Απο την αρχαιοτητα στο βυζαντιο

Η διαίρεση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας Διοκλητιανός (284-312): Τετραρχία Δύο αυτοκράτορες (Ανατολή – Δύση) + δύο Καίσαρες Κωνσταντίνος (312-337): Ίδρυση νέας Ρώμης 312-324: Κωνσταντίνος (Δύση) – Λικίνιος (Ανατολή) 324: Νίκη Κωνσταντίνου επί του Λικινίου 326: Ίδρυση Κωνσταντινούπολης 337: Επανένωση της αυτοκρατορίας Από το 364 οριστικό τέλος της ενότητας Λατινική (Δυτική) αυτοκρατορία (Ρώμη) -476 (Οδόακρος) Ελληνική (Ανατολική) αυτοκρατορία (Κωνσταντινούπολη)

Από την Ηγεμονία στη Δεσποτεία Μετά τον Διοκλητιανό το πολίτευμα γίνεται απολυταρχικό Μοναδικό πολιτειακό όργανο: ο Αυτοκράτορας Αποκλειστικός φορέας όλων των εξουσιών Αποκλειστική πηγή όλων των εξουσιών Όσον αφορά τη νομοθετική εξουσία, υιοθετούνται οι απόψεις του Ουλπιανού: Ό,τι είναι αρεστό στον ηγεμόνα έχει ισχύ νόμου (quod principi placuit, legis habet vigorem) Ο ηγεμόνας δεν δεσμεύεται από τους νόμους (princeps legibus solutus est)

Μοναρχικός απολυταρχισμός Θεωρία της Μοναρχίας θείου δικαίου (Ευσέβιος) Το πρότυπο της βασιλικής ισχύος είναι ο Θεός Η μοναρχική εξουσία εκπορεύεται από το Θεό: Αυτοκράτωρ ελέω Θεού Ο αυτοκράτωρ κατέχει θεϊκές αρετές Η αυτοκρατορική εξουσία είναι άπειρη, δίχως τέλος, καθ’ ομοίωση της εξουσίας του Θεού Βυζαντινή μεγαλοπρέπεια Μεγαλειώδης ένδυση αυτοκράτορα, διάδημα Προσκύνηση (ανατολικής προέλευσης) Κάθε τι αυτοκρατορικό καθίσταται ιερό: υπάλληλοι, θησαυροφυλάκιο, αυτοκρατορικό συμβούλιο, κτήματα

Ιουστινιανός: Ο αυτοκράτορας, Νόμος έμψυχος Ιουστινιανός: Ο αυτοκράτορας, Νόμος έμψυχος Ο Ιουστινιανός επιχειρεί να συνδυάσει την μη υποταγή του αυτοκράτορα στους νόμους με την νομιμοποιημένη εξουσία του: Συνδέει τη νομοθετική εξουσία του αυτοκράτορα με τον Θεό Εισάγει την έννοια της έννομης λειτουργίας της αυτοκρατορικής ιδιότητας Δημιουργείται μια αντίφαση, που εμφανίζεται στα προοίμια των διατάξεων (Νεαρών) και στον Πανδέκτη «Είναι ίδιον της αυτοκρατορικής εξουσίας να φυλάττει τους νόμους, από τους οποίους όμως δεν δεσμεύεται»

Η ανάγκη κωδικοποίησης της νομοθεσίας Η ανάγκη κωδικοποίησης της νομοθεσίας Η συσσώρευση αυτοκρατορικών διατάξεων και παλαιότερων νόμων (κανένας δεν είχε καταργηθεί) Γίνεται αναγκαία η εκπόνηση συλλογών νομοθεσίας Τον 3ο αι. εμφανίζονται δύο ημιεπίσημες κωδικοποιήσεις ιδιωτικού δικαίου: Γρηγοριανός Κώδικας Ερμογενειανός Κώδικας Το 438 ο Θεοδόσιος Β΄εκδίδει τον Θεοδοσιανό Κώδικα

O Θεοδοσιανός Κώδικας (438) Περιέχει όλη την αυτοκρατορική νομοθεσία από τον Κωνσταντίνο και μετά Ισχύει στο ανατολικό κράτος μέχρι τον Ιουστινιάνειο Κώδικα Στη Δύση, μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας Έπειτα χρησιμοποιείται από τους Βησιγότθους (Σύνοψη του Αλάριχου), μέχρι τον 12ο αιώνα.

