ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ κατ` επιλογή μάθημα ΙΙΙ εξαμήνου ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΠΘ - ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ κατ` επιλογή μάθημα ΙΙΙ εξαμήνου Διδάσκοντες: Ρίκα Δεληγιαννίδου Νίκος Κ. Μπάρκας Εικονογράφηση : Νικόλας Ανδρικόπουλος Από το παραμύθι Δύο παπούτσια με καρότσι Οι σημειώσεις βρίσκονται αναρτημένες στην ιστοσελίδα: http : //eclass.duth.gr ΤΜD149 ΕΡΓΟΝΟΜΙΑ - ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 1

Υπνοδωμάτιο Τραπεζαρία Καθιστικό Εισαγωγή Το λουτρό Η κουζίνα Προθάλαμος Διάδρομος Σκάλες Ανελκυστήρες Ράμπες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εργονομία ονομάζεται η εφαρμοσμένη επιστήμη που έχει ως αντικείμενο τη βελτίωση της ανθρώπινης απόδοσης, υγείας, άνεσης, μέσω της συμβολής στο σχεδιασμό αντικειμένων / εργαλείων, μηχανών, περιβάλλοντος / χώρων. Η εργονομία, υποδεικνύει τα στοιχεία που από ανθρωπομετρικής ή ψυχολογικής άποψης, διαμορφώνουν την άνεση και την ασφάλεια κατά την εκτέλεση μιας εργασίας ή δραστηριότητας. Μελετά τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου οργανισμού, ώστε να σχεδιάσει εύχρηστα και αποδοτικά προϊόντα, εύχρηστους και λειτουργικότερους χώρους. Η εργονομία είναι κύριος παράγοντας δημιουργίας σωστών συνθηκών κίνησης, στάσης, εργασίας, ασφάλειας, προστασίας, άνεσης, απόλαυσης και οικονομίας. Γενικά μελετά τη σχέση άνθρωπος – μηχανή, όπου με τον όρο μηχανή, εννοούμε κάθε όργανο, συσκευή, αντικείμενο ή και χώρο που χρησιμοποιείται για την επίτευξη μιας στάσης, ενέργεια ή εργασίας. Η εφαρμογή της εργονομίας συναντάται σε διάφορους τομείς : από ένα κάθισμα έως και το σχεδιασμό της κονσόλας ενός πιλοτηρίου κλπ. Στην καθημερινότητα, η εργονομία συναντάται στη διάταξη των χώρων, ανάλογα με τη χρήση, στο σχεδιασμό επίπλων, οικιακών συσκευών και εργαλείων. Επίσης στις κλίμακες, στις ράμπες και στα προϊόντα βιομηχανικού σχεδιασμού. Τις σωματικές και άλλες πληροφορίες που χρειαζόμαστε στον εργονομικό σχεδιασμό τις αναζητούμε στην ανθρωπομετρία. Μονάδες μέτρησης που χρησιμοποιούνται ακόμα (όπως ίντσα, πόδι, γιάρδα κλπ.), είναι ανθρωπομετρικοί συσχετισμοί. Συχνά στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιείται ο όρος ανθρώπινη κλίμακα (δηλαδή κρίση για κτίριο ή αντικείμενο ή έργο τέχνης, σε σχέση με το ανθρώπινο μέτρο. 3

ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ Τα αντικείμενα / εργαλεία φτιάχτηκαν από τον άνθρωπο, για την εξυπηρέτηση των αναγκών του. Ανέκαθεν, το μέτρο των αντικειμένων αποτελούσε το ανθρώπινο σώμα. Η αντίληψη των μεγεθών γινόταν πάντοτε σε σχέση και ανάλογα με τις διαστάσεις του ανθρώπινου σώματος. Με το μετρικό σύστημα, δόθηκε τέλος στην εκτίμηση των μεγεθών βάση των δεδομένων του ανθρώπινου σώματος (πόδια, πήχεις κλπ.). Παρόλα αυτά η ανθρώπινη κλίμακα δεν πρέπει ποτέ να λείπει κατά το σχεδιασμό χώρων ή αντικειμένων. Ο μελετητής πρέπει να γνωρίζει: τη σχέση μεταξύ των μελών του ανθρώπινου σώματος και τη θέση που καταλαμβάνουν αυτά κατά τις διάφορες δραστηριότητές του. τα μεγέθη των αντικειμένων που χρησιμοποιεί και αποθηκεύει, ώστε να σχεδιάζει με τα κατάλληλα μεγέθη τα έπιπλα τον ιδιαίτερο χώρο που απαιτείται για την ανθρώπινη κίνηση μέσα στους εκάστοτε χώρους ή ανάμεσα στα έπιπλα τα μεγέθη των επίπλων και την ορθότερη τοποθέτησή τους μέσα στους χώρους, ώστε να εξυπηρετούνται καλύτερα οι δραστηριότητες και τη ανάπαυση των ανθρώπων Η επίδραση του χώρου στον άνθρωπο, δεν σχετίζεται απλά τις διαστάσεις /αναλογίες του, αλλά και με την αισθητική του, δηλαδή το κάθε ερέθισμα που αντιλαμβάνεται με τις αισθήσεις του, ή οι εντυπώσεις που αποκομίζει (ατμόσφαιρα, χρώματα, θέα, φωτισμός, αερισμός, κλπ). 5

