Πλάτωνας
Στην Πολιτεία, ο Πλάτων διευρενά τη σχέση ανάμεσα στα υλικά τραπέζια που κατασκευάζει ένας ξυλουργός και την ιδέα ή ορισμό του τραπεζιού που βρίσκεται στο μυαλό του ξυλουργού. Ο ξυλουργός αντιγράφει ή επαναλαμβάνει αυτή τη νοητή ιδέα, όσο μπορεί, σε κάθε τραπέζι που κατασκευάζει, αλλά αυτή η αντιγραφή δεν είναι ποτέ τέλεια. Κανένα από τα κατασκευασμένα τραπέζια δεν είναι όμοιο με κανένα άλλο μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια, και οι περιορισμοί του υλικού (ένας ρόζος, μια στραβωμένη σανίδα) καθιστούν αδύνατη την πλήρη συμμόρφωση προς τη νοητή ιδέα.
Υποστηρίζει ότι υπάρχει ένας θείος τεχνίτης που έχει την ίδια σχέση με τον κόσμο με αυτή που έχει ένας ξυλουργός με τα τραπέζια που κατασκευάζει. Αυτός κατασκεύασε τον κόσμο σύμφωνα με μια ιδέα ή ένα σχέδιο, έτσι ώστε ο κόσμος και ότι αυτός περιέχει να αποτελούν αντίγραφα (πάντα ατελή λόγω των εγγενών περιορισμών των υλικών) των αιώνιων ιδεών ή ειδών. Δηλ. Υπάρχουν δύο επίπεδα 1. το επίπεδο των ειδών ή ιδεών, που περιέχει την τέλεια ιδέα κάθε πράγματος και 2. το υλικό επίπεδο, στο οποίο αυτά τα είδη ή ιδέες έχουν αντιγραφεί με ατελή τρόπο.
Τα πλατωνικά είδη είναι άυλα και ακατάληπτα από τις αισθήσεις Είναι αιώνια όπως και ο Δημιουργός Είναι απολύτως αμετάβλητα. Συμπεριλαμβάνουν το είδος, την τέλεια ιδέα κάθε πράγματος στον υλικό κόσμο . Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για την τοποθεσία τους γιατί είναι άυλα και δεν καταλαμβάνουν χώρο. Υπάρχουν αντικειμενικά, αν και είναι άυλα και ακατάληπτα. Η αληθινή πραγματικότητα θα πρέπει να αποδοθεί στον κόσμο των ιδεών.
Αντίθετα ο αισθητός και υλικός κόσμος είναι ατελής και παροδικός Αντίθετα ο αισθητός και υλικός κόσμος είναι ατελής και παροδικός. Είναι λιγότερο πραγματικός, με την έννοια ότι το υλικό αντικείμενο είναι αντίγραφο του είδους και άρα η ύπαρξη του εξαρτάται από το είδος. Τα υλικά αντικείμενα υπάρχουν δευτερογενώς, ενώ τα είδη υπάρχουν πρωτογενώς. Αλληγορία του σπηλαίου (7ο κεφάλαιο της Πολιτείας)
Είμαστε ψυχές φυλακισμένες σε σώματα Είμαστε ψυχές φυλακισμένες σε σώματα. Η ψυχή ρίχνοντας μια ματιά μέσα από τη φυλακή της, είναι ικανή να αντιληφθεί μόνο αυτές τις φευγαλέες σκιές και οι αδαείς ισχυρίζονται ότι αυτό εξαντλεί την πραγματικότητα. Τα ομοιώματα και τα άλλα αντικείμενα των οποίων οι σκιές δεν είναι παρά οι αμυδρές αναπαραστάσεις υπάρχουν πραγματικά, όπως υπάρχουν και οι άνθρωποι και τα ζώα των οποίων τα ομοιώματα είναι ατελή αντίγραφα.
Για να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτές τις ανώτερες πραγματικότητες, οφείλουμε να αποδράσουμε από τα δεσμά της αισθητηριακής εμπειρίας και να σκαρφαλώσουμε έξω από τη σπηλιά, μέχρι να αποκτήσουμε τελικά την ικανότητα να ατενίσουμε την αιώνια πραγματικότητα, εισερχόμενοι με αυτό τον τρόπο στην περιοχή της αληθινής γνώσης. Οι συνέπειες των απόψεων του Πλάτωνα με τα ενδιαφέροντα των Προσωκρατικών είναι οι ακόλουθες:
1. Ο Πλάτων εξίσωσε τα είδη με την υποκείμενη πραγματικότητα, αποδίδοντας ταυτόχρονα δευτερογενή ή παράγωγο τρόπο ύπαρξης στον υλικό κόσμο των αισθητών πραγμάτων.