Η κωδικοποίηση του Ιουστινιανού Αρχίζει τεράστιο έργο κωδικοποίησης των πηγών του δικαίου (αυτοκρατορικών διατάξεων – έργου των νομομαθών) Επιτροπή νομικών με επικεφαλής τον Τριβωνιανό Μακρά επεξεργασία, προκύπτει η κωδικοποίηση (Corpus Iuris Civilis) που αποτελείται από 4 έργα: Πανδέκτης (Digesta) Κώδικας (Codex) Εισηγήσεις (Institutiones) Νεαρές (Novellae)

Α) Ο Iουστινιάνειος Κώδικας (Codex Iustinianus), 534 Περιέχει διατάξεις αυτοκρατόρων (Constitutiones), από τον Αδριανό έως τον Ιουστινιανό Αποτελείται από 12 βιβλία υποδιαιρούμενα σε τίτλους Περιεχόμενα: Ι-ΙΙ Εκκλησιαστικό δίκαιο, Πηγές δικαίου ΙΙΙ-VIII Ιδιωτικό δίκαιο ΙΧ Ποινικό δίκαιο Χ-ΧΙΙ Διοικητικό –φορολογικό δίκαιο

Β) Ο Πανδέκτης (Digesta), 533:επεξεργασία Περιέχει αποσπάσματα από το έργο των νομομαθών (ius) Ανθολογούνται 1600 βιβλία, αναφερόμενα τόσο στο ius civile όσο και στο ius praetorium Καλύπτουν 5 αιώνες (από τον 2ο π.Χ. έως τον 3ο μ.Χ.) Συχνά οι απόψεις των νομομαθών είναι αντικρουόμενες Συγκροτούνται 3 επιτροπές, μία για τα σχόλια στο ius civile, μία για τα σχόλια στο Ήδικτο, μία για το έργο του Ουλπιανού Περιλαμβάνονται αποσπάσματα 38 νομομαθών,από τον Μούκιο Σκαιβόλα (2ος αι. π.Χ.) ως τον Ερμογενιανό (3ος αι. μ.Χ., κυρίως όμως από τον Γάιο, Παύλο, Παπινιανό και τον Ουλπιανό

Ο Πανδέκτης: δομή Αποτελείται από 50 βιβλία Το κάθε βιβλίο διαιρείται σε τίτλους Ο κάθε τίτλος αντιστοιχεί σε ένα θέμα (π.χ. προίκα, υιοθεσία) και περιλαμβάνει αποσπάσματα από διάφορους νομομαθείς Το κάθε απόσπασμα είναι αριθμημένο D. 23, 5, 13, 2= βιβλίο 23, τίτλος 5, απόσπασμα 13, παράγραφος 2 του Πανδέκτη (αφορά σχόλιο του Παπινιανού στο νόμο του αυγούστου περί μοιχείας

Σημασία του Πανδέκτη Είναι αναχρονιστικό έργο , ουσιαστικά περιλαμβάνει παλαιότερο δίκαιο (θάνατος Ουλπιανού: 3 αιώνες πριν) Δεν είχε επιτυχία στους νομικούς κύκλους Σηματοδοτεί τη νίκη του ακαδημαϊσμού επί της πρακτικής Ιδεολογική σημασία: περιέχει το κλασικό ρωμαϊκό δίκαιο, δηλ. αποκαθαρμένο από τις επιρροές μεταγενέστερων τοπικών εθίμων Όταν ανακαλύφθηκε ξανά στη Δύση τον 11ο αι. αποτελεί τη βάση επεξεργασίας για το νεότερο ιδιωτικό δίκαιο

Γ) Οι Εισηγήσεις (Institutiones), 583 Είναι εγχειρίδιο ιδιωτικού δικαίου για φοιτητές Συντάχθηκε με βάση τις Εισηγήσεις του Γαΐου Διαρθρώνεται σε 4 βιβλία Πρόσωπα Πράγματα και κληρονομίες Ενοχές Αδικοπραξίες και ένδικα βοηθήματα

