Ο Ελληνικός Χώρος και η Νέα Ευρωπαϊκή Γεωγραφία Η θέση και ο ρόλος της Ελλάδας ιστορικά αλλά και στα πλαίσια του δυναμικού χαρακτήρα των σημερινών τάσεων θα πρέπει να κατανοηθεί σε σχέση με ευρύτερα χωρικά σύνολα στο χώρο της ΝΑ Ευρώπης (Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, Βαλκάνια, περιοχή Μαύρης Θάλασσας, Νοτιανατολική Μεσόγειος) αλλά και στα πλαίσια της χωρικής ολοκλήρωσης του ίδιου του ελληνικού χώρου. Η κυρίαρχη προοπτική της συνεχούς διεύρυνσης της Ε.Ε. και της ένταξης χωρών από τα προαναφερθέντα χωρικά σύνολα, διευρύνει σημαντικά τις προοπτικές οικονομικής συνεργασίας και χωρικής ολοκλήρωσης. Παράλληλα, η χωρική ολοκλήρωση του εθνικού χώρου μπορεί να στηριχθεί στην ανάπτυξη υποδομών επικοινωνίας και την τεχνολογική ανάπτυξη ώστε οι διαφορετικές γεωγραφικές ενότητες (ηπειρωτικές, νησιωτικές) να λειτουργούν συμπληρωματικά ενδυναμώνοντας και αναβαθμίζοντας τη θέση της χώρας. Η ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού της Ελληνικής οικονομίας μέσω διαδικασιών προσαρμογής και αναδιάρθρωσης με στόχο την οικονομική και κοινωνική συνοχή Η αποκατάσταση της χωρικής συνέχειας και της συνοχής με τα προαναφερθέντα χωρικά σύνολα μέσω της έμφασης στην ανάπτυξη των μεταφορικών, ενεργειακών και επικοινωνιακών δικτύων και υποδομών. Η συνεχής προσπάθεια βελτίωσης των εξωτερικών συνδέσεων της χώρας και κυρίως η ανάπτυξη διασυνοριακών συνδέσεων με τις γειτονικές χώρες και η βελτίωση της δια-λειτουργικότητας των δικτύων και διαμετακομιστικών κόμβων. Κύρια σημεία για την αναβάθμιση του ρόλου της χώρας σε ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο αποτελούν:

Περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα διαπεριφερειακές ανισότητες ενδοπεριφερειακές ανισότητες διαμόρφωση θυλάκων προβληματικότητας σχετικής μικρής κλίμακας στο επίπεδο ορισμένων κατηγοριών χώρου που τέμνουν τα όρια των περιφερειών μείωση/σύγκλιση οικονομιών με βάση το ΑΕΠ, ανεργία, αδυναμία σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο περιφερειακό πρόβλημα εθνικό- διαπεριφερειακό επίπεδο διεθνές επίπεδο τοπικό επίπεδο

Οι χωρικές επιπτώσεις των δημόσιων πολιτικών Οι δημόσιες πολιτικές έχουν καθοριστική σημασία από την άποψη της διαδικασίας σχεδιασμού, επειδή αποτελούν τον μοναδικό παράγοντα οργάνωσης του χώρου που είναι δυνατόν να ενταχθεί σε συγκεκριμένες επιδιώξεις και στρατηγικές. Οι τομεακές πολιτικές έχουν σημαντική επίδραση στη χωρική οργάνωση και σε πολλές περιπτώσεις μεγαλύτερη από τις πολιτικές που, από τη φύση και τους στόχους τους μπορούν να χαρακτηριστούν ως χωρικές πολιτικές. Συνολικά, οι τομεακές πολιτικές, χαρακτηρίστηκαν από την προτεραιότητα στη μεγέθυνση του αντίστοιχου τομέα, από τη μέχρι κατάχρησης αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έχουν χωρικό χαρακτήρα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι αρνητικές παρενέργειες της ίδιας της μεγέθυνσης στα πλεονεκτήματα αυτά και, τέλος, από την αποφυγή ενσωμάτωσης στις παραγωγικές δραστηριότητες του περιβαλλοντικού τους κόστους.

Οι τομεακές πολιτικές (μεταφορές, γεωργία, βιομηχανία, τουρισμός) Η πολιτική μεταφορών είχε μεικτές επιπτώσεις στην οργάνωση του ελληνικού χώρου. Μέσα στα περιθώρια που επέτρεπε η αυτονόμησή της από τον (ελλείποντα) χωροταξικό σχεδιασμό, αναμφίβολα συνέβαλε στη βελτίωση της συνοχής μέσω της δημιουργίας υπερτοπικών οδικών δικτύων, συνέβαλλε μέσω της σημαντικής ενίσχυσης του αριθμού των αεροδρομίων στη μείωση των προβλημάτων που απορρέουν από τη γεωγραφική απομόνωση, τόσο του ελληνικού χώρου συνολικά ως προς τον υπόλοιπο κόσμο, όσο και διαφόρων περιοχών στο εσωτερικό της χώρας και επέφερε θετικές εξελίξεις στο ζήτημα της επιτάχυνσης της ομογενοποίησης του χώρου ως προς το θέμα των τηλεπικοινωνιών. Αντίθετα, σημαντική υστέρηση συναντάται στο ζήτημα των σιδηροδρομικών μεταφορών όπου και δεν αναπτύχθηκαν ουσιαστικά ενώ παράλληλα η σχετική απόστασή τους από τις διεθνείς εξελίξεις στο πεδίο αυτό τείνει ολοένα να μεγαλώνει. Επιπλέον, σημαντικά περιθώρια βελτίωσης παρουσιάζονται όσον αφορά τις συνδυασμένες μεταφορές, δηλαδή τους κόμβους αλλαγής μέσου μετακίνησης/μεταφοράς.