2. Ο Πλάτων συμβίβασε τη μεταβολή με τη σταθερότητα, αποδίδοντας τες σε διαφορετικά επίπεδα της πραγματικότητας. Ο υλικός κόσμος είναι η σκηνή της ατέλειας και της μεταβολής, ενώ ο κόσμος των ειδών χαρακτηρίζεται από αιώνια και αμετάβλητη τελειότητα. Και η μεταβολή και η σταθερότητα είναι αυθεντικές αλλά η σταθερότητα ανήκει στα είδη και έτσι συμμετέχει στην πληρέστερη πραγματικότητά τους
3. Ο Πλάτων επεξεργάστηκε γνωσιολογικά θέματα, θέτοντας σε αντίθεση την παρατήρηση και την αληθή γνώση (ή νόηση). Οι αισθήσεις αντί να οδηγούν προς τη γνώση ή τη νόηση, αποτελούν αλυσίδες που μας κρατούν καθηλωμένους, η οδός προς τη γνώση περνά από το φιλοσοφικό στοχασμό.
Ο Πλάτων δεν απέρριψε εντελώς τις αισθήσεις και σύμφωνα με αυτόν η αισθητηριακή εμπειρία εξυπηρετεί χρήσιμες λειτουργίες όπως 1. μπορεί να προσφέρει υγιώς εννοούμενη αναψυχή. 2. η παρατήρηση συγκεκριμένων αισθητών αντικειμένων μπορεί να κατευθύνει την ψυχή προς ευγενέστερα αντικείμενα στο χώρο των ιδεών
3. η αισθητηριακή εμπειρία μπορεί να αναμοχλεύσει τη μνήμη και να υπενθυμίσει στην ψυχή τις ιδέες τις οποίες είχε γνωρίσει κατά την προηγούμενη ύπαρξή της, δηλ. διεγείρει μια νοητική διαδικασία που οδηγεί στην πραγματική γνώση των ειδών.
4. η γνώση των αιώνιων ειδών αποκτάται μόνο μέσω του νου, ο μεταβαλλόμενος κόσμος της ύλης αποτελεί, επίσης ένα αποδεκτό αντικείμενο μελέτης. Αυτή η μελέτη ανακαλύπτει παραδείγματα της λειτουργίας του λόγου μέσα στον κόσμο.
Όταν ο Πλάτων απέδωσε την πραγματικότητα στον κόσμο των ιδεών, εξίσωσε την πραγματικότητα με τις ιδιότητες τις οποίες έχουν από κοινού τάξεις πραγμάτων. Για να αποκτήσουμε αληθινή γνώση, θα πρέπει να παραμερίσουμε όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ενικού πράγματος και να αναζητήσουμε τα κοινά χαρακτηριστικά που διαχωρίζουν τα πράγματα σε τάξεις.
Η κοσμολογία του Πλάτωνα Ο Πλάτων έγραψε τον Τίμαιο, ο οποίος δείχνει το ενδιαφέρον του για το φυσικό κόσμο. Εδώ βρίσκουμε τις απόψεις του για την αστρονομία, την κοσμολογία, το φως και τα χρώματα, τα στοιχεία και την ανθρώπινη φυσιολογία. Δεδομένου ότι ο Τίμαιος προσέφερε στους πρώτους Μέσους Αιώνες (πριν το 12o αιώνα) τη μόνη συνεκτική φυσική φιλοσοφία, αυτό το έργο αποτελεί μιαν από τις κυριότερες διόδους της πλατωνικής επιρροής.
Τι συναντούμε στον Τίμαιο; Ένα από τα πιο έντονα χαρακτηριστικά του είναι η σφοδρή αντίθεση του Πλάτωνα προς ορισμένες όψεις της προσωκρατικής σκέψης. Οι φυσικοί αφαίρεσαν από τον κόσμο κάθε έννοια θεότητας ταυτόχρονα του αφαίρεσαν κάθε σχέδιο και σκοπό.
