Εξωσωματική Γονιμοποίηση IVF - In Vitro Fertilization

Τι είναι; Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι η γονιμοποίηση των ωαρίων από τα σπερματοζωάρια έξω από το σώμα της γυναίκας. Η λήψη των ωαρίων, δηλαδή η ωοληψία, γίνεται με παρακέντηση της ωοθήκης και όταν τα ωάρια γονιμοποιηθούν στο εργαστήριο, τοποθετούνται στη μήτρα με τη βοήθεια ενός λεπτού καθετήρα (εμβρυομεταφορά). Η εμφύτευση των ωαρίων στη μήτρα γίνεται φυσιολογικά μερικές ημέρες αργότερα.

Πότε εφαρμόζεται; Όταν όλες οι προσπάθειες για την απόκτηση ενός παιδιού αποβούν άκαρπες, όταν ο χρόνος (δηλαδή η ηλικία της γυναίκας) πιέζει, όταν η ποιότητα του σπέρματος είναι πολύ κακή, όταν τα προβλήματα στο αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας δεν αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά ή χειρουργικά ή όταν συνυπάρχουν προβλήματα τόσο στον άνδρα όσο και στη γυναίκα. Πρόκειται για την πιο δραστική μέθοδο αντιμετώπισης της υπογονιμότητας, αλλά κανείς δε μπορεί να εγγυηθεί ότι θα έχει πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ποιά είναι τα ποσοστά επιτυχίας; Χάρη στην εξέλιξη των τεχνικών της εξωσωματικής γονιμοποίησης, το ποσοστό επιτυχίας φτάνει κατά μέσο όρο στο 20-30% ανά προσπάθεια. Ωστόσο, πολλοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα, όπως: ➜ Η ηλικία της γυναίκας. Μετά τα 40, η πιθανότητα επιτυχίας της μεθόδου μειώνεται στο 10-15% το πολύ, μετά τα είναι μονοψήφια, ενώ μετά τα 45 σχεδόν μηδενίζεται. ➜ Το ενδοµήτριο. Εάν είναι λεπτό, το έμβρυο δυσκολεύεται να «κολλήσει» στο τοίχωμα της μήτρας. ➜ Τα περιττά κιλά. Ο παράγοντας αυτός μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανταπόκριση στη φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών. ➜ Διάφορες µεταβολικές διαταραχές (π.χ. θυρεοειδοπάθειες) μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς την έκβαση της προσπάθειας.

Η ιστορία τής IVF Μολονότι η εξωσωματική γονιμοποίηση εφαρμόζεται ευρύτατα στις μέρες μας, δεν καθίσταται άμεσα αντιληπτή η χρονοβόρος και επίπονη πορεία μέσω της οποίας επετεύχθη η συγκεκριμένη τεχνική.Η ιστορία της εξωσωματικής γονιμοποίησης αρχίζει στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Οι Pincus και Enzmann το 1935 και το 1939, καθώς και ο Schenk το 1978, αποπειράθηκαν να επιτύχουν εξωσωματική γονιμοποίηση, χρησιμοποιώντας ωοθηκικά ωοκύτταρα που μάλλον ήταν ανώριμα για να υποστούν γονιμοποίηση. Σημαντικό σταθμό αποτελεί η παρατήρηση των Austin και Bishop το 1958, σύμφωνα με την οποία τα σπερματοζωάρια των θηλαστικών πρέπει να υποστούν μια αλλαγή στο ακρόσωμά τους πριν διεισδύσουν στο ωάριο. Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «αντίδραση του ακροσώματος» ("the acrosomal reaction").Η αντίδραση του ακροσώματος αναφέρεται στην απώλεια των ακροσωμάτων των σπερμα-τοζωαρίων τη στιγμή που διέρχονται τη διαφανή ζώνη (zona pellucida) του ωαρίου.To 1963 ο Yanagimachi ανέφερε ότι η ωρίμανση των σπερματοζωαρίων μπορεί να θεωρηθεί ως μηχανισμός συντονισμού της αντίδρασης του ακροσώματος με τη διαθεσιμότητα των μη γονιμοποιημένων ωοκυττάρων κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Οι συνθήκες αυτές παρέχονται από το ωοθηκικό υγρό.Το 1969 ο Edwards επεσήμανε τη χρήση in vitro γονιμοποιημένων ωαρίων για κλινικούς σκοπούς, ενώ το 1971 ο Steptoe παρατήρησε ότι in vitro γονιμοποιημένα ανθρώπινα ωάρια μπορούν να υποστούν κανονική και πλήρη αυλάκωση και διαφοροποίηση στην καλλιέργεια.