Οι τομεακές πολιτικές (μεταφορές, γεωργία, βιομηχανία, τουρισμός) Η αγροτική πολιτική, υπήρξε κατά βάση γεωργική πολιτική, και χαρακτηρίστηκε από την έλλειψη στρατηγικής αντιμετώπισης του προβλήματος κυριαρχίας της μικροιδιοκτησίας, από την απουσία μέτρων προστασίας της γεωργικής γης από τις πιέσεις των δραστηριοτήτων με μεγαλύτερη δυνατότητα/ικανότητα απόκτησης της γης λόγω υψηλότερης γαιοπροσόδου, από την έλλειψη ενδιαφέροντος για τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αγροτικών δραστηριοτήτων καθώς και την έλλειψη ολοκληρωμένης προσέγγισης στο ζήτημα διαχείρισης των υδατικών πόρων. Η βιομηχανική πολιτική, χαρακτηρίστηκε από την κυριαρχία ενός μοντέλου χωρικής οργάνωσης βασισμένο στη διάσπαρτη χωροθέτηση των μονάδων (και όχι σε οργανωμένους υποδοχείς) και από τη μεγάλη καθυστέρηση στη λήψη μέτρων αντιμετώπισης των αέριων ρύπων και των βιομηχανικών λυμάτων. Η τουριστική πολιτική, χαρακτηρίστηκε από την υπερεκμετάλλευση των τουριστικών πόρων (ακτές, τοπία, παραδοσιακοί οικισμοί) χωρίς την παράλληλη λήψη μέτρων προστασίας τους, με αποτέλεσμα τη σε μεγάλο βαθμό υποβάθμισή τους, πολλές φορές με μη αναστρέψιμο τρόπο. Επίσης, χαρακτηρίστηκε από τη λανθασμένη επιλογή να δώσει προτεραιότητα στις μικρές μονάδες, με αποτέλεσμα τη μεγάλη διασπορά της δόμησης και την περαιτέρω επιδείνωση των προαναφερθέντων προβλημάτων, ενώ επίσης υπήρξε σημαντική καθυστέρηση λήψης μέτρων αντιμετώπισης και επεξεργασίας των σχετικών λυμάτων.

ΟΙ ΧΩΡΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ (ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ) Η στρατηγική χωροταξία υπήρξε ουσιαστικά απούσα, με βασική συνέπεια στη μακροοργάνωση του χώρου, όπου προέκυψε ως αποτέλεσμα αφενός των δυνάμεων της αγοράς και αφετέρου των συνεπειών διαφόρων μη συντονισμένων χωρικά πολιτικών. Το νέο θεσμικό πλαίσιο για το Χωροταξικό Σχεδιασμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη, αποτελεί για πρώτη φορά μια εξαιρετικής σημασίας ευκαιρία για να διαμορφωθεί μία νέα κατάσταση, με σημαντικά εφόδια μία νέα σειρά σχεδιαστικών εργαλείων όπου διακρίνονται για: α) το ότι προβλέπουν το στρατηγικό χωροταξικό σχεδιασμό στις μεγάλες χωρικές κλίμακες (περιφέρεια και άνω), β) δημιουργούν ένα διαδικαστικό πλαίσιο για το συντονισμό μεταξύ αναπτυξιακού και χωροταξικού σχεδιασμού, γ) δημιουργούν ένα μακρο- πλαίσιο κατευθύνσεων για υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού όπως ο πολεοδομικός και δ) προσφέρουν μια σειρά από αυτοτελή εργαλεία εξειδίκευσης του στρατηγικού σχεδιασμού σε περιοχές μικρής κλίμακας που απαιτούν λεπτομερέστερες κανονιστικές παρεμβάσεις και/ή οικονομικά εργαλεία (ΠΕΧΠ, ΠΟΑΠΔ, ΣΟΑΠ).

ΟΙ ΧΩΡΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ (ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ) Βασικό χαρακτηριστικό των πολιτικών με άμεσα χωρικό χαρακτήρα, πέρα από την υπαγωγή τους στις προτεραιότητες των τομεακών πολιτικών, είναι η έλλειψη επαρκούς διασύνδεσης και συμπληρωματικότητας μεταξύ τους, κάτι που συνδέεται και με την κρίσιμη απουσία χωροταξικού σχεδιασμού με συντονιστικό ρόλο. Η ελληνική πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης προσανατολισμένη κυρίως στα αναπτυξιακά κίνητρα και στη κατασκευή βασικών υποδομών, αποτέλεσε έναν από τους βασικούς παράγοντες της μείωσης των διαπεριφερειακών ανισοτήτων στην Ελλάδα. Σήμερα, όπου τα προβλήματα μετατοπίζονται από το διαπεριφερειακό επίπεδο στις ενδοπεριφερειακές ανισότητες και στις κατηγορίες χώρου, απαιτείται αντίστοιχη αναπροσαρμογή της περιφερειακής πολιτικής. Ο αναπτυξιακός νόμος υπό τη σημερινή του σχετικά πρόσφατη μορφή, μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση και τέτοιων μορφών ανισοτήτων, γιατί επιτρέπει την αναλυτικότερη γεωγραφική διαφοροποίηση των ενισχύσεων, εφόσον όμως υπάρξει η αναγκαία διασύνδεση με το χωροταξικό σχεδιασμό.