ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ «Υποέργο 1 - ΕΠΑΕ ΑΙΓΑΙΟ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ& ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ» της Πράξης «CESSDA ΕΠΑΕ - Υποστήριξη και ανάπτυξη ελληνικών εταίρων για συµµετοχή στις Κοινοπραξίες των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Υποδοµών στα πλαίσια του ESFRI/2006» Ι. Κάλλας, Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μ. Σαββάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μ. Παπαριστείδη Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου 23/10/2015

1. Σκοπός του έργου Σκοπός των πακέτων εργασίας 2 και 4 του έργου: «CESSDA ΕΠΑΕ» - Υποστήριξη και ανάπτυξη ελληνικών εταίρων για συμμετοχή στις Κοινοπραξίες των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Υποδομών στα πλαίσια του ESFRI/2006» είναι: 1.Να δημιουργήσει μια on line εφαρμογή διαχείρισης ενός επιστημονικού λεξικού κοινωνικών όρων 2.Να δημιουργήσει έναν αρχικό θησαυρό όρων (στα ελληνικά και τα αγγλικά) με τους ορισμούς τους στα ελληνικά 3.Να ανοίξει μια συζήτηση για τη δυνατότητα ολοκλήρωσης ενός ορολογικού λεξικού στις ερευνητικές υποδομές των κοινωνικών επιστημών. Για να επιτευχθεί η ολοκλήρωση πρέπει και τα υπόλοιπα εργαλεία τεκμηρίωσης που συγκροτούν την υποδομή να σχεδιαστούν κατάλληλα και να αναπτυχθεί το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο

2. Σκοπός του λεξικού Σκοποί του λεξικού είναι: 1.Η ορολογική υποστήριξη της εμπειρικής κοινωνικής έρευνας 2.Να χρησιμεύσει ως εργαλείο εννοιολόγησης, παραγωγής δηλαδή επιστημονικών όρων 3.Να αποτελέσει στοιχείο ενός ευρύτερου συστήματος ερευνητικής τεκμηρίωσης, μιας ερευνητικής υποδομής. – Να είναι ολοκληρωμένο με τα άλλα εργαλεία που συγκροτούν την υποδομή – Να είναι ανοικτό σε όλους τους ερευνητές και όχι μόνο στους ερευνητές μιας συγκεκριμένης έρευνας – Κάθε ερευνητής κατέχει έναν από τους ακόλουθους ρόλους: Του απλού επισκέπτη (guest) Του παραγωγού όρων (συγγραφέας) Του τεκμηριωτή (data curator) Και του διαχειριστή του συστήματος (administrator) Επειδή η επιστήμη είναι συλλογικό εγχείρημα, η παραγωγή των όρων και των ορισμών που τους αντιστοιχούν δεν μπορεί να είναι έργο μιας κλειστής ομάδας επιστημόνων. Η παραγωγή των όρων είναι ένα συνεχές συλλογικό έργο που υλοποιείται σταδιακά, καθώς νέοι όροι αλλά κυρίως νέοι ορισμοί για τους υπάρχοντες όρους παράγονται συνεχώς μέσα από την έρευνα. Για όλους τους όρους είναι επομένως σημαντικό: – Να δίνονται για κάθε όρο όλοι οι διαφορετικοί επιστημονικοί ορισμοί που παράγονται διαχρονικά γι’ αυτόν – Κάθε επιστημονικός ορισμός πρέπει να τεκμηριώνεται με βιβλιογραφικές αναφορές

3. Οι προδιαγραφές του λεξικού Το λεξικό επειδή είναι προσανατολισμένο κυρίως στην υποστήριξη της εμπειρικής έρευνας, έχει ως στόχο να περιλάβει όλους τους όρους που αφορούν στην κοινωνική έρευνα. Περιλαμβάνει: – Τους όρους στους οποίους βασίζεται άμεσα η παρατήρηση (παρατηρησιακοί όροι) και οι οποίοι αποτελούν στοιχεία μιας θεωρίας του αντικειμένου των κοινωνικών επιστημών – Τους όρους που αφορούν στις μεθόδους, τις διεργασίες ή τις επιστημολογικές παραδοχές, οι οποίοι αποτελούν στοιχεία μιας θεωρίας της γνώσης. Το λεξικό προβλέπει την εισαγωγή επιστημονικών όρων που αφορούν στην κοινωνική έρευνα. Κάθε όρος είναι δυνατόν να αντιστοιχεί σε περισσότερες από μια επιστημονικές έννοιες, οι οποίες περιγράφονται με επιστημονικούς ορισμούς. Κάθε ορισμός τεκμηριώνεται με αναφορές στη βιβλιογραφία. Το επιστημονικό λεξικό κοινωνικών όρων, επειδή εντάσσεται σε ένα συνολικότερο σύστημα τεκμηρίωσης, πρέπει αφενός να δέχεται τόσο ονομαστικούς όσο και λειτουργικούς ορισμούς και αφετέρου να επιτρέπει την αντιστοίχιση των ονομαστικών ορισμών σε λειτουργικούς και σε βιβλία κωδικοποίησης των ερευνών. Η ανάπτυξη του λεξικού προϋποθέτει μια τυποποίηση στην τεκμηρίωση των όρων γεγονός που αποτυπώνεται στο πρότυπο τεκμηρίωσης που υιοθετεί

