Κεφ.2 Η βασιλεία του Γεωργίου Α΄ και η επικράτηση του κοινοβουλευτισμού

Η έξωση του Όθωνα από τον ελληνικό θρόνο δεν άλλαξε σημαντικά την κατάσταση. Η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολλά και άλυτα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα:  Το πρόβλημα της γης: Η καλλιεργήσιμη γη εξακολουθούσε να είναι συγκεντρωμένη στα χέρια λίγων τσιφλικάδων (μεγάλοι γαιοκτήμονες), ενώ ο λαός ζούσε στην αθλιότητα και την ανέχεια.  Το εθνικό πρόβλημα: Η απελευθέρωση των Ελλήνων που κατοικούσαν έξω από τα σύνορα του τότε ελληνικού κράτους (μεγάλη ιδέα) έπαιρνε ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις ιδιαίτερα μετά την εξέγερση στην Θεσσαλία και την Ήπειρό (1854), την πάλη της Κρήτης κατά των Οθωμανών και των Επτανήσων ενάντια στην Αγγλική κατοχή.  Το πολιτικό Πρόβλημα: Ο μετασχηματισμός δηλαδή του ελληνικού κράτους σε μια σύγχρονη, κατά τα δυτικά πρότυπα, κοινοβουλευτική δημοκρατία χωρίς τις συνεχείς παρεμβάσεις του εκάστοτε Βασιλιά στα πολιτικά πράγματα. Σκηνή από την αγροτική ζωή (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη). Η αγροτική παραγωγή δεν είχε εξελιχθεί σημαντικά από τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Η γη εξακολουθούσε να είναι συγκεντρωμένη στα χέρια λίγων τσιφλικάδων ενώ οι ακτήμονες εργάτες γης δούλευαν στα τσιφλίκια ζώντας σε συνθήκες μεγάλης φτώχειας.

Μετά την εκθρόνηση του Όθωνα η πιθανότητα εγκαθίδρυσης αβασίλευτης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας από τη μια και η φιλοδοξία της Ρωσίας να εγκαταστήσει φιλορώσο βασιλιά από την άλλη, ανησύχησαν την αγγλική διπλωματία. Οι Άγγλοι τότε σε συνεργασία με τους πολιτικούς τους υποστηρικτές στην Ελλάδα επέβαλαν ως βασιλιά των Ελλήνων το Δανό πρίγκηπα Γεώργιο (Μάρτιος 1863). Με την άνοδο του Γεωργίου του Α΄ στο θρόνο η Αγγλία παραχώρησε στην Ελλάδα τα Επτάνησα (1864) παρουσιάζοντας την παραχώρηση ως δώρο στο νέο βασιλιά. Στην πραγματικότητα, καθώς η Ελλάδα είχε μεγάλο ενδιαφέρον για την αγγλική πολιτική, η παραχώρηση των νησιών - που ήταν αδύνατον να κυβερνηθούν - βοήθησε την Αγγλία να στερεώσει την επιρροή της στην χώρα. Η άφιξη του Γεωργίου Α΄ στον Πειραιά Ελαιογραφία του Ανδρέα Κριεζή (Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη).

Τον Οκτώβριο του 1864 η Β΄ Εθνοσυνέλευση ψήφισε νέο σύνταγμα που ήταν δημοκρατικότερο από το σύνταγμα που παραχώρησε ο Όθωνας το Με το νέο σύνταγμα καταργήθηκε η Γερουσία και η νομοθετική εξουσία πέρασε στην αποκλειστικότητα της Βουλής. Οι Βουλευτές εκλέγονταν από τους πολίτες της χώρας με καθολική και μυστική ψηφοφορία. Ο βασιλιάς περιοριζόταν στην απλή επικύρωση και δημοσίευση των νόμων. Ο βασιλιάς όμως ποτέ στην πραγματικότητα δεν έπαψε να διαμορφώνει με αντιδημοκρατικό τρόπο τις πολιτικές εξελίξεις και πολύ συχνά, με την ανοχή και την στήριξη της Αγγλίας, έπαυε και διόριζε κυβερνήσεις παρά την λαϊκή θέληση. Η πλατεία Ομονοίας. Στο μεσοδιάστημα ανάμεσα στην έξωση του Όθωνα και τον ερχομό του Γεωργίου του Α΄ η χώρα βρέθηκε στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου. Τότε η κυβέρνηση που σχηματίστηκε από τη Β΄ Εθνοσυνέλευση κάλεσε, στις 11 Φεβρουαρίου του 1863, το λαό και το στρατό να συγκεντρωθούν στην πλατεία Όθωνος. Εκεί λαός και στρατός έδωσαν υπόσχεση εθνικής ενότητας και συμφιλίωσης. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος η πλατεία μετονομάστηκε σε πλατεία Ομονοίας