Ψυχολογία χρωμάτων (1) Το χρώμα προκαλεί στον άνθρωπο πληθώρα συναισθημάτων, ανάλογα με την απόχρωση, τη χρήση του, τη θέση του στο χώρο. το πορτοκαλί έχει τη μεγαλύτερη δύναμη παρόρμησης, ακολουθεί το κίτρινο, το κόκκινο, το πράσινο το μωβ. Αυτά τα χρώματα είναι πιο κατάλληλα για μικρές επιφάνειες, αυξάνουν την ενεργητικότητα, διεγείρουν ερεθίζουν. το μπλε, το γαλαζοπράσινο και το ιώδες, έχουν την ασθενέστερη δύναμη παρόρμησης. Αυτά τα χρώματα προτιμούνται για μεγάλες επιφάνειες. Τα ψυχρά χρώματα, ευνοούν την παθητικότητα και την ηρεμία, το πράσινο χαλαρώνει τα νεύρα. το λευκό είναι το χρώμα της απόλυτης αγνότητας, της καθαριότητας και της τάξης (φωτίζει, αναζωογονεί, ουδετεροποιεί) Χρησιμοποιείται για τη διάκριση των επιφανειών στα καταστήματα, τη χάραξη διαχωριστικών γραμμών, τις οδοσημάνσεις. Προδιαθέτει τον δέκτη ευχάριστα μόνο όταν χρησιμοποιείται σε διχρωμία με κάποια απαλή απόχρωση 6

Ψυχολογία χρωμάτων (2) Μαύρο Το μαύρο χρώμα συμβολίζει την υποταγή και το κύρος. Είναι πολύ ισχυρό χρώμα και έχει την ιδιότητα να κάνει τους χώρους να φαίνονται μικρότεροι, γι’ αυτό και δεν το συναντάμε συχνά στα κτίρια. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως περίβλημα ή σε λεπτομέρειες, ώστε να τις κάνει να ξεχωρίσουν. Γκρι Το γκρι συμβολίζει την ισορροπία, την σοβαρότητα και την ουδετερότητα. Είναι ιδανικό για χώρους γραφείων, χώρους συνεργασίας, βιομηχανικούς χώρους κ.ά. Συνδυάζεται πολύ εύκολα με όλα τα χρώματα και είναι ιδανικό για "φόντο" σε χώρους που έχουν άμεση σχέση με τα χρώματα (ατελιέ, σχεδιαστήρια, στούντιο κ.ά.). Επίσης, το γκρι έχει την ικανότητα να κρύβει το πέρασμα του χρόνου, καθώς διατηρεί την απόχρωσή του ακόμα και κάτω από έντονες συνθήκες. Κόκκινο Το κόκκινο χρώμα, συμβολίζει το πάθος. Όταν συνδυαστεί με κάποιο άλλο χρώμα προσδίδει κύρος (για παράδειγμα χρυσό ή μαύρο). Επιπλέον διεγείρει το αίσθημα της πείνας (εξ ου και το κόκκινο χρώμα στους τοίχους πολλών εστιατορίων – fast food).

