ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΑ ΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

 Πολίτες : Διάκριση ηλικίας :  Νήπια (infantes): δεν μπορούν λόγω ηλικίας να μιλήσουν ( έως 7 ετών )  Άνηβοι (impuberes): προεφηβική ηλικία ( αγόρια έως 14 ή ανάλογα με τη σωματική διάπλαση, κορίτσια 12)  Έφηβ o ι (puberes): περιβολή της « ανδρικής τόγας » (toga virilis) στη γιορτή των liberalia, εγγραφή του praenomen στον κατάλογο των πολιτών  Οι δούλοι, αν και δεν έχουν ικανότητα δικαίου, έχουν περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα Ικανότητα προς δικαιοπραξία

Δικαιοπρακτική ικανότητα αυτεξουσίων  Νήπια : ανίκανα για δικαιοπραξίες – αδικοπραξίες, γιατί δεν μπορούν να καταλάβουν όσα κάνουν  Άνηβοι που δεν βρίσκονται υπό πατρική εξουσία :  μπορούν να δικαιοπρακτήσουν ( εκτός αν είναι πολύ μικροί ), με την παρουσία του επιτρόπου αν αναλαμβάνουν υποχρεώσεις ή βάρη (« Χωλά συναλλάγματα »)  αν αποκομίζουν μόνον οφέλη, μπορούν και μόνοι τους  Ικανοί για αδικοπραξία, αν μπορούν να αντιληφθούν τι κάνουν  Έφηβοι : ικανοί για αδικοπραξία και δικαιοπραξία

 Από την εξαπάτηση (« καταδολίευσή » ) τους  Χορηγείται αγωγή (actio popularis), που μπορεί να ασκήσει κάθε Ρωμαίος πολίτης  Έχει ποινικό χαρακτήρα  Δεν θίγει το κύρος της δικαιοπραξίας  Χορηγείται από τον Πραίτορα ένσταση στον ανήλικο, αν δεν έχει εκπληρώσει  Αν έχει εκπληρώσει, παρέχεται αποκατάσταση στο ακέραιο (in integrum restitutio)  O ανήλικος μπορεί να ζητήσει από τον Πραίτορα να του χορηγήσει κηδεμόνα για ορισμένες υποθέσεις Μέτρα προστασίας των κάτω των 25 ετών

 Η ελεύθερη, αυτεξούσια, έφηβη Ρωμαία βρίσκεται υπό συνεχή επιτροπεία  Λόγω « διανοητικής ελαφρότητας »  Εξαίρεση : οι Εστιάδες Παρθένες  Αναγκαία η παρουσία του επιτρόπου για κάθε τυπική δικαιοπραξία και ανάληψη υποχρεώσεων από τη γυναίκα  Προνόμιο πολυτεκνίας ( Αύγουστος ): απαλλάσσει τις μητέρες τριών + τέκνων από την επιτροπεία  Οι γυναίκες είναι πάντοτε ικανές για αδικοπραξία Επιτροπεία γυναικών

Κηδεμονία παραφρόνων και ασώτων  Παράφρονες :  Ανίκανοι για δικαιοπραξία και αδικοπραξία  Αν έχουν « φωτεινό διάλειμμα » μπορούν να δικαιοπρακτήσουν έγκυρα  Κηδεμονία των συγγενών εξ αρρενογονίας, αργότερα διορίζεται από τον Πραίτορα ή Διοικητή Επαρχίας  Άσωτοι  Όσοι με ελαφρότητα διασπαθίζουν την πατρική περιουσία, θέτοντας σε κίνδυνο την οικογένεια  Τίθενται υπό κηδεμονία των εξ αρρενογονίας συγγενών, μετά από διάταξη του Πραίτορα

Αντιπροσωπεία : κατάρτιση δικαιοπραξίας μέσω άλλου προσώπου  Άμεση ή γνήσια  Με δήλωση βούλησης του αντιπροσώπου  Τα αποτελέσματα επέρχονται αμέσως για τον αντιπροσωπευόμενο  Δεν αναγνωρίζεται στο Ρωμαϊκό Δίκαιο ( πλην της Αιγύπτου )  Έμμεση  Ο αντιπρόσωπος καταρτίζει τη δικαιοπραξία με δήλωσή του στο δικό του όνομα  Όχι για λογαριασμό του  Μεταβιβάζει τα αποτελέσματα της δικαιοπραξίας στον αντιπροσωπευόμενο με άλλη πράξη.  Αναγκαία ή νόμιμη  Επιβάλλεται από το νόμο  Είτε ευθέως, ορίζοντας το πρόσωπο του αντιπροσώπου.  Είτε αναθέτοντας σε δημόσια αρχή να τον καθορίσει.  Εκούσια  Ο διορισμός η όχι του αντιπροσώπου εξαρτάται από τη βούληση του αντιπροσωπευομένου

Procurator ( επιμελητής περιουσίας )  Πρόσωπο εμπιστοσύνης  Συνήθως απελεύθεροι  Οι πλούσιοι Ρωμαίοι τους αναθέτουν τη διαχείριση της περιουσίας τους  Αποκτούν με παράδοση τη νομή για λογαριασμό του αντιπροσωπευομένου.

