ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ.

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

2 ΓΟΥΒΙΑΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΓΚΑΣΟΥΚΑ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙ Α Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΒΙΤΣΙΛΑΚΗ ΧΡΥΣΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙ Α Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΜΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Του/Της Παγούνη Βασιλικής, 425Μ/2010027 ΘΕΜΑ : « Η έμφυλη διάσταση στη διοίκηση σχολικών μονάδων Α/θμιας εκπαίδευσης στο Ν. Αργολίδας. Υφίσταται η ύπαρξη «γυάλινης οροφής;» ΡΟΔΟΣ, 2012 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

3 Διάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος και της εκπαιδευτικής διοίκησης στην ελληνική πραγματικότητα Η διάρθρωση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος παρουσιάζεται σχηματικά ανά ηλικιακά έτη στο Σχήμα 1, κατόπιν μετάφρασης του αντίστοιχου σχήματος που παρουσιάζεται στην αναφορά του Δικτύου EURYDICE της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2011.

4 Στα πλαίσια της παρούσας ερευνητικής εργασίας θα ασχοληθούμε με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και ειδικότερα με τα δημοτικά σχολεία. Όπως αναφέρεται στο σχετικό έγγραφο του ευρωπαϊκού Δικτύου EURYDICE (2011), η γενική οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος βρίσκεται σε αντιστοιχία με την οργανωτική και διοικητική δομή του κράτους. Ειδικότερα ιεραρχική διάρθρωση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι η εξής: Υπουργείο Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων Περιφερειακές Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και αντίστοιχα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και Διευθύνσεις Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σε νομαρχιακό επίπεδο Κατά τόπους Γραφεία Εκπαίδευσης Σχολικές Μονάδες (EURYDICE, 2011: 16).

5 Στοιχεία σχετικά με την υποαντιπροσώπευση των γυναικών στη διοίκηση σχολικών μονάδων Στις ευρωπαϊκές χώρες η διδασκαλία χαρακτηρίζεται ως ένα γυναικείο επάγγελμα, ιδιαίτερα στις χαμηλότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Ωστόσο, οι ανώτερες διευθυντικές θέσεις καταλαμβάνονται σε μεγάλο βαθμό από άντρες. Όπως έχει αποτυπωθεί πρόσφατα «η εκπαίδευση αποτελεί ένα πεδίο όπου είναι σαφής η αποτυχία των γυναικών ως προς την διεκδίκηση και κατοχή ανώτερων διοικητικών θέσεων» (Limerick & Andersen, 1999: 37). Σύμφωνα με την πρόσφατη αναφορά του ευρωπαϊκού Δικτύου EURYDICE (2010) σχετικά με τις διαφορές των φύλων στο εκπαιδευτικό επίτευγμα τα στατιστικά στοιχεία από τις ευρωπαϊκές χώρες αποδεικνύουν την επικράτηση των γυναικών στον χώρο της διδασκαλίας, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τη σχετική απουσία των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις στα σχολεία. Στην Αμερική τα στοιχεία είναι αντίστοιχα. Ειδικότερα στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση πάνω από το 80% των εκπαιδευτικών είναι γυναίκες (Henke, Choy, Geis & Broughman, 1996), ενώ το ποσοστό κατεβαίνει στο 52% όταν διερευνάται η παρουσία των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις (Shakeshaft, 1998).

6 Ποσοστό γυναικών εκπαιδευτικών στην Α/θμια και Β/θμια εκπαίδευση (ISCED 1, 2 και 3), δημόσιος και ιδιωτικός τομέας, 2007. Από την αναφορά του EURYDICE (2010: 90).