Σύμφωνα με αυτούς τους φιλοσόφους, τα πράγματα συμπεριφέρονται σύμφωνα με την εγγενή φύση τους, και αυτό μόνο μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την τάξη και την κανονικότητα του κόσμου. Η τάξη, λοιπόν, είναι ενδογενής και όχι εξωγενής δεν επιβάλλεται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα, αλλά αναδύεται εκ των έσω. Τελολογία = αποδίδει στα φαινόμενα της φύσης σκοπούς οι οποίοι είτε καθορίζονται από το θεό είτε είναι εσωτερικές αιτίες της φύσης.
Ο Πλάτων θεωρούσε αυτές τις απόψεις όχι μόνο ανόητες, αλλά και επικίνδυνες. Δεν είχε καμία πρόθεση να αποκαταστήσει τους θεούς του Ολύμπου, οι οποίοι παρενέβαιναν στην καθημερινή λειτουργία του σύμπαντος, αλλά ήταν πεπεισμένος ότι η τάξη και η ορθολογικότητα του κόσμου θα μπορούσε να εξηγηθεί μόνο ως αποτέλεσμα επιβολής ενός έξωθεν νου. Αν οι φυσικοί τοποθέτησαν την πηγή της τάξης στη φύση, αυτός θα προτιμούσε να την τοποθετήσει στην ψυχή (νου).
Ο Πλάτων περιέγραψε τον κόσμο ως το χειροτέχνημα ενός θείου τεχνίτη, του Δημιουργού. Ο Δημιουργός, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, είναι ένας αγαθός τεχνίτης, ένας έλλογος θεός (η ίδια η προσωποποίηση του λόγου), ο οποίος αγωνίζεται ενάντια στους εγγενείς περιορισμούς των υλικών με τα οποία πρέπει να εργαστεί για να κατασκευάσει έναν κόσμο όσο καλό, όμορφο και διανοητικά ικανοποιητικό είναι δυνατόν.
Ο Δημιουργός παραλαμβάνει το πρωταρχικό χάος, γεμάτο με τα αδιαμόρφωτα υλικά από τα οποία θα κατασκευαστεί ο κόσμος, και επιβάλλει τάξη σύμφωνα με ένα ορθολογικό σχέδιο. Δεν πρόκειται εδώ για δημιουργία εκ του μηδενός, όπως στην ιουδαίο-χριστιανική περιγραφή της δημιουργίας, γιατί οι πρώτες ύλες υπάρχουν ήδη και παρουσιάζουν ιδιότητες τις οποίες ο Δημιουργός δεν ελέγχει και ο Δημιουργός είναι παντοδύναμος, γιατί περιορίζεται αναγκαστικά από τα υλικά με τα οποία πρέπει να εργαστεί.
Παρ' όλα αυτά, ο Πλάτων σαφώς σκοπεύει να περιγράψει τον Δημιουργό ως ένα υπερφυσικό ον, ξεχωριστό από τον κόσμο που κατασκεύασε και ευρισκόμενο εκτός αυτού του κόσμου. Ο Πλάτωνας επιθυμούσε να δηλώσει ότι ο κόσμος είναι το προϊόν έλλογου σχεδιασμού, ότι η τάξη του κόσμου είναι έλλογη τάξη, επιβεβλημένη απέξω πάνω σε δύστροπα υλικά.
Ο Δημιουργός δεν είναι μόνο ένας έλλογος τεχνίτης, αλλά και ένας μαθηματικός, αφού κατασκευάζει τον κόσμο στη βάση γεωμετρικών αρχών. Ο Πλάτων παρέλαβε από τον Εμπεδοκλή τα τέσσερα ριζώματα ή στοιχεία: γη, νερό, αέρα και φωτιά. Υπό την επιρροή των Πυθαγορείων, όμως, τα ανήγαγε σε κάτι πιο θεμελιώδες -τρίγωνα.
