Φλώρινα, 2014 ΜΑΘΗΜΑ : ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ : Σ. ΗΛΙΑΔΟΥ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΤΑΣΣΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΞΑΜΗΝΟ : Στ΄ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Βιβλίο : Σταμέλος, Γ. (1999). Σύγχρονα θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Προσπάθεια ιχνηλασίας Β΄. Αθήνα : Αρμός. Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΡΟΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ : ΜΥΘΟΙ & ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

1. Θεωρητική προσέγγιση του κοινωνικού αποκλεισμού Ο κοινωνικός αποκλεισμός τη δεκαετία του ΄ 90 άρχισε να χρησιμοποιείται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα τόσο στην κοινωνική όσο και στην πολιτική ζωή δεδομένου ότι τη δεκαετία αυτή σημειώθηκαν σημαντικές κοινωνικοπολιτικές αλλαγές. Την περίοδο αυτή πολλές είναι και οι επιστημονικές αναλύσεις που αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό ως διάδοχο του όρου « φτώχεια ». Οι επιστήμονες, ωστόσο, συμφωνούν ότι ο όσος « κοινωνικός αποκλεισμός » δεν μπορεί να οριστεί με απόλυτη ακρίβεια λόγω της μεταβλητότητας του.

Ένας ορισμός που προσπαθεί νε περιγράψει όσο το δυνατόν πιο παραστατικά τον όρο αναφέρει ότι « ο αποκλεισμός νοείται ως μία διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει πολλαπλές φάσεις που κρύβουν και μεταφράζουν καταστάσεις απόλυτης μιζέριας, όμως δεν είναι μια διαδικασία μη αναστρέψιμη ». Οι επιστήμονες που μελέτησαν τον κοινωνικό αποκλεισμό εντοπίζουν 3 θεματικές αναλύσεις του όρου : I. Κοινωνικός αποκλεισμός και αναπαραγωγή των ανισοτήτων II. Κοινωνικός αποκλεισμός και χαλάρωση και διάρρηξη του κοινωνικού δεσμού III. Κοινωνικός αποκλεισμός και απουσία των ανθρώπινων δικαιωμάτων

2. Η στάση της Ε. Ε. και η πολιτική της σχετικά με τον κοινωνικό αποκλεισμό τη δεκαετία του ΄ 90. Τα προβλήματα που εντοπίζει η Ε. Ε. αυτή την περίοδο : 1.οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται την εν λόγω περίοδο σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές αλλαγές έχουν αυξήσει πολύ το ποσοστό της ανεργίας (« ο κίνδυνος της περιθωριοποίησης που αφορά αυτούς που δεν γνωρίζουν ») 2.το πρόβλημα του μεγάλου τμήματος πληθυσμού που περιθωριοποιείται κοινωνικά για διάφορους λόγους από το εκπαιδευτικό σύστημα και το σύστημα εργασίας. 3.ο μεγάλος αριθμός ατόμων που εγκαταλείπουν το σχολείο με ανεπαρκή προσόντα και αργότερα αποτυγχάνουν να βρουν εργασία με αποτέλεσμα, τελικά, να αντιμετωπίζουν το φάσμα του μόνιμου αποκλεισμού από την ενεργό συμμετοχή στην κοινωνία. 4.στη σχολική αποτυχία ενέχονται και άλλα φαινόμενα, όπως : i.Η ελλιπής ανάπτυξη των μαθητικών δυνατοτήτων ii.Οι μαθητές δε σημειώνουν ατομική πρόοδο iii.Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου iv.Οι μαθητές φεύγουν από το σχολείο με ανεπαρκή ή καθόλου προσόντα και πιστοποιητικά προσόντων v.Τα σχολεία στερούνται αποτελεσματικότητας και οδηγούν στη σχολική αποτυχία

