Τέταρτο Μάθημα Εισαγωγικά: Σύμφωνα με τηνΔενδρινού(2001) στα ελληνικά χρησιμοποιηθούμε τον όρο διγλωσσία σε σχέση με ολοκληρωμένες κοινωνίες ή κοινότητες αλλά και με μεμονωμένα άτομα. «Ένα άτομο είναι δίγλωσσο (bilingual) όταν χρησιμοποιεί με άνεση δύο διαφορετικές γλώσσες για να ανταποκριθεί στις επικοινωνιακές του ανάγκες.» «Μία κοινωνία ή κοινότητα την αποκαλούμε δίγλωσση(bilingual), όταν σε αυτή υπάρχει επίσημη κρατική αναγνώριση δύο ξεχωριστών γλωσσών,π.χ. στον Καναδά με την αγγλική και γαλλική γλώσσα». Κοινωνική διγλωσσία εμφανίζεται όταν σε μία κοινωνία ή κοινότητα έχουν αναπτυχθεί δύο διακριτοί γλωσσικοί κώδικες, από τους οποίους ο ένας θεωρείται ανώτερος ή υψηλός και ο άλλος κατώτερος ή χαμηλός. Ως Diglossia χαρακτηρίζεται αυτή η κατάσταση στην αγγλική γλώσσα(βλ.Fergouson) π.χ. στην Ελλάδα αναπτύχθηκαν δύο κώδικες της ελληνικής γλώσσας: η καθαρεύουσα και η δημοτική οι οποίες αποτελούσαν δύο γενετικά συγγενείς αλλά λειτουργικά διαφορετικές μορφές της ίδιας γλώσσας. Αϊτή : η υψηλή γλώσσα είναι η Γαλλική και η χαμηλή είναι η Κρεολική. Για την κατάσταση αυτή χρησιμοποιούνται οι όροι όπως: «γλωσσική διμορφία» διφυϊα».

Περιεχόμενα τετάρτου μαθήματος 1. Τυπολογία της Διγλωσσίας 2. Συστηματοποίηση των μορφών Διγλωσσίας 2.1. Μορφές διγλωσσίας σύμφωνα με τις συνθήκες κατάκτησης της δεύτερης γλώσσας 2.2. Μορφές Διγλωσσίας σύμφωνα με γλωσσολογικά κριτήρια 2.3. Μορφές διγλωσσίας με ψυχο-κοινωνικο- γλωσσικά κριτήρια 2.4. Άλλες μορφές Διγλωσσίας

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ Εισαγωγικά: Η κατάκτηση της L1 παίζει σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και θέτει γερά θεμέλια τόσο για την γνωστική του ανάπτυξη (για την κατάκτηση άλλων γλωσσών) όσο και για την συναισθηματική του. ΕΡΩΤΗΣΗ:ΓΙΑΤΙ; Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες υποδεικνύουν ότι: α) Η L1 που μαθαίνει ένα παιδί δεν είναι υποχρεωτικά η γλώσσα της μητέρας του β) η L1 δεν είναι κατ΄ανάγκη εκείνη που το άτομο θα μιλήσει πιο εύκολα όταν μεγαλώσει. γ) Υπάρχουν έφηβοι, που έμαθαν να χρησιμοποιούν μια νέα γλώσσα με μεγαλύτερη ακρίβεια από την πρώτη τους γλώσσα δ) όσο η πρώτη γλώσσα διατηρεί τη χρησιμότητα και το κύρος της, τόσο λιγότερο κινδυνεύει να φθαρεί. (Παπαπαύλου 1997)

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ Συστηματοποίηση των μορφών της Διγλωσσίας Σύμφωνα με την Τριάρχη(2000:57) γίνεται με τη βοήθεια τριών κριτηρίων: 1. Κριτήρια εκμάθησης/κατάκτησης συνθήκες κάτω από τις οποίες κατακτήθηκε ή L2. π.χ. Ηλικία του ατόμου, μέθοδος διδασκαλίας 2. γλωσσολογικά κριτήρια α) ο τρόπος σύνδεσης των γλωσσικών συμβόλων και των σημασιολογικών εννοιών β) ο βαθμός κατοχής του κάθε γλωσσικού συστήματος 3. κριτήρια επίδρασης στην ανάπτυξη του δίγλωσσου ατόμου ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποιές επιπτώσεις επιφέρει η διγλωσσία κυρίως στη γλωσσική αλλά και στη γνωστική στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου

Ι. Μορφές διγλωσσίας σύμφωνα με τις συνθήκες κατάκτησης της δεύτερης γλώσσας ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ 1. με βάση την ηλικία στην οποία κατακτήθηκε η L2 Ο Maclaughlin(1978) κάνει τη διαφοροποίηση ανάμεσα στην ταυτόχρονη ή γνήσια διγλωσσία (simultaneous) διαδοχική (sequential) Ταυτόχρονη: όταν το παιδί έρχεται σε επαφή και με τις δύο γλώσσες ταυτόχρονα, αμέσως μετά τη γέννησή του. π.χ. Παιδιά μικτών γάμων, παιδιά μειονοτήτων ο δίγλωσσος έχει 2 πρώτες γλώσσες. Δεν σημαίνει, ότι τις κατέχει εξίσου καλά. Εξαρτάται από ένα πλέγμα ενδογενών και εξωγενών ψυχοκοινωνικών παραγόντων. Ερώτηση: Μπορείτε να αναφέρετε μερικούς από αυτούς τους παράγοντες; Διαδοχική: όταν έχει ήδη σταθεροποιηθεί η L1και μετά το τρίτο περίπου έτος της ηλικίας αρχίζει το παιδί να κατακτά μία L2. π.χ. Όταν τα παιδιά πηγαίνουν στον παιδικό σταθμό

Ι. Μορφές διγλωσσίας σύμφωνα με τις συνθήκες κατάκτησης της δεύτερης γλώσσας 2. Με βάση πάλι την ηλικία του ατόμου κατά την κατάκτηση της L2 ο Maclaughlin(1978) διακρίνει την πρώιμη: όταν η L2 κατακτάται στην προεφηβεία την μεταγενέστερη: κατά την εφηβεία και μετά 3. Με βάση τον τρόπο κατάκτησης της L2 α) φυσική : κατάκτηση της L2 μέσω της καθημερινής επικοινωνίας με φυσικούς ομιλητές στόχος: αλληλοκατανόηση και άμεση επικοινωνία με άτομα της άλλης γλωσσικής ομάδας β) κατευθυνόμενη ή σχολική/τεχνητή ή πολιτισμική κατάκτηση της L2 μέσω συστηματικής μάθησης στόχος: αόριστος (Τριάρχη) Αλάνθαστη κατοχή της L2 Ο διαχωρισμός αυτός αμφισβητείται από διάφορους επιστήμονες. ΕΡΩΤΗΣΗ: ΓΙΑΤΙ;

ΙΙ. ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Ο Weinreich(1964)στο βιβλίο του “Languages in Contact”προτείνει 3 τύπους διγλωσσίας: 1.συντονισμένη διγλωσσία: τα γλωσσικά σύμβολα και η αντίστοιχη εννοιολογική σημασία απομνημονεύονται ξεχωριστά και στις δύο γλώσσες, π.χ. η λέξη “καρέκλα” και η λέξη “chair” είναι συνδεδεμένες η κάθε μία ξεχωριστά με την αντίστοιχη σημασιολογική έννοια. Παρατηρείται ανάπτυξη δύο διαφορετικών και ξεχωριστών γλωσσικών σημασιολογικών συστημάτων

ΙΙ. ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ 2. συνθετική διγλωσσία: τα γλωσσικά σύμβολα, δηλ. οι λέξεις και στις δύο γλώσσες συγκρατούνται ξεχωριστά, όχι όμως και η σημασία τους. Υπάρχει κοινή σημασιολογική έννοια, που συνδέεται με δύο διαφορετικά γλωσσικά σύμβολα, ανάλογα με το τι χρειάζεται στην κάθε περίπτωση γλωσσικής του επικοινωνίας. 3. εξαρτημένη διγλωσσία: συνήθως μετά την εκμάθηση της L2 με τη βοήθεια της ήδη κατεκτημένης L1, π.χ. σχολείο, φροντιστήριο. Οι δομές της L2 υποτάσσονται σε εκείνες της L1 Σύμφωνα με τον Baetens Beardsmore(1982) εμφανίζονται στην L2 δομικά στοιχεία της L1, π.χ. Γερμανική: HS/NS Υποστηρίζεται ότι είναι δυνατόν ένα άτομο να έχει συντονισμένη διγλωσσία στο σημασιολογικό και συντακτικό επίπεδο και συνθετική στο φωνολογικό(Paradis 1997:96)