Το πρώτο «παιδί του σωλήνα» γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου του 1978, στο νοσοκομείο Όλνταμ της Αγγλίας, υπό την επίβλεψη του δόκτορος Στέπτοου. Ευτυχής μητέρα η κυρία Λέσλι Μπράουν, η οποία έφερε στον κόσμο τη Λουίζα, ένα υγιέστατο κοριτσάκι βάρους 2 κιλών και 600 γραμμαρίων.Στην Ελλάδα, το πρώτο παιδί με τη μέθοδο της τεχνητής γονιμοποίησης γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1982, με καισαρική τομή. Παρών και σ' αυτή την περίπτωση ήταν ο δρ. Στέπτοου, ο οποίος χειρούργησε τη μητέρα Στέλλα Ιορδανίδου, πλαισιωμένος από το επιτελείο των ελλήνων επιστημόνων, με επικεφαλής τους Αλκ. Κόλλια και Στ. Κτενά. Η Χριστίνα Ιορδανίδου ήταν το 13ο παιδί του σωλήνα παγκοσμίως.

Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης Διέγερση της λειτουργίας των ωοθηκών Για να αυξηθεί η πιθανότητα εγκυμοσύνης, μεταφέρονται στη μήτρα περισσότερα από ένα έμβρυα, γι’ αυτό και χρειάζεται οι ωοθήκες να διεγερθούν με τη χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, ώστε να παραχθούν ωάρια στον ίδιο έμμηνο κύκλο (αντί 1-2 που παράγονται φυσιολογικά). Η αγωγή ξεκινά τη 2η ημέρα του κύκλου και διαρκεί 2-3 εβδομάδες. Εναλλακτικά, αρχίζει την 21η ημέρα και διαρκεί περίπου 1 μήνα. Στο διάστημα αυτό, η γυναίκα κάνει ορμονικές εξετάσεις, για να διαπιστωθεί η ανταπόκριση των ωοθηκών.

Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης Ωοληψία Όταν η ανάπτυξη των ωαρίων φτάσει σε ικανοποιητικό αριθμό και μέγεθος, συλλέγονται με μια λεπτή βελόνα τα ωάρια με διακολπική υπερηχογραφική καθοδήγηση. Η διαδικασία συνήθως πραγματοποιείται ημέρες μετά την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής, γίνεται με ελαφριά νάρκωση και δεν διαρκεί περισσότερο από μισή ώρα. Λήψη σπέρματος Λίγο μετά την ωοληψία, ο σύντροφος δίνει σπέρμα. Προκειμένου η ποιότητά του να είναι η καλύτερη δυνατή, συνιστάται σεξουαλική αποχή 2-4 ημερών. Γονιμοποίηση Η γονιμοποίηση των ωαρίων από τα σπερματοζωάρια είναι μια διαδικασία που γίνεται στο εργαστήριο της μονάδας εξωσωματικής και την επόμενη ημέρα το ζευγάρι ενημερώνεται για τα ωάρια που γονιμοποιήθηκαν.

Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης Εμβρυομεταφορά Η μεταφορά των εμβρύων στη μήτρα γίνεται με έναν καθετήρα και η διαδικασία είναι απλή και ανώδυνη. Με βάση τη νομοθεσία στη χώρα μας, επιτρέπεται η μεταφορά μέχρι 3 εμβρύων σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 40 ετών ή μέχρι 4 σε γυναίκες άνω των 40. Η διαδικασία πραγματοποιείται είτε τη 2η με 3η ημέρα, όταν δηλαδή τα έμβρυα έχουν διαιρεθεί στα 4 ή 8 κύτταρα, είτε την 5η με 6η ημέρα, όταν τα έμβρυα βρίσκονται στο στάδιο της βλαστοκύστης. Περίοδος αναμονής Μετά την εμβρυομεταφορά, η γυναίκα επιστρέφει στο σπίτι της. Δέκα με δώδεκα ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά, όταν, δηλαδή, αυτή γίνεται την 2η- 3η ημέρα, ή 5-7 ημέρες, όταν γίνεται με βλαστοκύστεις, πραγματοποιείται ένα τεστ κυήσεως και αν η εξέταση είναι θετική, γίνεται επαναληπτικός έλεγχος δύο με τρεις ημέρες αργότερα. Στο διάστημα αυτό είναι πολύ σημαντικό η γυναίκα να παραμένει ήρεμη.

Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης-Περηληπτικά Διερεύνηση και διάγνωση της υπογονιμότητας. Προκαταρκτικές εξετάσεις. Διέγερση της ωοθήκης με φαρμακευτική αγωγή (12-14 ημέρες) με σκοπό την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων. Παρακολούθηση της διέγερσης με σειρά υπερηχογραφημάτων και ορμονικών προσδιορισμών. Πρόκληση της ωοθυλακιορρηξίας (εφ' άπαξ βραδινή ένεση). Συλλογή των ωαρίων (ωοληψία). Γονιμοποίηση και καλλιέργεια εκτός του σώματος (2-6 ημέρες). Εμβρυομεταφορά. Έλεγχος κυήσεως (13 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά, με αιμοληψία για μέτρηση των επιπέδων της ορμόνης β-χοριακής γοναδοτροπίνης). Έλεγχος κλινικής κυήσεως με διακολπικό υπερηχογράφημα (4 εβδομάδες μετά την εμβρυομεταφορά). Έλεγχος εξελισσόμενης κυήσεως την 12η εβδομάδα (10 εβδομάδες μετά την εμβρυομεταφορά). Η εκτίμηση γίνεται από το θεράποντα μαιευτήρα - γυναικολόγο διότι το έργο της Μονάδας έχει ολοκληρωθεί.

Άλλες τεχνικές εξωσωματικής γονιμοποίησης Τεχνική της µικρογονιµοποίησης (ICSI). Η διαφορά από την κλασική εξωσωματική είναι ότι τα σπερματοζωάρια επιλέγονται και με ειδική βελόνα τοποθετείται από ένα σπερματοζωάριο μέσα σε κάθε ωάριο. Η μέθοδος εφαρμόζεται σε περιπτώσεις πολύ μειωμένου αριθμού ή ελάχιστης κινητικότητας των σπερματοζωαρίων. Είναι η μόνη εναλλακτική επιλογή για τα ζευγάρια που σε διαφορετική περίπτωση θα αναγκάζονταν να καταφύγουν σε τράπεζα σπέρματος. Τεχνική ανάπτυξης βλαστοκύστεων. Η μόνη διαφορά με την κλασική μέθοδο είναι ότι μεταφέρεται στη μήτρα έμβρυο 5 ημερών (σε ορισμένες περιπτώσεις 6 ημερών) και όχι 2 ή 3. Το πρόβλημα είναι ότι μόνο το 40-50% των εμβρύων είναι ικανά να εξελιχθούν σε καλλιέργεια μέχρι την 5η (ή 6η) ημέρα. Από την άλλη, τα έμβρυα που φτάνουν στο στάδιο αυτό είναι πιο «καλά» για να εμφυτευτούν, οπότε, για να επιτευχθεί εγκυμοσύνη, μεταφέρονται στη μήτρα 1 ή 2, μειώνοντας και την πιθανότητα πολύδυμης κύησης.