7 Αντίστοιχα είναι και τα στοιχεία που προκύπτουν εξετάζοντας τα πρόσφατα ευρωπαϊκά δεδομένα ως προς την εκπροσώπηση των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις, παρατηρείται ότι σε κάποιες χώρες και μόνο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών διευθυντριών. Αναλυτικότερα, στη Βουλγαρία, τη Γαλλία, την Πολωνία, τη Σλοβακία, τη Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ισλανδία, πάνω από το 70 % των διευθυντών των δημοτικών σχολείων είναι γυναίκες. Ωστόσο, τα αντίστοιχα ποσοστά για τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ μικρότερα. Στις περισσότερες χώρες βέβαια υπερισχύει ο αριθμός των ανδρών σε διευθυντικές θέσεις. Παρακάτω παρουσιάζονται σχηματικά τα ποσοστά των γυναικών εκπαιδευτικών στην πρωτοβάθμια (ISCED 1 και ISCED 2) και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ISCED 3) κατά το 2007 σύμφωνα με την αναφορά του ευρωπαϊκού Δικτύου EURYDICE (2010). Με κόκκινο σημειώνεται η Ελλάδα σε κάθε γράφημα. Ποσοστό γυναικών διευθυντριών στην Α/θμια και Β/θμια εκπαίδευση (ISCED 1, 2 και 3), δημόσιος και ιδιωτικός τομέας, 2007. Από την αναφορά του EURYDICE (2010: 91).

8 Αξίζει να αναφερθούμε σε πρόσφατα δεδομένα από την Ελλάδα όσον αφορά τα ποσοστά ανδρών και γυναικών εκπαιδευτικών που καταλαμβάνουν θέσεις διεύθυνσης. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 2004 σχετικά με τη θέση των γυναικών στην ακαδημαϊκή κοινότητα και ειδικότερα σε διευθυντικές θέσεις φαίνεται ότι οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των εκπαιδευτικών μέχρι και το γυμνάσιο (σε ποσοστά από 64,0% έως 99,3%), το μερίδιό τους στις διευθυντικές θέσεις μόλις και μετά βίας φτάνει το 32% στο γυμνάσιο (Βοσνιάδου, Δενδρινού & Βαΐου, 2004). Ενδιαφέρον είναι ότι η μόνη θέση στην οποία δεν υπολείπονται καθόλου οι γυναίκες έναντι των ανδρών είναι η θέση προϊσταμένων στα νηπιαγωγεία στην οποία οι γυναίκες καταλαμβάνουν το 99,3% των θέσεων, προφανώς, επειδή δεν υπάρχουν άνδρες να τις διεκδικήσουν. Κατανομή κατά φύλο των θέσεων διεύθυνσης στα διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2005-6 και το ακαδημαϊκό έτος 2003-4 Από την αναφορά του Κ.Ε.Θ.Ι. «Παρατηρητήριο για την Ισότητα στην Εκπαίδευση», σελ. 29).

9 Το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» O μεταφορικός όρος «γυάλινη οροφή» (glass ceiling) χρησιμοποιείται από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 80. Ειδικότερα, το 1986 οι δημοσιογράφοι Hymowitz και Schellhardt της εφημερίδας Wall Street Journal χρησιμοποίησαν τον όρο γυάλινη οροφή με σκοπό να περιγράψουν τα τεχνητά ή τα αόρατα εμπόδια (βασισμένα σε απόψεις και προκαταλήψεις) που επιβραδύνουν ή σταματούν την επαγγελματική ανέλιξη των γυναικών. Έκτοτε ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά από τους κοινωνικούς επιστήμονες. Ένας περιεκτικός ορισμός δόθηκε από τους Albrecht και συνεργάτες (2003), σύμφωνα με τους οποίους η γυάλινη οροφή αναφέρεται σε μία διαδικασία όπου γυναίκες με κατάλληλα προσόντα δεν μπορούν να ανελιχθούν σε ανώτερες θέσεις ενώ διαθέτουν τα απαραίτητα κριτήρια λόγω της άμεσης ή έμμεσης διάκρισης και/ή λόγω πολιτιστικών ή οργανωτικών εμποδίων στους εργασιακούς χώρους. Ενώ μπορούν να δουν τις ανώτερες και ανώτατες διοικητικές θέσεις μέσω της « γυάλινης οροφής» που βρίσκεται από πάνω τους δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε αυτές (Albrecht, Björklund & Vroman, 2003). Παρόλο που η οροφή είναι γυάλινη και, συνεπώς, διάφανη παραμένει αδιαπέραστη από μεγάλο αριθμό γυναικών που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και διεκδικούν διευθυντικές θέσεις.