Από την ψήφιση του νέου συντάγματος και για δεκαπέντε περίπου χρόνια (ως τα 1880) στη χώρα επικράτησε πολιτική αναταραχή και αστάθεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το διάστημα ανάμεσα στο 1870 και το 1875 όπου χρειάστηκε να γίνουν τέσσερις φορές εκλογές και σχηματίστηκαν εννέα κυβερνήσεις. Τα πολυάριθμα κόμματα της εποχής συσπειρώνονταν γύρω από έναν πολιτικό αρχηγό χωρίς συγκεκριμένες αρχές, και πρόγραμμα. Οι πολιτικοί αυτοί αρχηγοί συχνά εγκατέλειπαν έναν κυβερνητικό συνασπισμό κομμάτων για να ενταχθούν σε κάποιον άλλον λειτουργώντας πάντα με κριτήριο το προσωπικό τους συμφέρον. Γελοιογραφία Η ελληνική Βουλή στα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α΄, οπότε οι αντιθέσεις των κομμάτων μετέτρεπαν το εθνικό Κοινοβούλιο σε …«τσίρκο» με τους πολιτικούς ως αφηνιασμένα άλογα και τη Βουλή ως ελέφαντα να …χορεύει στο ρυθμό των κομματαρχών.

Οι εκλογικές αναμετρήσεις διεξάγονταν μέσα σε κλίμα άγριου φανατισμού και σκληρότητας καθώς από κάθε κυβερνητική αλλαγή εξαρτιόταν χιλιάδες θέσεις εργασίας στο δημόσιο. Κάθε κόμμα που κατακτούσε την εξουσία έδιωχνε από τον κρατικό μηχανισμό όσους από τους δημόσιους υπαλλήλους θεωρούσε πολιτικά αντίθετους, για να προσλάβει τους δικούς του πολιτικούς φίλους και ψηφοφόρους (πελατειακό σύστημα – κράτος). Η Πλατεία Κλαυθμώνος Κάθε φορά που άλλαζε η κυβέρνηση, οι «Παυσανίες» –οι απολυμένοι, δηλαδή– μαζεύονταν στα καφενεία γύρω από το Υπουργείο Εσωτερικών και έκλαιγαν… την απόλυσή τους. Ο δημοσιογράφος της Εστίας, Δημήτρης Καμπούρογλου, εμπνεύστηκε και έγραψε για πρώτη φορά το όνομα Πλατεία Κλαυθμώνος, το οποίο επικράτησε μέχρι σήμερα.

Από το 1880 και μετά οι αλλαγές που συμβαίνουν στην οικονομία (εντατικοποίηση της γεωργίας, ανάπτυξη της ναυτιλίας, απαρχές της βιομηχανικής ανάπτυξης) και την κοινωνία επηρεάζουν και το πολιτικό σύστημα. Οι πολιτικές δυνάμεις συσπειρώνονται γύρω από δυο πολιτικούς σχηματισμούς (Δικομματισμός):  Τα προοδευτικά στοιχεία της αστικής τάξης (πλοιοκτήτες, βιομήχανοι, μεγαλέμποροι, Τραπεζίτες), οι διανοούμενοι και σημαντικό μέρος του λαού συγκεντρώνονται γύρω από τον Χαρίλαο Τρικούπη και το κόμμα του που εκφράζει την αναγκαιότητα για τον εκσυχρονισμό του κράτους.  Οι συντηρητικοί και οι δυνάμεις του παλιού πολιτικού κόσμου συγκεντρώνονται αρχικά γύρω από τον Κουμουνδούρο και μετά το θάνατο του γύρω από τον Θεόδωρο Δεληγιάννη. Γελοιογραφία. Ο Χαρίλαος Τρικούπης εμφανίζεται ως μπόγιας να συλλαμβάνει τον Δεληγιάννη. Ο Χαρίλαος Τρικούπης

Το μεγαλύτερο διάστημα των τελευταίων δεκαετιών του 19 ου αιώνα λειτούργησε ουσιαστικά το σύστημα του δικομματισμού με τον Τρικούπη να εναλλάσσεται στην εξουσία με τον κυριότερο αντίπαλό του, τον Δεληγιάννη. Η επικράτηση του δικομματισμού δεν απάλλαξε τη χώρα από το πελατειακό σύστημα και τον κομματικό φανατισμό. Η καθιέρωση όμως της αρχής της Δεδηλωμένης, της υποχρέωσης δηλαδή του βασιλιά να αναθέτει τον σχηματισμό κυβέρνησης στον αρχηγό του κόμματος που είχε την πλειοψηφία στην Βουλή, περιόρισε – αν και δεν εξάλειψε - τις παρεμβάσεις του βασιλιά στην πολιτική ζωή, έκανε τις κυβερνήσεις πιο σταθερές και έφερε την χώρα πιο κοντά στις αρχές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που ίσχυαν στην Ευρώπη. Ο Θεόδωρος Δεληγιάννης