ΙΙ. ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Οι Erwin/ Osgood, έχοντας ως αφετηρία δύο διαφορετικές καταστάσεις κατάκτησης της L2-με διαφορετικές μορφές κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης- διακρίνουν 2 τύπους διγλωσσίας: 1. τη συνδυαστική ή συνθετική διγλωσσία οι δύο γλώσσες σχηματίζουν έναν συνδυασμό, όπου τα δύο γλωσσικά στοιχεία-ένα από κάθε γλώσσα- είναι συνδεδεμένα μ’ ένα κοινό σημασιολογικό στοιχείο (συνδεδεμένα με την ίδια σημασιολογική έννοια) 2. τη συντονισμένη οι δύο γλώσσες σχηματίζουν ένα σύστημα συντονισμού, όπου κρατούνται ξεχωριστά τόσο οι λέξεις όσο και τα αντίστοιχα σημασιολογικά στοιχεία της κάθε γλώσσας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται δύο διαφορετικά γλωσσικά συστήματα, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Η πιθανή ύπαρξη δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων αποθηκευμένα σε δύο διαφορετικούς χώρους του εγκεφάλου – δεξιό ή αριστερό- εξετάστηκε σε δίγλωσσους αφασικούς. Δεν μπόρεσε να επιβεβαιωθεί ούτε η ύπαρξη της συντονισμένης ούτε της συνδυαστικής διγλωσσίας. Σύμφωνα με τον List(1995) ένα τέτοιο μοντέλο στηρίζεται σε ιδανικές περιπτώσεις δίγλωσσων ατόμων.

ΙΙ. ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΓΛΩΣΣΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Βαθμός κατοχής της κάθε γλώσσας Διακρίνονται δύο άλλες μορφές διγλωσσίας: 1.Η αμφίδρομη διγλωσσία: ο χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει εξίσου καλά και τις δύο γλώσσες 2.Η ισορροπημένη διγλωσσία(balanced): όταν ο ομιλητής κατέχει και τις δύο γλώσσες τόσο καλά που φτάνει στο επίπεδο γλωσσικής ικανότητας ενός μονόγλωσσου φυσικού ομιλητή. 3.Η κυρίαρχη διγλωσσία (dominant): 4.Ο ομιλητής έχει αναπτύξει την μία γλώσσα περισσότερο από την άλλη. Η γλώσσα που υπερισχύει ονομάζεται σύμφωνα με τον (Saunders 1984:10)ισχυρή.

III.Μορφές διγλωσσίας με ψυχο- κοινωνικο-γλωσσικά Κριτήρια Λαμβάνοντας υπόψη ατομικά και κοινωνικά κριτήρια και ιδιαίτερα την επίδραση της διγλωσσίας στην ανάπτυξη του δίγλωσσου παιδιού ο Lambert(1975) κάνει την διαφοροποίηση μεταξύ της α) προσθετικής διγλωσσίας, όπου διαπιστώνεται μία θετική επιρροή της διγλωσσίας σε όλη τη ανάπτυξη του ατόμου το οποίο αποκτά μέσα από την επαφή του με το δίγλωσσο περιβάλλον γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ικανότητες και δεξιότητες. Αυτό προϋποθέτει θετική στάση τόσο του ατόμου όσο και του περιβάλλοντος απέναντι στην κατάκτηση και των δύο γλωσσών Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα μιας έρευνας που διεξήγαγε σε μαθητές αγγλικής καταγωγής που πήγαιναν σε γαλλικό σχολείο στον Καναδά διαπίστωσε ότι αυτά είχαν αναπτύξει σωστά και τις δύο γλώσσες καθώς και τις προαναφερθείσες ικανότητες και δεξιότητες. π.χ. παιδιά μικτών γάμων, παιδιά αλλοδαπών οικογενειών με οικονομική επιφάνεια κ.α.. β) αφαιρετικής διγλωσσίας : όταν επιβάλλεται για διάφορους λόγους στα δίγλωσσα άτομα η συνεχής χρήση μόνο της L2, παραμελώντας έτσι την L1 με αποτέλεσμα την επιβράδυνση στην ανάπτυξης της. Παρατηρείται επίσης μία όχι ικανοποιητική ανάπτυξη της L2. Π.χ. παιδιά μειονοτήτων, παιδιά μεταναστών Φαινόμενο «διπλής ημιγλωσσίας» Ακραία περίπτωση της αφαιρετικής διγλωσσίας. Πρόκειται: για την αποτυχημένη μορφή της διγλωσσίας, όπου το παιδί δεν μπορεί να αναπτύξει σε ικανοποιητικό βαθμό τη γλωσσική ικανότητα σε αμφότερα τα γλωσσικά συστήματα μία επιβράδυνση στην ανάπτυξη της «συνολικής» γλωσσικής ικανότητας του παιδιού, πράγμα που δεν απορρέει από οργανικά αίτια αλλά έγκειται κυρίως στην αποδεκτικότητα του περιβάλλοντος