Νομικά πρόσωπα  Το Ρωμαϊκό Δίκαιο δεν γνωρίζει την έννοια του νομικού προσώπου και δεν έχει ειδικό όρο  Αναγνωρίζει όμως τις ενώσεις φυσικών προσώπων  Ως βούληση των ενώσεων αυτών θεωρείται η συνισταμένη των βουλήσεων των μελών του  Αναγνωρίζει τη νομική αυτοτέλεια περιουσιακών ομάδων

Populus romanus ( Ρωμαϊκή πολιτεία )  Το υπόδειγμα των ενώσεων προσώπων  Το σύνολο των πολιτών  Res publica: τα πράγματα που ανήκουν στην ολότητα των Ρωμαίων  Η ρωμαϊκή πολιτεία διέπεται από το ius publicum, και όταν συναλλάσσεται με ιδιώτες  Η βούλησή της εκφράζεται από τα αρμόδια όργανα  Οι διαφορές του populus romanus με τους ιδιώτες επιλύονται διοικητικά. Δεν κλητεύεται ενώπιον του Πραίτορα  Το ταμείο (aerarium) έχει δημόσιο χαρακτήρα : κοινή περιουσία των Ρωμαίων

Fiscus  Η δημόσια περιουσία του Ηγεμόνα  Ανήκει στον εκάστοτε Ηγεμόνα που έχει ελεύθερη διάθεσή της εν ζωή  Μετά θάνατον περιέρχεται στο διάδοχό του και όχι στους κληρονόμους του

Σωματεία (collegia)  Είναι ενώσεις προσώπων  Επιτρέπονται από τον Δωδεκάδελτο υπό την επιρροή της σολώνειας νομοθεσίας  Με συγκλητικό δόγμα του 186 π. Χ. τίθενται περιορισμοί λόγω καταχρήσεων (Senatus Consultum de Bacchanalibus)  Δυσπιστία Ρωμαίων έναντι σωματείων ( π. χ. αρνητική απάντηση Τραϊανού σε αίτημα για ίδρυση πυροσβεστικής υπηρεσίας στη Βιθυνία )

Λειτουργία σωματείων  Διέπονται από καταστατικό  Το περιεχόμενο του καταστατικού είναι ελεύθερο, αν ο σκοπός είναι θεμιτός  Αν το καταστατικό του σωματείου προβλέπει συνελεύσεις των μελών απαιτείται άδεια της Συγκλήτου  Δεν επιτρέπεται να συνέρχονται πάνω από μία φορά το μήνα  Κανείς δεν μπορεί να είναι μέλος σε πάνω από ένα σωματείο  Τα μέλη πρέπει να είναι τουλάχιστον τρία, για κατά πλειοψηφία λήψη αποφάσεων  Μπορούν να συμμετέχουν και δούλοι

Επιτρεπόμενα σωματεία  Επαγγελματικές ενώσεις  Μισθωτές φόρων (publicani)  Συντεχνίες (corpora), αργότερα γίνονται υποχρεωτικά  Σωματεία πλοικτητών και εμπόρων  Σωματεία με σκοπό τη συνεστίαση των μελών τους (sodalitates) ή την ταφή τους  Θρησκευτικά σωματεία

Δικαιώματα σωματείων  Περιορισμένη ικανότητα  Μπορούν να αποκτήσουν την κυριότητα π. χ. δούλων ( ανήκουν στο σύνολο των μελών )  Μπορούν να αναλάβουν υποχρεώσεις που βαραίνουν το σύνολο  Μπορούν να ενάγουν - ενάγονται, εκπροσωπούμενα από τον actor  Διάλυση σωματείου  Αν τα μέλη πέσουν κάτω από τρία  Με απόφαση της συνέλευσής τους  Από την πολιτεία, αν ο σκοπός καταστεί παράνομος  Αν λυθεί το σωματείο, η περιουσία διανέμεται μεταξύ των μελών

Ιδρύματα (pia causa)  Ομάδα περιουσίας αφιερωμένη σε κάποιο σκοπό  Συστήνονται με κληροδοσία ή δωρεά υπό όρους  Υπέρ φυσικών προσώπων, αλλά και υπέρ σωματείου ή κοινότητας  Τα ιδρύματα αναπτύσσονται ιδιαίτερα αργότερα, στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο

Εκκλησία  Ένωση πιστών  Αρχικά = παράνομο σωματείο (collegium illicitum)  A ναγνωρίζεται από το Μ. Κωνσταντίνο  Την περιουσία της διαχειρίζεται ο Επίσκοπος  Διαιρείται σε Επισκοπές, που παρίστανται στο δικαστήριο