μανίνια (βραχιόλια), τα δακτυλίδια και στο λαιμό τα μανιάκια (περιλαίμια). Οι χωρικές φορούσαν τα ίδια ρούχα, αλλά κατώτερης ποιότητας και χωρίς τα ανάλογα χρυσαφικά

ΜΑΤΙΝΑΔΑ Για ένα Κρητικό, μαντινάδα είναι, κάτι παραπάνω από μερικές αράδες λέξεις γραμμένες σε ένα κομάτι χαρτί. Είναι τρόπος έκφρασης, είναι ιδέα, είναι τρόπος ζωής. Με μαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη, τον έρωτα, τον πόνο, το χωρισμό, τη μοναξιά και κάθε συναίσθημα που πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή …

Η λεβεντιά Η λεβεντιά ΄ναι μια πληγή που πάντα αίμα τρέχει θέ μου και πώς τη νταγιαντά εκείνος που την έχει! Κρήτη μας Της Kρήτης την παράδοση με ευλάβεια στηρίζω και όπου σταθώ και όπου διαβώ μια Kρήτη ζωγραφίζω. Κρητικός Ο Κρητικός σαν αγαπά τη μαντινάδα βγάνει, το πόνο απ'ούχει στην καρδιά τραγούδι τονε κάνει.

Λεμονιές Εξήντα μήνες σ' αγαπώ σύνολο πέντε χρόνια και λεμονιές να φύτευα θα έκοβα λεμόνια. Μαντινάδα Ο Κρητικός στη ξενιτιά τίποτε δεν του λείπει, έχει καημό, έχει σεβντά που λείπει από την Κρήτη! Kρήτη Όλη την ομορφιά της Γης η Κρήτη έχει πάρει, γι' αυτό είναι και πιο όμορφο το κρητικό φεγγάρι!