ΙV. Άλλες μορφές διγλωσσίας 1.ατομική διγλωσσία: περιγράφεται η διγλωσσία μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων, που ζουν σε μονόγλωσσο περιβάλλον: π.χ. ξένοι εργάτες στην Ελλάδα Σύμφωνα με την Σέλλα-Μάζη (1997:352) « η ατομική διγλωσσία βιώνεται ως εμπειρία, η οποία εμπλουτίζει και διευκολύνει την καλύτερη φύση των γλωσσών και προσφέρει την ευκαιρία για βαθύτερη γνώση πολιτισμών» 2.συλλογική ή κοινωνική διγλωσσία: αναφέρεται στην κοινωνική υπόσταση μιας κοινωνίας, στην οποία επικρατεί η χρήση 2 ή περισσοτέρων γλωσσών. Σύμφωνα με τον Ferguson(1964:431) εδώ διαπιστώνεται ένας λειτουργικός διαχωρισμός μεταξύ των 2 γλωσσών ή των 2 μορφών της ίδιας γλώσσας, όπου η κάθε γλώσσα χρησιμοποιείται για διαφορετικούς στόχους. Σύμφωνα με τον Μήτση (1998:34) διακρίνονται τρείς μορφές κοινωνικής διγλωσσίας: α) δύο διαφορετικές ομάδες που ζουν στην ίδια κοινότητα και μιλούν δύο διαφορετικές γλώσσες β)Όλα τα μέλη μιας κοινωνίας είναι δίγλωσσα, κατέχουν δύο γλωσσικούς κώδικες οι οποίοι χρησιμοποιούνται μέσα στην κοινότητα στην οποία ζουν γ)Κοινωνίες στις οποίες μία ομάδα της κοινωνίας είναι μονόγλωσση, ενώ μια άλλη είναι δίγλωσση.

ΙV. Άλλες μορφές διγλωσσίας O Paulston(1978) διακρίνει: α) την ελιτίστικη διγλωσσία, η οποία υπάρχει όταν ένα άτομο για διάφορους λόγους μαθαίνει εκτός από την μητρική του ακόμα μία γλώσσα ή περισσότερες γλώσσες. Ποιοι μπορούν να είναι αυτοί οι λόγοι: Η εκμάθηση γλωσσών αποτελεί στοιχείο μόρφωσης και πολιτισμού Επικοινωνία του ατόμου με τον πολιτισμό και τους φυσικούς ομιλητές Άμεση σχέση με επαγγελματικούς στόχους αποτελεί μία ενδιαφέρουσα εμπειρία β) την λαϊκή διγλωσσία πρόκειται για εκείνα τα άτομα, που αναγκασμένα από τις απαιτήσεις της ίδιας της ζωής πρέπει να μάθουν/κατακτήσουν μία δεύτερη γλώσσα, π.χ. εργασία, υπηρεσίες κ.α.. Εδώ κατατάσσονται γλωσσικές μειονότητες (ΡΩΜΑ), μετανάστες. Υπάρχει ο κίνδυνος της παραγκώνισης της L1 από την γλώσσα της χώρας υποδοχής. Αυτό χαρακτηρίζεται ως Glottofagie (Calvet 1974).π.χ. Έλληνες μετανάστες, οι οποίοι μαθαίνουν στα παιδιά τους την L1 αλλοιωμένη και συνδεδεμένη με πολλές εκφράσεις και παρεμβολές από τη γλώσσα της χώρας. Η διαδικασία αυτή της αλλοίωσης της L1 επαυξάνεται στη δεύτερη και τρίτη γενιά και στο τέλος επικρατεί η γλώσσα της χώρας υποδοχής. Σύμφωνα με τον Calvet η L1 καταπίνεται από την L2.Τα αίτια είναι κυρίως κοινωνικά και πολιτιστικά.

Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν πάρα πολύ ορισμοί(37) που προσδιορίζουν το δίγλωσσο άτομο. Αρχικός (εναρκτήριος) δίγλωσσος= incipient bilingual) Προσληπτικός δίγλωσσος(receptive bilingual) Συγκεκαλυμένος δίγλωσσος(covert bilingual) Ισόρροπος δίγλωσσος(balanced bilingual) Κυρίαρχος δίγλωσσος(dominant bilingual) Πρώϊμος δίγλωσσος(early bilingual) Μεταγενέστερος δίγλωσσος(late bilingual)