Για τους λόγους αυτούς η Ε. Ε. με την πολιτική που εφαρμόζει στρέφεται στα εξής σημεία ( περίοδος ): 1. Στην αύξηση της ευελιξίας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης ώστε να καλύψει τις επαγγελματικές ανάγκες της εποχής 2. Ακόμη, τονίζεται η σχέση μεταξύ εκπαίδευσης - απασχόλησης - ανάπτυξης - ανεργίας και τίθεται σε προτεραιότητα : i.η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και ii.η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού μέσω της « δια βίου μάθησης » 3. Στο πλαίσιο της πολιτικής της οργανώνει διάφορα προγράμματα με σκοπό την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων και τη βελτίωση των διεργασιών της αγοράς εργασίας για να αυξηθεί η απασχόληση

3. Ο κοινωνικός αποκλεισμός στην Ελλάδα Η συζήτηση για τον κοινωνικό αποκλεισμό στην Ελλάδα ξεκινά καθυστερημένα σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ακόμη, οι σχετικές με το θέμα επιστημονικές έρευνες εδώ είναι περιορισμένες. ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ : Στην Ελλάδα, την περίοδο , θεωρείται ότι ο αποκλεισμός από την αγορά εργασίας είναι αιτία και συνέπεια του κοινωνικού αποκλεισμού  διάσπαση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού σε ενταγμένο και αποκλεισμένο. Στην Ελλάδα αυτή την περίοδο έχουν γίνει έρευνες για θέματα φτώχειας και ανεργίας, αλλά δεν έχει γίνει καμία εξειδικευμένη έρευνα για τον κοινωνικό αποκλεισμό, με αποτέλεσμα να αγνοούνται πολλές πτυχές του προβλήματος.

Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί σχετικά με τη φτώχεια και την ανεργία δίνουν τα εξής αποτελέσματα : 1. Ο Χρυσάκης, το 1990, σε έρευνα για τη φτώχεια εντοπίζει ότι αυτή φτάνει σε ποσοστό το 33,4%. 2. Η Ε. Ε. σε άλλη έρευνα για τη φτώχεια, το 1993, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα φτωχά νοικοκυριά της Ελλάδας φτάνουν το 22%. 3. Αντιστοίχως η ανεργία, το 1996, σύμφωνα με τον ΟΑΕΔ ανέρχεται στο 7,4% 4. Άλλη μία έρευνα έγινε σχετικά με την ανεργία, το 1996, από την ΕΣΥΕ αυτή τη φορά και υπολογίζει την ανεργία στο 9,1%. Στην Ελλάδα θεωρείται ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός καθορίζεται από την ανεργία και αυτή με τη σειρά της επηρεάζεται / καθορίζεται από την εκπαίδευση. Άρα καταλήγει κανείς στη θεώρηση ότι « η κατοχή πτυχίων ή οικονομικού κεφαλαίου εξασφαλίζει την επαγγελματική και συνεπώς την κοινωνικο - οικονομική άνοδο / επιτυχία ».

4. Κοινωνικός αποκλεισμός & εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπ / σης στην Ελλάδα Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, ένας από τους σημαντικότερους δείκτες του εκπαιδευτικού αποκλεισμού είναι η εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. το πρόβλημα αυτό δε θεωρείται μόνο ελληνικό, αλλά απασχολεί και άλλες περιοχές, καθώς το 1996 ο ΟΟΣΑ διαπιστώνει ότι « το 15-20% των μαθητών από πολλά κράτη - μέλη εγκαταλείπει το σχολείο χωρίς να ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση ». Ωστόσο, η Ελλάδα δεν είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη μαθητική διαρροή, γιατί ο Καναδάς και οι ΗΠΑ βρίσκονται στην πρώτη θέση με μεγαλύτερο ποσοστό μαθητικής διαρροής

