ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ Αίτια του εγκλήματος = όροι ή συνθήκες που η ύπαρξή τους θεωρείται ότι παράγει το έγκλημα. Παράγοντες του εγκλήματος = οι όροι που διευκολύνουν με τη δράση τους σε μεγάλο βαθμό την εμφάνιση του εγκλήματος. 1

Καίσαρ Λομπρόζο «Στη θέα αυτού του κρανίου είδα να φωτίζεται σαν μια τεράστια πεδιάδα κάτω από ένα φλογισμένο ουρανό το πρόβλημα της φύσης του εγκληματία - ενός αταβιστικού όντος, που στο πρόσωπό του αναπαράγονται τα θηριώδη ένστικτα της πρωτόγονης ανθρωπότητας και των κατώτερων ζώων -, η αναισθησία στον πόνο, η ακατανίκητη έλξη για το κακό χάριν του κακού». 2

Α. Αιτιολογική προσέγγιση 1. Μονοπαραγοντικές θεωρίες (single factor theories): Οργανικές θεωρίες: αποδίδουν το έγκλημα στην οργανική ιδιοσυγκρασία του ατόμου ψυχολογικές και ψυχαναλυτικές θεωρίες θεωρίες με ψυχολογικό υπόβαθρο: αποδίδουν το έγκλημα σε ανωμαλίες της διανοητικής ανάπτυξης και της προσωπικότητας κοινωνιολογικές θεωρίες: αποδίδουν το έγκλημα σε κοινωνικά αίτια 2. Συνθετικές απόψεις ή πολυπαραγοντική προσέγγιση (multiple factor approach): δέχονται συμβιβαστικά την ερμηνεία της πολλαπλότητας των αιτίων του εγκλήματος δηλ. ότι συντρέχουν από κοινού (αλλά με διαφορετικό βαθμό δράσης) στοιχεία οργανικά και ψυχολογικά και κοινωνικά. 3

B. Eρμηνευτική προσέγγιση Δεν στηρίζεται αναγκαία στην ύπαρξη αιτίων. Εδώ κατατάσσονται οι θεωρίες που αποδίδουν το έγκλημα στη μη λειτουργία των συστημάτων ελέγχου (ατομικού και κοινωνικού)- Reckless – Beeley (θεωρία των συστημάτων ελέγχου) + Αλεξιάδης κατά τον οποίο το έγκλημα είναι εντελώς φυσιολογική ανθρώπινη συμπεριφορά και γι’αυτόν τον λόγο δεν οφείλεται σε συγκεκριμένα εγκληματογόνα αίτια. 4

ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Βιολογική (Λομπρόζο) Θεωρίες της σωματικής κατασκευής (Kretschmer) Ερευνες σε δίδυμους αδελφούς (Lange) – Ερευνες σε χρωμοσώματα (Di Tullio) 5

Cesare Lombroso ( ) Ιδρυτής της ανθρωπολογικής εγκληματολογίας (ή Εγκληματολογικής Ανθρωπολογίας μέχρι το 1934). Επηρεάστηκε από τον Johan-Caspar Lavater ( ) και τους προ-λομπροζιανούς τον 17 ο αι. (De la Porta-1640), αλλά κυρίως από την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου (1831). 6

Cesare Lombroso (Θεωρία του «Εγκληματία ανθρώπου»: 1876) Εγκληματική συμπεριφορά αποδίδεται στον αταβισμό (:πρωτογονισμό)= επιστροφή του ανθρώπου σε προηγούμενη βιολογική κατάσταση διάπλασης του οργανισμού- παλαιότερη άγρια κατάσταση= uomo delinquente ή delinquente natο. 7

Cesare Lombroso (Θεωρία του «Εγκληματία ανθρώπου»: 1876) Ο εγκληματίας φέρει τα σπέρματα της εγκληματικότητας που του διαβιβάστηκαν κληρονομικά (βιολογικά ή κοινωνιολογικά) τα οποία διαφέρουν κατά κατηγορίες εγκληματιών. 8

Ο Lombroso ανάπτυξε τη βιολογική/οργανική θεωρία που θέλει τους εγκληματίες βιολογικά ανώμαλες προσωπικότητες, μόνες ικανές να διαπράξουν έγκλημα, σε αντίθεση με τους «τίμιους ανθρώπους». Σύμφωνα με τον Lombroso: «Το έγκλημα κληρονομείται». 9

Καίσαρ Λομπρόζο, «Ο Εγκληματίας Άνθρωπος» 10

Καίσαρ Λομπρόζο, «Ο Εγκληματίας Άνθρωπος» 11

Καίσαρ Λομπρόζο, «Ο Εγκληματίας Άνθρωπος» 12

13

14

ΚΡΙΤΙΚΗ Κριτική στη θεωρία του Lombroso από τον Άγγλο Charles Goring (1913): «Δεν υπάρχουν ειδικά σωματικά χαρακτηριστικά στους εγκληματίες, αλλά κληρονομείται ενδεχομένως η προδιάθεση». 15