3.1 Οι όροι Για κάθε όρο πρέπει: 1.Να παρέχει τον ορθό επιστημονικό όρο στα αγγλικά όσο και τον αντίστοιχο όρο στα ελληνικά 2.Τόσο οι αγγλικοί όροι όσο και οι ελληνικοί είναι δυνατόν να αποτυπώνονται στο λατινικό αλφάβητο, επειδή συχνά ως ελληνικοί όροι χρησιμοποιούνται ξένοι όροι (Το λατινικό αλφάβητο είναι ευρύτερης χρήσης από το ελληνικό). Έτσι είναι δυνατόν ο όρος habitus να είναι ταυτόχρονα αγγλικός και ελληνικός. Εισάγεται όμως στο λεξικό δύο φορές τόσο ως ελληνικός όσο και ως αγγλικός όρος. 3.Να επιτρέπει τη διατύπωση καινοφανών όρων οι οποίοι δεν έχουν ακόμη καταξιωθεί στην επιστημονική κοινότητα αλλά εμφανίζονται στη βιβλιογραφία ή σε κάποιες έρευνες και να παρέχει τις αντίστοιχες παραπομπές στη βιβλιογραφία 4.Να επιτρέπει την αντιστοίχιση λέξεων της καθομιλουμένης σε επιστημονικούς όρους παραπέμποντας σε αυτούς (π.χ. γνήσια έννοια: βλέπε έννοια) 5.Να διαχωρίζει τους όρους που περιγράφει σε κατηγορίες, δηλαδή – σε όρους που αφορούν την επιστημολογία και τη μεθοδολογία. Οι όροι σε αυτή την περίπτωση μπορεί να αφορούν επιστημολογικές ή μεθοδολογικές κατηγορίες ή μεθόδους – σε όρους που αφορούν στα διαφορετικά εμπειρικά αντικείμενα των κοινωνικών επιστημών. Οι όροι σε αυτή την περίπτωση διακρίνονται σε: Φαινόμενα, Αντικείμενα, Χαρακτηριστικά, Σχέσεις Άλλο. Σε αυτή την κατηγορία αντιστοιχούν όλοι οι όροι που δεν μπορούν να παρατηρηθούν άμεσα (παρατηρησιακοί όροι) και δεν μπορούν να αναχθούν σε όρους που μπορούν να παρατηρηθούν άμεσα. 6.Tο λεξικό πρέπει να είναι διαχρονικό και να αποτυπώνει την εξέλιξη των όρων μέσα από τη διατύπωση των ορισμών όπως αυτοί διαφοροποιούνται με την πάροδο του χρόνου

3.2 Οι ορισμοί Ως προς τους ορισμούς πρέπει: 1.Να επιτρέπει τη διατύπωση διαφορετικών εννοιών για τον ίδιο όρο, μέσα από τη δυνατότητα διατύπωσης διαφορετικών ορισμών, στο πλαίσιο διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων. 2.Κάθε ορισμός αντιστοιχεί σε έναν μόνο επιστημονικό όρο, στον οποίο αποδίδει μια συγκεκριμένη ταυτότητα ενώ κάθε όρος μπορεί να αντιστοιχεί σε περισσότερους από έναν ορισμούς. 3.Τον ορισμό τον δίνει ο συγγραφέας του λήμματος του λεξικού. Τον ορισμό αυτό τον δίνει : – είτε παραπέμποντας ρητά σε κάποιον ερευνητή (ακόμα και στον ίδιο τον εαυτό του, π.χ. σύμφωνα με τον Κάλλα (2015: 27)), – είτε ως δικό του ορισμό χωρίς ρητή παραπομπή. Σε αυτή την περίπτωση είναι δυνατόν να υπάρχουν συμπληρωματικές αναφορές στις οποίες βασίστηκε για τη διατύπωση του ορισμού. 4.Κάθε ορισμός είναι δυνατόν να συμπληρώνεται με πρόσθετες πληροφορίες που έχουν τη μορφή σχολίων. Στα σχόλια ο συγγραφέας μπορεί να περιλαμβάνει μια αναλυτικότερη περιγραφή, επεξηγήσεις ή και διευκρινήσεις αν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Δίνονται ακόμη πρόσθετες παραπομπές. 5.Να επιτρέπει τη διατύπωση ονομαστικών και λειτουργικών ορισμών για κάθε όρο, ως διακριτών ορισμών 6.Να επιτρέπει τη διατύπωση ενός ορισμού τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Οι ελληνικοί και οι αγγλικοί ορισμοί θεωρούνται διακριτοί