10 Στα πλαίσια της παρούσας ερευνητικής μελέτης και εφόσον ασχολούμαστε με την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, οι γυναίκες εκπαιδευτικοί της συγκεκριμένης βαθμίδας εκπαίδευσης φαίνεται να αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της γυάλινης οροφής στην προσπάθειά τους να αναλάβουν διευθυντικές θέσεις στο σχολείο όπου εργάζονται. Όπως είδαμε και βάσει των στατιστικών στοιχείων, στην εκπαιδευτική κοινότητα υπάρχουν αρκετές γυναίκες οι οποίες διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και την απαιτούμενη προϋπηρεσία για να διεκδικήσουν και να αναλάβουν ανώτερες ιεραρχικά θέσεις. Ωστόσο η χαμηλή εκπροσώπησή τους υποδηλώνει ότι η εξέλιξή τους εμποδίζεται από μία «γυάλινη οροφή». Σύμφωνα με τις Δεληγιάννη και Ζιώγου (1994), η εν λόγω αόρατη οροφή σχηματίζεται από τις διαφοροποιήσεις ως προς τις ευθύνες των γυναικών για την οικογένεια/νοικοκυριό και την επαγγελματική τους εξέλιξη καθώς και από την προθυμία τους να αναλάβουν μία ανώτερη θέση, η οποία ενδεχομένως τις επιφορτίζει με περισσότερες ευθύνες.

11 Το φαινόμενο της υποεκπροσώπησης των γυναικών σε διοικητικές θέσεις, τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα είναι υπαρκτό τόσο εντός των συνόρων της Ελλάδας (Μαραγκουδάκη, 1997, 2001. Μαυροσκούφης, 2003. Σαΐτη, 2000) όσο και σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα (Ozga, 1993. Shakeshaft, 1993. Acker 1989. Harrison & Williams, 1989). Αναλυτικότερα, πολλές ερευνητικές μελέτες έχουν δείξει ότι παρόλο που οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ικανές ως προς την επιτυχή απόκτηση προσόντων και πτυχίων, η επακόλουθη εξέλιξη της καριέρας τους συχνά διακόπτεται ή εμποδίζεται από τις απαιτήσεις ως προς την φροντίδα της οικογένειας και του σπιτιού, οι οποίες δεν είναι αναλογικά κατανεμημένες μεταξύ ανδρών και γυναικών (England & Folbre, 1999. Folbre & Bittman, 2004. Bettio & Platenga, 2004. Folbre, 1994). Όπως σημειώνεται από τους Russell και συνεργάτες, οι γυναίκες των οποίων διακόπτεται είτε η καριέρα ή η εκπαίδευση αντιμετωπίζουν διάφορα εμπόδια κατά την επιστροφή στην εκπαίδευση ή την εργασία (Russell, Smyth, Lyons & O’ Connell, 2002).

12 Τα αίτια της υποαντιπροσώπευσης των γυναικών και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στο χώρο της διοίκησης σχολικών μονάδων 1.διοικητικό στερεότυπο (διοικητής = άνδρας) 2.λειτουργία των δικτύων - ο ρόλος του μέντορα 3.το κυρίαρχο διοικητικό στιλ 4.οι γραφειοκρατικές δομές- πρότυπα 5.η επιλογή των διοικητικών στελεχών» (Shakeshaft, 1989: 39).

13 Μία άλλη κατηγοριοποίηση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες κατά την επαγγελματική τους ανέλιξη προτείνεται από την Αθανασούλα-Ρέππα (2002), η οποία προτείνει τρεις τύπους εμποδίων: 1.προσωπικά – ψυχολογικά 2.κοινωνικοπολιτικά – πολιτισμικά 3.θεσμικά – οργανωτικά – λειτουργικά.

14 Κριτήρια επιλογής Διευθυντών/ντριών 1.Υπηρεσιακή κατάσταση – Διδακτική εμπειρία 2.Επιστημονική – Παιδαγωγική συγκρότηση και κατάρτιση 3.Προσωπικότητα και γενική συγκρότηση του υποψηφίου, όπως αποτιμάται κατά την προφορική συνέντευξη όπου εκτιμούνται κυρίως οι ικανότητες ανάληψης πρωτοβουλιών, επίλυσης προβλημάτων (διδακτικών, διοικητικών, οργανωτικών, λειτουργικών κ.λπ.), δημιουργίας κατάλληλου παιδαγωγικού περιβάλλοντος και έμπνευσης των εκπαιδευτικών στην άσκηση των καθηκόντων τους. 4.Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου, όπως αυτό συνάγεται από τις αξιολογικές εκθέσεις του υποψηφίου (Eurydice, 2011: 193). Σύμφωνα με την πρόσφατη αναφορά του δικτύου ευρωπαϊκού δικτύου Eurydice (2011) σχετικά με την οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα τα γενικά κριτήρια επιλογής των στελεχών εκπαίδευσης διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες κριτηρίων:

15 Τα κριτήρια επιλογής των διευθυντών σχολικών μονάδων όπως ορίζονται στον Νόμο 3848/2010 (Άρθρο 12). i.Η γνώση του αντικειμένου του προς άσκηση έργου, η οποία συνάγεται από: i.την επιστημονική – παιδαγωγική συγκρότηση και κατάρτιση, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου του υποψηφίου και τα συνυποβαλλόμενα αποδεικτικά στοιχεία και ii.αβ) την υπηρεσιακή κατάσταση, καθοδηγητική και διοικητική εμπειρία, όπως προκύπτει από στοιχεία του φακέλου του υποψηφίου. ii.Η προσωπικότητα και η γενική συγκρότηση του υποψηφίου, όπως αξιολογείται κατά την προφορική συνέντευξη ενώπιον του αρμόδιου συμβουλίου επιλογής. iii.Η συμβολή του υποψηφίου στο εκπαιδευτικό έργο από τις θέσεις στις οποίες έχει υπηρετήσει, με βάση τις οικείες αξιολογικές εκθέσεις.

16 Βάσει διαφόρων ερευνών στην Ευρώπη και την Αμερική, οι στερεοτυπικές αντιλήψεις αποτελούν έναν από τους βασικότερους παράγοντες που εμποδίζουν τις γυναίκες εκπαιδευτικούς στην ανέλιξή τους. Ειδικότερα, όπως αναφέρονται από την Χατζηπαναγιώτου (1997), τα στερεότυπα αυτά είναι τα εξής:  Η επαγγελματική εξέλιξη δεν αποτελεί επιδίωξη των γυναικών, κάτι που συμβαίνει επειδή δεν διαθέτουν τα προσόντα που απαιτούνται ούτε τις αντίστοιχες διοικητικές ικανότητες και, συνεπώς είναι οι ίδιες υπεύθυνες για την υποαντιπροσώπευσή τους σε ανώτερες θέσης  Οι γυναίκες δεν έχουν τις ικανότητες να ανταπεξέλθουν σε διευθυντικές θέσεις και να επιβληθούν στους μαθητές  Οι γυναίκες διακρίνονται από κάποια χαρακτηριστικά, όπως η αστάθεια, τα οποία τις αποτρέπουν από τη γρήγορη λήψη αποφάσεων, η οποία είναι απαραίτητη κατά την εξάσκηση των διευθυντικών καθηκόντων  Οι γυναίκες δεν μπορούν να αφοσιωθούν πλήρως σε ένα επάγγελμα (Χατζηπαναγιώτου, 1997: 296).

17 Σκοπός της έρευνας Η παρούσα ερευνητική μελέτη σχεδιάστηκε με σκοπό την καταγραφή των απόψεων των διευθυντριών σχολικών μονάδων Α/θμιας ως προς την έμφυλη διάσταση στη σχολική διοίκηση, τα πιθανά αίτια της υποαντιπορσώπευσης των γυναικών σε διοικητικές θέσεις, καθώς και το φαινόμενο της γυάλινης οροφής.