Διατύπωσε κατ' αυτό τον τρόπο έναν «γεωμετρικό ατομισμό» Διατύπωσε κατ' αυτό τον τρόπο έναν «γεωμετρικό ατομισμό». Τα τρίγωνα, αφού είναι δισδιάστατα σχήματα, είναι φυσικά άυλα με κατάλληλους συνδυασμούς, όμως, μπορούν να γίνουν τρισδιάστατα σωματίδια, όπου κάθε διαφορετικό τριγωνικό σχήμα αντιστοιχεί σε διαφορετικό στοιχείο
Ήταν ήδη γνωστό την εποχή του Πλάτωνα ότι υπάρχουν πέντε, και μόνο πέντε, κανονικά γεωμετρικά στερεά (συμμετρικά στερεά σώματα που σχηματίζονται από ίδιες επίπεδες επιφάνειες): το τετράεδρο (τέσσερα ισόπλευρα τρίγωνα), ο κύβος (έξι τετράγωνα), το οκτάεδρο (οκτώ ισόπλευρα τρίγωνα), το δωδεκάεδρο (δώδεκα πεντάγωνα) και το εικoσάεδρο (είκοσι ισόπλευρα τρίγωνα).
Ο Πλάτων συσχέτισε κάθε στοιχείο με ένα από αυτά τα στερεά: τη φωτιά με το τετράεδρο, τον αέρα με το οκτάεδρο, το νερό με το εικοσάεδρο και τη γη με το πλέον σταθερό κανονικό στερεό, τον κύβο. Ο Πλάτων απέδωσε, επίσης, μια συγκεκριμένη λειτουργία στο δωδεκάεδρο (το κανονικό στερεό που μοιάζει περισσότερο με σφαίρα), συσχετίζοντάς το με τον κόσμο ως ολότητα.
Τρία χαρακτηριστικά αυτής της σύλληψης αξίζουν σχολιασμού. 1 Τρία χαρακτηριστικά αυτής της σύλληψης αξίζουν σχολιασμού. 1. η θεωρία αυτή μπορεί να εξηγήσει την αλλαγή και την ποικιλία με τρόπο ανάλογο με αυτόν της θεωρίας του Εμπεδοκλή: τα στοιχεία μπορούν να αναμειχθούν σε διάφορες αναλογίες, παράγοντας έτσι την ποικιλία του υλικού κόσμου.
2. η θεωρία αυτή επιτρέπει τη μεταλλαγή των στοιχείων από το ένα στο άλλο, παρέχοντας έτσι έναν ακόμη μηχανισμό αλλαγής. Ένα σωματίδιο νερού, για παράδειγμα (το εικοσάεδρο), μπορεί να διαλυθεί στα είκοσι ισόπλευρα τρίγωνα που το αποτελούν, και τα τρίγωνα αυτά μπορούν να επανασυνδεθούν δημιουργώντας, για παράδειγμα, δύο σωματίδια νερού (το οκτάεδρο) και ένα σωματίδιο φωτιάς (το τετράεδρο). Μόνο η γη, η οποία αποτελείται από τετράγωνα αποκλείεται από αυτή τη διαδικασία μεταλλαγής.
3. τα γεωμετρικά σωματίδια του Πλάτωνα αντιστοιχούν σε ένα σημαντικό βήμα προς τη μαθηματικοποίηση της φύσης.
Για τον Πλάτωνα, δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από το σχήμα, τα σωματίδια ανάγονται πλήρως (χωρίς υπόλοιπο) στα κανονικά στερεά, τα οποία με τη σειρά τους ανάγονται στα επίπεδα γεωμετρικά σχήματα. Το πυθαγόρειο πρόγραμμα αναγωγής των πάντων σε μαθηματικές πρώτες αρχές έχει εκπληρωθεί.
Ο Πλάτων επέδειξε εξαιρετική γνώση της κοσμολογίας και της αστρονομίας Ο Πλάτων επέδειξε εξαιρετική γνώση της κοσμολογίας και της αστρονομίας. Πρότεινε ότι η γη είναι σφαιρική και περιβάλλεται από το σφαιρικό κάλυμμα των ουρανών.
Καθόρισε διάφορους κύκλους στην ουράνια σφαίρα, οι οποίοι αντιστοιχούν στις τροχιές του Ήλιου, της Σελήνης και άλλων πλανητών. Κατανόησε ότι ο Ήλιος περιστρέφεται γύρω από την ουράνια σφαίρα μια φορά το χρόνο, ακολουθώντας έναν κύκλο (τον οποίο ονομάζουμε εκλειπτική τροχιά), ο οποίος παρουσιάζει κλίση σχετικά προς τον ουράνιο ισημερινό
Γνώριζε ότι η Σελήνη εκτελεί μια μηνιαία περιστροφή, ακολουθώντας περίπου την ίδια τροχιά. Γνώριζε ότι ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας και ο Κρόνος κάνουν το ίδιο, ο καθένας με το δικό του ρυθμό και με περιστασιακές οπισθοδρομήσεις, και ότι ο Ερμής και η Αφροδίτη ποτέ δεν απομακρύνονται πολύ από τον Ήλιο.