3.3 Οι βιβλιογραφικές αναφορές Για κάθε ορισμό είναι δυνατόν να εισάγονται βιβλιογραφικές αναφορές. Οι αναφορές εισάγονται τόσο στο κείμενο του ορισμού όσο και στο κείμενο των σχολίων. Οι αναφορές που εισάγονται στον ορισμό είναι δύο ειδών – Αυτές που παραπέμπουν στο κείμενο που δίνεται ο ορισμός – Αυτές που απλώς τεκμηριώνουν τον ορισμό Κάτω από κάθε ορισμό εμφανίζεται, με βάση τις αναφορές, η βιβλιογραφία που αναφέρεται τόσο στον ίδιο τον ορισμό όσο και στα σχόλια που παρατίθενται για αυτόν τον ορισμό στην πλήρη της μορφή σύμφωνα με το πρότυπο του Harvard 2015

3.4 Η διαχείριση του λεξικού από την επιστημονική κοινότητα Ως προς τον έλεγχο της πρόσβασης πρέπει: 1.Να επιτρέπει σε όλους να αναζητούν όρους στα ελληνικά και στα αγγλικά. 2.Η εισαγωγή των όρων επιτρέπεται μόνο σε πιστοποιημένους επιστήμονες, ώστε να διασφαλίζεται η επιστημονική εγκυρότητα του λεξικού. 3.Να επιτρέπει σε πολλούς διαφορετικούς επιστήμονες να εισάγουν όρους στο λεξικό αφού πιστοποιηθούν ως συγγραφείς. Επομένως για κάθε ορισμό που εισάγεται υπεύθυνος είναι ο συγγραφέας που εισηγείται τον όρο και έναν τουλάχιστον ορισμό του. Ο συγγραφέας μπορεί να εισηγείται τόσο δικούς του ορισμούς όσο και ορισμούς τρίτων παραπέμποντας στην αντίστοιχη βιβλιογραφία. Ο συγγραφέας ευθύνεται για τη διατύπωση του ορισμού χωρίς ωστόσο να είναι απαραίτητο να έχει και την πατρότητα της έννοιας που ορίζει 4.Την εισαγωγή των πληροφοριών στο σύστημα (όρους, ορισμούς σχόλια, αναφορές) την κάνει ένας τεκμηριωτής που δεν είναι απαραίτητα ο συγγραφέας τους 5.Η τροποποίηση των ορισμών γίνεται μόνο από τους συγγραφείς τους 6.Η διαγραφή όρων από το λεξικό γενικά απαγορεύεται. Μόνο ο διαχειριστής του λεξικού (administrator) έχει δικαίωμα διαγραφής

4. Το λεξικό ως στοιχείο μιας ευρύτερης υποδομής Το επιστημονικό λεξικό κοινωνικών όρων σχεδιάστηκε για να αποτελέσει μέρος μιας ερευνητικής υποδομής που αποβλέπει στην τεκμηρίωση εμπειρικών κοινωνικών ερευνών. Το σχήμα, που εμφανίζεται στην επόμενη διαφάνεια. παρουσιάζει γραφικά το σύστημα των εννοιών στο οποίο βασίζεται η λειτουργία του λεξικού (με κίτρινο χρώμα στο σχήμα) καθώς και τη σχέση του με ένα ευρύτερο μοντέλο τεκμηρίωσης των εμπειρικών ερευνών Οι παρατηρησιακοί όροι και τα τεκμήρια διασυνδέονται συστηματικά κατά την τεκμηρίωση αλλά και κατά την ταξινόμηση, με τη βοήθεια των ερευνητικών υποδομών. Το διάγραμμα οντοτήτων συσχετίσεων του ακόλουθου σχήματος παρουσιάζει τον τρόπο διασύνδεσης παρατηρησιακών όρων, ερευνών και βιβλίων κωδικοποίησης

4.1 Το λεξικό σε διάγραμμα οντοτήτων συσχετίσεων