Άλλες τεχνικές εξωσωματικής γονιμοποίησης Τεχνικές GIFT και ZIFT. Αποτελούν παραλλαγές της εξωσωματικής που προσπαθούν να μιμηθούν τη φυσική διαδικασία σύλληψης. Στην πρώτη, ωάρια και σπερματοζωάρια τοποθετούνται λαπαροσκοπικά στη σάλπιγγα για να γονιμοποιηθούν εκεί, ενώ στη δεύτερη τοποθετούνται στις σάλπιγγες γονιμοποιημένα ωάρια 2-3 ημερών. Ωστόσο, οι μέθοδοι αυτές τείνουν να εγκαταλειφθούν. Εξωσωµατική σε φυσικό κύκλο. Η μέθοδος αφορά κυρίως γυναίκες που έχουν φτωχό απόθεμα ωαρίων (π.χ. μεγαλύτερης ηλικίας), έχουν κάνει πολλές προσπάθειες εξωσωματικής ή δεν πρέπει -για ιατρικούς λόγους- να λάβουν φάρμακα. Το πλεονέκτημά της είναι ότι ο οργανισμός δεν επιβαρύνεται με ορμόνες. Ωστόσο, επειδή στο φυσικό κύκλο παράγεται κατά κανόνα ένα ωάριο, τα ποσοστά επιτυχίας της είναι χαμηλότερα του κλασικού κύκλου με φάρμακα. Θεωρητικά, όλες οι υπογόνιμες γυναίκες μπορούν να ακολουθήσουν τη μέθοδο αυτή, η οποία δεν διαφέρει από την κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση.

Κίνδυνοι απο την IVF Σύνδρομο Υπερδιέγερσης των Ωοθηκών: Το Σύνδρομο Υπερδιέγερσης των Ωοθηκών (ΣΥΩ) μπορεί να προκληθεί, γιατί όπως υποδηλώνει και το όνομά του, τα φάρμακα που χορηγούνται κατά τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης, διεγείρουν τις ωοθήκες, ώστε να στρατολογήσουν και να ωριμάσουν πολλά ωοθυλάκια, με στόχο να ληφθούν πολλά ώριμα ωάρια. Το ΣΥΩ εκδηλώνεται στο 5% του συνόλου των γυναικών που εντάσσονται σε προγράμματα εξωσωματικής γονιμοποίησης. Ανάλογα με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων διακρίνεται σε ελαφράς, μέτριας και σοβαρής μορφής. Η σοβαρή μορφή του συνδρόμου έχει παρατηρηθεί περισσότερο σε γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες. Εξωμήτριος κύηση: Εξωμήτριος κύηση είναι η εγκατάσταση του εμβρύου σε θέση εκτός της κοιλότητας της μήτρας (συνήθως στη σάλπιγγα). Μπορεί να συμβεί μετά από αυτόματη σύλληψη σε ποσοστό 1-1,5%. Το ποσοστό στα προγράμματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι μεγαλύτερο και η κατάσταση αντιμετωπίζεται με λαπαροσκοπική χειρουργική επέμβαση.

Κίνδυνοι απο την IVF Εγκεφαλική παράλυση: Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα ποσοστά της εγκεφαλικής παράλυσης είναι υψηλότερα (περίπου διπλάσια σύμφωνα με έρευνα του Παν/μίου του Aarhus στη Δανία) μεταξύ των παιδιών που προήλθαν από εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) σε σύγκριση με εκείνα που προέρχονται από φυσική σύλληψη. Μεταβολές γονιδιώματος: Τo DNA των εμβρύων που συλλαμβάνονται με εξωσωματική γονιμοποίηση διαφέρει από εκείνο των υπόλοιπων παιδιών (Έρευνα Σαπιέντσα). Οι επιστήμονες εντόπισαν διαφορές στο 10% των γονιδίων που μελέτησαν. Το γεγονός αυτό, υπογραμμίζουν, δίνει μία λογική εξήγηση γιατί τα μωρά από εξωσωματική τείνουν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο γέννησης με πολύ μικρό βάρος, προβλήματα υγείας και σπάνιες μεταβολικές διαταραχές. Οι μεταβολές στα γονίδια προκαλούνται από τον μηχανισμό που τα ενεργοποιεί και τα απενεργοποιεί (επιγενετική). Άλλοι επιφανείς γενετιστές προειδοποιούν ότι τα μωρά που προέρχονται από εξωσωματική γονιμοποίηση κινδυνεύουν να εμφανίσουν σοβαρές παθήσεις (διαβήτη, υπέρταση, καρκίνο) κατά την ενήλικη ζωή τους και τονίζουν ότι μέχρι την ηλικία των 50 ετών τα άτομα αυτά θα πρέπει να ελέγχονται προληπτικά, ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Βιβλιογραφία