Συνοπτικά οι επικρίσεις που δέχθηκε η θεωρία του Lombroso: 1.Θεωρούσε ότι ο εκ γενετής εγκληματίας καλύπτει το 1/3 του συνόλου των εγκληματιών (ωστόσο μελέτησε μόνο 383 περιπτώσεις, δηλ. 127,6). 2.Η σύγχρονη γενετική θεωρία απορρίπτει εντελώς την πιθανότητα της εξελικτικής επιστροφής σε πρωτόγονα ανθρώπινα είδη (αταβισμό). 3.Τα στατιστικά που χρησιμοποίησε ήταν ελάχιστα και η επεξεργασία τους ανεπαρκής 4. Τα βιολογικά στίγματα είναι πολύ συχνά άμεσο αποτέλεσμα κακής διατροφής 5.Τα κοινωνικά στίγματα είναι απόρροια της μόδας 6.Άτομα με κοινωνικά στίγματα συλλαμβάνονται συχνότερα. 16

Εγκληματομορφισμός Η τάση που αναπτύχθηκε στην Εγκληματολογία και η οποία συσχετίζει τη φυσιογνωμία με την προδιάθεση ή και πρόβλεψη για τέλεση εγκλήματος. Αποτελεί τρόπο ερμηνείας και αιτιολόγησης της εγκληματογένεσης, δεν συγκροτεί όμως ενιαία εγκληματολογική θεωρία (όχι Μορφοεγκληματολογία). 17

Συμβολή θεωρίας του Lombroso: Έστρεψε το επιστημονικό ενδιαφέρον από αυτό της κλασσικής σχολής του ποινικού δικαίου δηλ.από την πράξη στο πρόσωπο του εγκληματία και ανέπτυξε τις εγκληματολογικές έρευνες, έτσι ώστε καθιερώθηκε η Εγκληματολογία ως επιστημονικός κλάδος. Η ανθρωπομετρική μέθοδος (μέθοδος εξακρίβωσης ταυτότητας των εγκληματιών) βασίζεται στη σήμανση της φυσιογνωμίας του ατόμου βάσει των μορφικών του χαρακτηριστικών (: Bertillon) 18

Raffael Garofalo Εγχειρίδιο «Εγκληματολογίας» (1885). θετικό κριτήριο για την επιμέτρηση της ποινής που δεν ήταν άλλο από τον κοινωνικό κίνδυνο που εμπεριείχε το ενδεχόμενο επανάληψης του εγκλήματος (:temibilità, δηλ. πρόκληση φόβου από τον εγκληματία). Επικινδυνότητα = στοιχείο της φυσιο-ψυχικής κατάστασης ορισμένης ομάδας ατόμων λόγω της ανωμαλίας τους οποίους πρέπει να φοβάται η κοινωνία. 19

2. Οι θεωρίες για τη σχέση σωματικής κατασκευής και εγκλήματος Ernst Kretschmer (1921): στενή σχέση ανάμεσα στον σωματικό τύπο και στο είδος της ψυχικής ασθένειας [το λάθος ήταν που νόμιζε ότι η ασθένεια οφείλεται στον σωματικό τύπο και όχι το αντίστροφο] «Κάθε άτομο ανήκει σ’ένα σωματο-ψυχικο τύπο» 20

William Sheldon (1940): Εφτιαξε 3 τύπους και μια κλίμακα από το 1-7, όπου κατέτασσε αναλόγως με την τελειότητα του τύπου (= 7) Sh. και Ε. Glueck (1950): Διεπίστωσαν ότι μεταξύ των νεαρών εγκληματιών υπήρχε διπλάσιος αριθμός μεσόμορφων και μόνο το μισό των εξώμορφων που θα περίμενε κανείς σε τυχαία καταμέτρηση. 21

3. Έρευνες σε δίδυμους αδερφούς Lange (1929): Ερεύνησε την εξέλιξη των διδύμων μονοζυγωτικών και διζυγωτικών. Θεώρησε ότι οι μονοζυγωτικοί απασχολούν σε μεγαλύτερο ποσοστό (και οι δύο) τη δικαιοσύνη απ’ότι οι διζυγωτικοί. 22

4. Έρευνες των χρωμοσωμάτων Di Tullio,1969: Θεωρεί αναμφίβολη την ύπαρξη σχέσης μεταξύ χρωμοσωμικής ανωμαλίας και εγκληματικότητας (π.χ. ΧΥΥ). 23

Αναζωπύρωση λομπροζιανών θεωριών Olof Kinberg (1960): θεώρησε ότι υπάρχει ο διεστραμμένος τύπος ανθρώπου. Ορμονικές θεωρίες: Ο Pollak στο βιβλίο του Criminality of Women (1961) προσπάθησε να συνδέσει το βιολογικό και αναπαραγωγικό κύκλο της γυναίκας με την εγκληματικότητά της. Wilson και Herrnstein (1985): Κατ’ αυτούς, οι διαφορές στο έγκλημα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι συνάρτηση της επιθετικότητάς τους η οποία προέρχεται από ορμονικές διαφορές των φύλων. 24

Συμπέρασμα στις βιολογικές θεωρίες: Ο τύπος του σωματικά και ψυχικά κανονικού ανθρώπου δεν έχει παγιωθεί, ώστε να είναι εύκολος και ο εντοπισμός των παρεκκλίσεων. «Το σώμα εγκληματεί μέσω του πνεύματος και της ψυχής» (Jacques Léauté, σελ.463). 25