Ψυχολογία χρωμάτων (3) Πράσινο Το πράσινο χρώμα βοηθάει στην συγκέντρωση και την ηρεμία. Δημιουργεί αίσθηση ασφάλειας (συνειρμικά συνδέεται με τη φύση). Εφαρμόζεται σε κρεβατοκάμαρες, σαλόνια, αλλά και χώρους εργασίας, τράπεζες, νοσοκομεία κ.ά. Οι απαλές αποχρώσεις του συνδυάζονται με πολλά χρώματα. Μπλε Το μπλε χρώμα, βοηθάει στην εκτόνωση και την ηρεμία. Προτείνεται για χώρους διαβάσματος, βιβλιοθήκες, αλλά και για μπάνια, κουζίνες κ.ά. Κίτρινο Το κίτρινο χρώμα είναι πολύ φωτεινό χρώμα και έχει την ιδιότητα να μεγαλώνει τους χώρους. Προκαλεί το αίσθημα της χαράς, αλλά κουράζει τα μάτια περισσότερο από κάθε άλλο χρώμα. Λόγω της ενεργητικότητας που προσδίδει, προκαλεί ένταση και αναστάτωση. Μπορεί να προκαλέσει δυσφορία σε βρέφη και μικρά παιδιά, οπότε πρέπει να αποφεύγεται σε παιδικά δωμάτια. Καφέ Το καφέ είναι το χρώμα που εμπνέει εμπιστοσύνη και συνεργατικότητα. Συνδυάζεται εύκολα με ιδιαίτερα χρώματα (όπως ανοικτό μπλε, μωβ, κόκκινο). Προτείνεται για καθιστικά, κοινόχρηστα δωμάτια, αλλά και αίθουσες συσκέψεων, χώρους εργασίας πολλών ατόμων κ.ά. Επίσης, επειδή το καφέ δεν συγκαταλέγεται στα καθαρά χρώματα θα πρέπει να αποφεύγεται σε μπάνια και κουζίνες. Μωβ Το μωβ, όπως και το μπορντώ, συμβολίζει την κυριαρχία (χρησιμοποιήθηκε σε βασιλικές περιβολές, αλλά και σε μανδύες κληρικών και αυτοκρατόρων). Το μωβ χρώμα αυξάνει την παρατηρητικότητα, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί καταπραϋντικά και δεν κουράζει τα μάτια. Προτείνεται σε χώρους ξεκούρασης, αναγνωστήρια ή χώρους ψυχαγωγίας. Συνδυάζεται τόσο με ανοιχτά όσο και με μουντά χρώματα.

ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ (1) Φυσικός κύκλος των χρωμάτων. Τρίγωνο : κόκκινο, μπλε, κίτρινο (βασικά χρώματα) Ανάποδο τρίγωνο : χρώματα πρώτης τάξης (προέρχονται από τα βασικά) Σκοτεινά και φωτεινά χρώματα Κύκλος των 12 χρωμάτων. Ελαφριά και βαριά χρώματα 9

ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ (2) Το χρώμα (ψυχρό / θερμό, σκοτεινό / φωτεινό) ανάλογα με τη θέση του στο χώρο (δάπεδο, τοίχοι, οροφή) προκαλεί διακεκριμένες εντυπώσεις Τα σκοτεινά χρώματα δημιουργούν εντύπωση βάρους. Η χρήση τους στην οροφή δείχνει τους χώρους χαμηλότερους Το σκοτεινό χρώμα στο τέλος διαδρόμου, δίνει βάθος οι επιμήκεις τοίχοι φαίνονται μικρότεροι, οι εγκάρσιοι τοίχοι διακρίνονται έντονα. Τα σκοτεινά και θερμά χρώματα στα πλάγια περικλείουν τους χώρους. Οι χώροι φαίνονται ψηλότεροι όταν σκοτεινοί τοίχοι συνδέονται με φωτεινό ταβάνι. Το λευκό χρώμα στο δάπεδο, σε αντίθεση με κάποιο σκουρόχρωμο, δείχνει κατεύθυνση. Σκοτεινά στοιχεία σε φωτεινότερους τοίχους δίνουν αίσθηση ισχύος. Φωτεινά στοιχεία σε σκοτεινό υπόβαθρο δίνουν ελαφρότερη εντύπωση. 10

ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ (1) Ο αρχαιότερος γνωστός κανόνας αναλογιών βρέθηκε περίπου το 3000π.Χ. σε τάφο των πυραμίδων κοντά στη Μέμφιδα. Από τότε έγιναν πολλές προσπάθειες για προσδιορισμό του ανθρώπινου σώματος και προσδιορίστηκαν διάφοροι κανόνες. Γενικά υιοθετήθηκαν τα αποτελέσματα του Durer, ο οποίος ξεκινώντας από το ύψος του ανθρώπου καθορίζει τις υποδιαιρέσεις του: 1/2h = συνολικό ύψος του πάνω μέρους του σώματος από το σημείο που αρχίζουν τα πόδια. 1/4h = μήκος κνημών από τον αστράγαλο ως το γόνατο 1/6h = μήκος πέλματος 1/8h =μήκος του κεφαλιού απ’ την κορυφή μέχρι το κατώτερο άκρο του πηγουνιού. Απόσταση των θηλών του στήθους. 1/10h =ύψος και πλάτος (μαζί με αυτιά) του προσώπου 1/12h =πλάτος προσώπου στο ύψος της βάσης της μύτης. Πλάτος κνήμης πάνω από τον αστράγαλο κλπ. οι υποδιαιρέσεις προχωρούν μέχρι το 1/40h 11