Γ) Οι Νεαρές του Ιουστινιανού Σύνολο 158 διατάξεων του Ιουστινιανού (Novellae constitutiones) Περιέχουν νέο δίκαιο, προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της εποχής Η Ν. 118 που θεσπίζει τις τάξεις της κληρονομικής διαδοχής υιοθετήθηκαν από τον γαλλικό ΑΚ Το μόνο έργο της κωδικοποίησης στην ελληνική γλώσσα Μεταφράστηκε στα λατινικά για χρήση στη Δύση (Epitome Iuliani)

Από τον Ιουστινιανό στους Ισαύρους Μετά τον Ιουστινιανό, οι αυτοκράτορες δεν παράγουν κανένα σημαντικό νομοθέτημα μέχρι τα μέσα του 8ου αι., επί Ισαύρων Οι Ίσαυροι κατάργησαν το Ιουστινιάνειο δίκαιο και υιοθέτησαν διαφορετικό δίκαιο

Η Εκλογή των Ισαύρων, 741 Έργο του Λέοντος Γ΄ Ισαύρου και του γιου του Κωνσταντίνου Ε΄ Απομακρύνεται από την Ιουστινιάνεια νομοθεσία Περιέχει βασικούς κανόνες δικαίου, σε σύντομες φράσεις και απλή γλώσσα Καινοτομίες Στο οικογενειακό δίκαιο (υπό την επίδραση της Εκκλησίας) Στο ποινικό δίκαιο (‘φιλανθρωπότερο’): αντικατάσταση θανατικής ποινής από ακρωτηριασμούς, περιορισμός ταξικής ανισότητας στην επιμέτρηση ποινής, ακριβέστερος προσδιορισμός επιβλητέας ποινής

Ισχύς της Εκλογής Ο βίος της Εκλογής ήταν σύντομος, καθώς καταργήθηκε μετά από ενάμισυ αιώνα, από τη Μακεδονική δυναστεία, που επανέφερε σε ισχύ το Ιουστινιάνειο δίκαιο Εξαίρεση: Το ποινικό δίκαιο της Εκλογής, το οποίο διατηρήθηκε σε ισχύ και τους επόμενους αιώνες Ο Βασίλειος Α΄ προέβη στην Ανακάθαρσιν των παλαιών νόμων (κατάργηση νομοθεσίας Ισαύρων, αποκατάσταση ιουστινιάνειου δικαίου)

Η νομοθεσία των Μακεδόνων, 9ος αι. Βασίλειος Α΄: Εισαγωγή (886) Κωδικοποίηση σε 40 βιβλία Έκδηλη επίδραση εκκλησίας (Φώτιος), Θεωρία δύο εξουσιών (αυτοκράτορας – πατριάρχης ισοδύναμοι) Λέων Στ΄ Σοφός: Βασιλικά (889) Αποτελείται από 60 βιβλία Συνενώνει Ιουστινιάνειο δίκαιο (Κώδικας, Πανδέκτης) και το μεταφράζει στα ελληνικά Συλλογή 113 Νεαρών Πρόχειρος Νόμος (αναθεώρηση Εισαγωγής)

Κων. Αρμενόπουλος: Εξάβιβλος, 1345 Ανώτατος δικαστής Θεσσαλονίκης του 14ου αι. Στην εποχή του, τα Βασιλικά και άλλα νομοθετήματα ήταν δυσεύρετα Για ιδιωτική διευκόλυνση, εκπόνησε την Εξάβιβλο: Συλλογή νομοθετημάτων, περιέχει όλη την ύλη αστικού και ποινικού δικαίου Διαρθρώνεται σε 6 βιβλία με παράρτημα Απευθύνεται στους εφαρμοστές του δικαίου, ιδίως δικαστές

Πρόχειρον Νόμων ή Εξάβιβλος Γνώρισε τεράστια διάδοση κατά την τουρκοκρατία, εφαρμοζόμενη από τα εκκλησιαστικά δικαστήρια Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους ήταν η πιο προσιτή νομική συλλογή Χρησιμοποιήθηκε ως ο πρώτος Αστικός Κώδικας της νεότερης Ελλάδας