Παρόλα αυτά φαίνεται ότι το ποσοστό αυτό που δηλώνει την εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης παρουσιάζει συνεχόμενα μειωτική τάση, όπως τονίζει ο ΟΟΣΑ. Η μείωση αυτή οφείλεται στους παρακάτω παράγοντες, σύμφωνα και πάλι με έρευνα του ΟΟΣΑ : Στην άρση ή το δραστικό περιορισμό της εκπαιδευτικής αξιολόγησης ( συνολική αλλαγή των τρόπων αξιολόγησης στο δημοτικό, ουσιαστική κατάργηση της επανάληψης τάξης, δραστικός περιορισμός των εξετάσεων στο γυμνάσιο ). Στην άτυπη « πολιτική » των εκπαιδευτικών ως προς τη μαθητική αξιολόγηση, η οποία έγινε πολύ πιο ελαστική. Ο ίδιος ο Υπουργός Παιδείας, το 1997, δηλώνει ότι « Πολλοί απόφοιτοι Γυμνασίου δεν μπορούν να διαβάσουν !», γεγονός που γεννά το ερώτημα για την αποτελεσματικότητα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Αναφέρεται ότι ( αποτελέσματα έρευνας Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που έγινε το 1996) από τους μαθητές που έφτασαν στην Α΄ Γυμνασίου τα σχολικά έτη το 84% εργάζεται, ενώ το 13% είναι άνεργο. Για τα αγόρια αναφέρεται ότι ασχολούνταν με τα επαγγέλματα του ξυλουργού / χτίστη / σιδερά / αγρότη / κτηνοτρόφου / με επαγγέλματα που σχετίζονται με τα αυτοκίνητα / διάφορα υπαλληλικά επαγγέλματα ( διανομέας, πωλητής, μικροπωλητής ). Για τα κορίτσια, αντίστοιχα, αναφέρεται ότι ασχολούνταν με τα επαγγέλματα της μοδίστρας και της κομμώτριας. το 82-88% των γονέων ( αυτών των εφήβων που εγκατέλειπαν πρόωρα το σχολείο ) έχουν γνώσεις το πολύ δημοτικού και ταξινομούνται στο χαμηλό κοινωνικο - οικονομικό επίπεδο. Συμπερασματικά : « αναπαραγωγή της υπο - εκπαίδευσης » και όχι πρόβλημα κοινωνικού αποκλεισμού.

5. Συμπεράσματα του συγγραφέα Ο όρος « κοινωνικός αποκλεισμός » τη δεκαετία του ΄ 90 άρχισε να χρησιμοποιείται όλο και συχνότερα χωρίς να υπάρχει ένας σαφής ορισμός της έννοιας. Η έννοια από την Ευρωπαϊκή Ένωση εντάχθηκε στη θεωρία του Ανθρώπινου Κεφαλαίου και χρησιμοποιήθηκε σε μία μονοδιάστατη και γραμμική αλληλουχία που συνδέει την πρόωρη εγκατάλειψη του εκπαιδευτικού συστήματος με την ανεργία και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η έννοια αυτή έγινε η αγαπημένη έννοια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί χάρη σε αυτή κατάφερε να επεμβαίνει, να επηρεάζει και να περιορίζει τους βασικούς πυλώνες της ανάπτυξης των κρατών - μελών ( εκπαίδευση - εργασία - υγεία - στέγαση ). Στην Ελλάδα δεν υπήρχε τη δεκαετία του ΄ 90 επαρκής ποσότητα εξειδικευμένων επιστημονικών ερευνών. Παρόλα αυτά η Ελλάδα υπακούει και τηρεί με τρόπο απόλυτο τις επιταγές της Ε. Ε. για το θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού, γεγονός που αποδείχθηκε παρακινδυνευμένο. Σχετικά με την εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης θεωρείται ότι αυτή θα πρέπει, ως έννοια και ως γεγονός, να αποδεσμευτεί από την επαγγελματική προοπτική και την απασχόληση. Αντίθετα, η εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης παραπέμπει σε μία ανολοκλήρωτη διαδικασία κοινωνικοποίησης. Επομένως, το πρόβλημα δεν έγκειται στην ανυπαρξία πτυχίου ούτε στην έλλειψη βασικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, αλλά στην ελλειμματική πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική κατάρτιση όσων εγκαταλείπουν το σχολείο και γίνονται ανολοκλήρωτοι πολίτες με ελλειμματικούς κοινωνικούς κώδικες, συμπεριφορά και χωρίς συλλογική παιδεία.