Αναλογία ανθρώπινου σώματος, βάση A.Zeising ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ (2) O Le Corbusier χρησιμοποιεί από το 1945 αναλογίες που στηρίζονται στην χρυσή τομή, δίνοντας την ονομασία “Le Modulor”. Διακρίνει τρεις υποδιαιρέσεις του ανθρώπινου σώματος, οι οποίες συνιστούν μια σειρά χρυσής τομής κατά Fibonacci. Η καλύτερη διασαφήνιση του θέματος των ανθρώπινων αναλογιών (έρευνες με βάση τη θεωρία της χρυσής τομής), έγινε τον προηγούμενο αιώνα από τον A.Zeising. Το δεδομένο ύψος ενός μέσου Ευρωπαίου θεωρείται 1,75μ. Το 1947, για τα αγγλικά μέτρα, το ύψος του ανθρώπινου σώματος θεωρείται 6 αγγλικά πόδια (1,829μ), το ύψος του ομφαλού 1,13μ. κλπ. Αναλογία ανθρώπινου σώματος, βάση A.Zeising 12

ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ (3) Ο άνθρωπος του Βιτρούβιου, φτιάχτηκε από τον Leonardo da Vinci, το 1490, στα ημερολόγιά του. Η συνολική απεικόνιση (κείμενο και σχέδιο), ονομάζεται και κανόνας των αναλογιών. Απεικονίζει μία γυμνή αντρική φιγούρα σε δύο θέσεις που αλληλο-καλύπτονται, με τα μέλη εκτεταμένα και εγγεγραμμένα σε ένα κύκλο και τετράγωνο. Το σχέδιο έγινε ως μελέτη των αναλογιών, όπως περιγράφεται σε μια πραγματεία του ρωμαίου αρχιτέκτονα Βιτρούβιου, σύμφωνα με την οποία : Leonardo da Vinci : ο άνθρωπος του Βιτρούβιου 13

ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ (4) ένα πόδι έχει πλάτος τέσσερις παλάμες μια παλάμη έχει πλάτος τεσσάρων δακτύλων ένα πόδι έχει πλάτος τέσσερις παλάμες ένας πήχυς έχει πλάτος έξι παλάμες το ύψος ενός ανθρώπου είναι τέσσερις πήχεις (και άρα 24 παλάμες) μια δρασκελιά είναι τέσσερις πήχεις το μήκος των χεριών ενός άντρα σε διάταση είναι ίσο με το ύψος του η απόσταση από την γραμμή των μαλλιών ως την κορυφή του στήθους είναι το 1/7h του άνδρα η απόσταση από την κορυφή του κεφαλιού ως τις θηλές είναι το 1/4h του άνδρα το μέγιστο πλάτος των ώμων είναι το 1/4h του άνδρα η απόσταση από το αγκώνα ως την άκρη του χεριού είναι το 1/5h του άνδρα η απόσταση από τον αγκώνα ως την μασχάλη είναι το 1/8h του άνδρα το μήκος του χεριού είναι 1/10h ενός άνδρα η απόσταση από την άκρη του πηγουνιού ως την μύτη είναι το 1/3 του μήκους του προσώπου η απόσταση της γραμμής των μαλλιών ως τα φρύδια είναι το 1/3 του μήκους του προσώπου το μήκος του αυτιού είναι το 1/3 του μήκους του προσώπου 14

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Διαστάσεις σώματος 15

σε θέση εργασίας σε θέση διατροφής σε θέση ψυχαγωγίας (καρέκλα) σε θέση ψυχαγωγίας (πολυθρόνα) Εργαζόμενος σε όρθια θέση Γονατιστός Καθισμένος Οκλαδόν Καθιστός με τα πόδια σε διάσταση Ημικαθισμένος με τα πόδια σε διάσταση Ημι-ξαπλωμένος Ξαπλωμένος 16

Αναγκαίος χώρος μεταξύ τοίχων Αναγκαίος χώρος για ομάδες ατόμων Σε συνωστισμό Κανονική στάση Χορωδία Άτομα σε αναμονή Άτομα με σακίδια 17

Αναγκαίος χώρος για διάφορες στάσεις Βηματισμοί Βάδην Στρατιωτικό βήμα Περίπατος Μέγιστος αριθμός θέσεων 6 άτομα/τμ. Αναγκαίος χώρος για διάφορες στάσεις 18

Αναγκαίος χώρος με χειραποσκευές Αναγκαίος χώρος με μπαστούνι-ομπρέλα 19

Υπνοδωμάτιο Τραπεζαρία Καθιστικό Εισαγωγή Το λουτρό Η κουζίνα Προθάλαμος Διάδρομος Σκάλες Ανελκυστήρες Ράμπες