Γνώριζε ακόμη και ότι η συνολική κίνηση των πλανητικών σωμάτων είναι ελικοειδής. Τέλος, ο Πλάτων φαίνεται να είχε καταλάβει ότι οι ανωμαλίες των πλανητικών κινήσεων μπορούν να εξηγηθούν με τη σύνθεση ομοιόμορφων κυκλικών κινήσεων.
Όταν ο Πλάτων κατέβηκε από τους ουρανούς στο ανθρώπινο επίπεδο, επεξεργάστηκε ερμηνείες της αναπνοής, της πέψης, των αισθημάτων και της αίσθησης. Διατύπωσε μια θεωρία της όρασης, για παράδειγμα, η οποία υποστήριζε ότι οπτικό πυρ εκρέει από τα μάτια και αντιδρά με το εξωτερικό φως, δημιουργώντας έτσι μια οπτική δίοδο που μπορεί να μεταβιβάσει την κίνηση από το ορατό αντικείμενο στην ψυχή του παρατηρητή. Ο Τίμαιος περιέχει ακόμη και μια θεωρία της ασθένειας, και σκιαγραφεί μια δίαιτα η οποία εξασφαλίζει την υγεία.
Ο Πλάτων δημιουργεί την εικόνα ενός πραγματικά αξιοθαύμαστου κόσμου Ο Πλάτων δημιουργεί την εικόνα ενός πραγματικά αξιοθαύμαστου κόσμου. Ποια είναι τα εξέχοντα χαρακτηριστικά του; Από τα τρίγωνα και τα κανονικά στερεά ο Δημιουργός δημιούργησε ένα τελικό προϊόν εξαιρετικής ορθολογικότητας και κάλλους και αυτό για τον Πλάτωνα σημαίνει ότι ο κόσμος πρέπει να είναι ένα έμβιο ον.
Ο Δημιουργός, διαβάζουμε στον Τίμαιο, «θέλοντας να εξομοιώσει τον κόσμο με το καλύτερο και παντοιοτρόπως πλήρες νοητό πράγμα, τον συνέθεσε ως ένα ορατό έμβιο ον». Αλλά αν ο κόσμος είναι έμβιο ον, θα πρέπει να έχει και ψυχή.
Η κοσμική ψυχή είναι τελικά υπεύθυνη για όλες τις κινήσεις του κόσμου, όπως και η ανθρώπινη ψυχή είναι υπεύθυνη για όλες τις κινήσεις του ανθρώπινου σώματος. Ο Πλάτων, περιέγραψε έναν έμψυχο κόσμο, διαποτισμένο από το λόγο, και χαρακτηριζόμενο από εμπρόθετη σκοπιμότητα.
Ούτε η θεότητα απουσιάζει Ούτε η θεότητα απουσιάζει. Υπάρχει φυσικά ο Δημιουργός και εκτός από αυτόν, ο Πλάτων κατέστησε την κοσμική ψυχή θεότητα και θεώρησε τους πλανήτες και τους απλανείς αστέρες ως πλήθος ουράνιων θεών. Σε αντιδιαστολή με τους θεούς της παραδοσιακής αρχαίας ελληνικής θρησκείας, οι θεότητες του Πλάτωνα δεν διαταράσσουν ποτέ την πορεία της φύσης
Αντιθέτως, είναι ακριβώς η σταθερότητα των θεών η οποία εγγυάται την κανονικότητα της φύσης ο Ήλιος, η Σελήνη και οι άλλοι πλανήτες πρέπει να κινούνται με κάποιο συνδυασμό ομοιόμορφων κυκλικών κινήσεων, γιατί οι κινήσεις αυτού του είδους είναι οι τελειότερες και πλέον έλλογες, και κατά συνέπεια αποτελούν το μόνο είδος κίνησης που θα μπορούσε να αποδοθεί σε κάποιο θεϊκό ον.
Ο Πλάτων αποκατέστησε τους θεούς για να εξηγήσει αυτά τα χαρακτηριστικά του κόσμου, τα οποία, κατά τους φυσικούς, απαιτούσαν την εξορία των θεών.