18 Ερευνητικά ερωτήματα  Ποιοι είναι οι λόγοι διεκδίκησης μίας διευθυντικής θέσης;  Ποιοι είναι οι λόγοι που ώθησαν τις διευθύντριες στην υποβολή αίτησης υποψηφιότητας για διοικητικό στέλεχος εκπαίδευσης;  Είχαν υποβάλλει αίτηση στην προκήρυξη του 2007 και, αν ναι, για ποιους λόγους το έκαναν;  Στηρίζονται ή όχι οι γυναίκες από την οικογένειά τους στην επαγγελματική τους εξέλιξη;  Ποιος ο ρόλος του επαγγέλματος των γονέων στην επαγγελματική επιλογή των διευθυντριών;  Υπάρχει σχέση μεταξύ της οικογενειακής – κοινωνικοοικονομικής προέλευσης της γυναίκας και της επιδίωξής της για διεκδίκηση διοικητικής θέσης;  Υπάρχει ισορροπία μεταξύ οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων σύμφωνα με τις απόψεις των διευθυντριών;  Αποτελεί ανδρικό προνόμιο η διοίκηση των εκπαιδευτικών μονάδων;  Θεωρούν οι γυναίκες ότι υπάρχει ισότιμο ενδιαφέρον και ισότιμη εκπροσώπηση των δύο φύλων στη διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων;  Ποιοι είναι οι παράγοντες που δρουν ανασταλτικά για της γυναίκες κατά τη διεκδίκηση ανώτερων διοικητικών θέσεων;  Πώς αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και οι άνδρες που κατέχουν διευθυντικές θέσεις θέματα επικοινωνίας, συνεργασίας και επίλυσης κρίσεων;  Υπάρχουν ιδιαίτερα γυναικεία και ανδρικά χαρακτηριστικά σε άτομα που κατέχουν διευθυντικές θέσεις στην εκπαίδευση;  Ποια είναι η άποψη των διευθυντριών σε σχέση με το φαινόμενο της γυάλινης οροφής; Υπάρχουν αόρατα εμπόδια για τις γυναίκες που διεκδικούν και τελικά αναλαμβάνουν μία ανώτερη ιεραρχικά θέση;  Ποια είναι τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που κατέχουν διευθυντικές θέσεις αλλά και οι γυναίκες που διεκδικούν μία θέση στην ανώτερη διοίκηση της εκπαίδευσης;  Ποια είναι τα κίνητρα που ωθούν τις γυναίκες στη διεκδίκηση ανώτερων διοικητικών θέσεων στον χώρο της εκπαίδευσης;  Οι γυναίκες που κατέχουν διευθυντικές θέσεις αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα εμπόδια στην επαγγελματική τους ανέλιξη;  Τι πιστεύουν οι διευθύντριες σχετικά με τα Συμβούλια επιλογής διευθυντικών στελεχών;  Υπάρχουν εξωγενείς παράγοντες, όπως τα συμβούλια επιλογής στελεχών, οι οποίοι εμποδίζουν τις γυναίκες κατά τη διεκδίκηση διευθυντικών θέσεων;

19 Άξονες του οδηγού διεξαγωγής της ημιδομημένης συνέντευξης 1)Επαγγελματική και διοικητική εμπειρία των διευθυντριών 2)Οικογενειακό υπόβαθρο, στήριξη από την οικογένεια και ισορροπία μεταξύ οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. 3)Απόψεις σχετικά με την έμφυλη διάσταση στη διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων 4)Τα χαρακτηριστικά των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις 5)Πιθανά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες κατά τη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης και απόψεις σχετικά με τα Συμβούλια επιλογής διευθυντικών στελεχών.

20 Κατανομή διευθυντριών βάσει ηλικίας

21 Οικογενειακή κατάσταση διευθυντριών

22

23 Εκπαιδευτικό υπόβαθρο διευθυντριών

24 Εξοικείωση με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών

25 Παρακολούθηση εκπαιδευτικού προγράμματος για την εκπαιδευτική διοίκηση

26 Συνολικά έτη εργασιακής εμπειρίας

27 Προηγούμενη επαγγελματική θέση διευθυντριών

28 Έτη διοικητικής εμπειρίας

29 Οργανικότητα σχολείου

30 Υποψηφιότητα στην προκήρυξη για πλήρωση διευθυντικών θέσεων το 2007

31 Λόγοι υποβολής υποψηφιότητας στην προκήρυξη του 2007

32 Λόγοι υποβολής υποψηφιότητας στην τελευταία προκήρυξη του 2011.

33 Επάγγελμα γονέων

34 Επιρροή επαγγέλματος γονέων στη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης

35 Σχέση μεταξύ οικογενειακής - κοινωνικοοικονομικής προέλευσης της γυναίκας και επιδίωξής της για ιεραρχική ανέλιξη

36 Ώθηση από κοινωνικό και οικονομικό τους υπόβαθρο στη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης

37 Στήριξη από οικογένεια και ισορροπία μεταξύ οικογενειακών και εργασιακών υποχρεώσεων

38 Εκπροσώπηση των δύο φύλων στη διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων

39 Απάντηση στην ερώτηση «Υπάρχει ισότιμο ενδιαφέρον για τη διεκδίκηση διευθυντικών θέσεων από άνδρες και γυναίκες; Μήπως οι γυναίκες προτιμούν τη διδασκαλία;»

40 Τρόπος επίλυσης κρίσεων και επικοινωνία

41 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες είναι περισσότερο συνεργάσιμες από τους άνδρες;»

42 Απάντηση στην ερώτηση: «Οι γυναίκες είναι περισσότερο αυταρχικές όταν κατέχουν διευθυντικές θέσεις;»

43 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες ακολουθούν πιο δημοκρατικό τρόπο για τη λήψη αποφάσεων;»

44 Απάντηση στην ερώτηση: «Οι γυναίκες είναι ανταγωνιστικότερες από τους άνδρες κατά την άσκηση των καθηκόντων τους;»

45 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες έχουν περισσότερες φιλοδοξίες επαγγελματικής ανέλιξης;»

46 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες ενδιαφέρονται περισσότερο από τους άνδρες συναδέλφους τους να αναπτύξουν σχέσεις με στελέχη της ανώτερης διοίκησης/συνδικαλιστικά όργανα;»

47 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες αποδίδουν αντίστοιχα με τους άνδρες σε αντίστοιχες θέσεις;»

48 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες διαθέτουν αντίστοιχη εκπαίδευση σε θέματα διοίκησης;»

49 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της γυάλινης οροφής;»

50 Απάντηση στην ερώτηση: «Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια όταν διεκδικούν διευθυντικές θέσεις;»

51 Απάντηση στην ερώτηση: «Υπάρχουν αόρατα εμπόδια κατά τη διεκδίκηση διευθυντικών θέσεων από γυναίκες;»

52 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες είναι πιο εύκολο να πάρουν προαγωγή σε ανώτερη θέση;»

53 Απάντηση στην ερώτηση: «Υπάρχουν περισσότερες αρνητικές στάσεις προς την ιεραρχική ανέλιξη των γυναικών;»

54 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερες προκαταλήψεις και στερεότυπα ως προς την ιεραρχική τους ανέλιξη από τους άνδρες;»

55 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι οι γυναίκες έχουν λιγότερα κίνητρα (π.χ. οικονομικοί λόγοι, επίτευξη αυτοπραγμάτωσης κ.α.) σε σχέση με τους άνδρες;»

56 Απάντηση στην ερώτηση: «Πιστεύετε ότι η απουσία των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις οφείλεται σε προσωπική επιλογή;»

57 Απάντηση στην ερώτηση: «Θεωρείτε ότι τα συμβούλια επιλογής διευθυντικών στελεχών διατηρούν μεροληπτική στάση, επηρεαζόμενα από στερεότυπα και προκαταλήψεις για παράδειγμα, προς τις γυναίκες;»

58 Απάντηση στην ερώτηση: «Μπορεί το Συμβούλιο να επιλέξει έναν άνδρα για Διευθυντή για λόγους καλύτερης συνεργασίας;»

59 Απάντηση στην ερώτηση: «Θεωρείτε ότι υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση των γυναικών από τους άντρες αξιολογητές κατά τη διαδικασία αξιολόγησης των υποψήφιων για διοικητικές θέσεις;»

60 Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η παρούσα ερευνητική μελέτη περίπτωσης συμβάλει μέσω των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν και των αποτελεσμάτων που προέκυψαν στη διαθέσιμη βιβλιογραφία ως προς τις γυναίκες που διεκδικούν και κατέχουν ανώτερες διευθυντικές θέσεις στον χώρο της εκπαίδευσης. Παράλληλα, η χρησιμοποίηση της ποιοτικής μεθοδολογικής προσέγγισης επέτρεψε την εμβάθυνση ως προς τα υπό διερεύνηση ζητήματα παρουσιάζοντας αναλυτικά τις απόψεις των διευθυντριών που εργάζονται στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Η εις βάθος κατανόηση της εκπαιδευτικής ηγεσίας από την σκοπιά των γυναικών θα επιτρέψει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή διαφορετικών πρακτικών ηγεσίας, οι οποίες ενδεχομένως να τροποποιήσουν τις υπάρχουσες τάσεις και να επιφέρουν βελτιώσεις στις εκπαιδευτικές και διοικητικές διαδικασίες.