Η εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία : διαχείριση αρχαιολογικών χώρων Δρ Σταυρούλα Τριανταφύλλου μέλος της ΠΟ του ΚΠΕ Δραπετσώνας Τριήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο : “Περιβαλλοντικές – Πολιτιστικές διαδρομές : Δημόσιοι αστικοί χώροι γύρω από τα τείχη της Αθήνας και του Πειραιά” ΚΠΕ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ-ΤΡΟΙΖΗΝΑΣ-ΜΕΘΑΝΩΝ 27, 28/2 και 1/3 2015 1

Από την προστασία της φύσης στην εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία: το ιστορικό μιας εννοιολογικής αλλαγής ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΦΥΣΗ ΑΕΙΦΟΡΙΑ 2

…. προς την περιβαλλοντική εκπαίδευση : τέλη 19ου αιώνα – πρώτες δεκαετίες 20ου αιώνα →Ιδέα διατήρησης και προστασίας της φύσης και των φυσικών ειδών →Ιδέα ορθολογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων →Ιδέα της άμεσης και βιωματικής προσέγγισης της φύσης “Κίνημα για τη μελέτη της φύσης” “Κίνημα της εκπαίδευσης για τη διατήρηση της φύσης” “Εκπαίδευση έξω από το σχολείο” “μελέτες πεδίου” “Αγροτικές σπουδές” “Περιβαλλοντικές σπουδές” κ.ά. Εισαγωγή καινοτόμων πρακτικών στο εκπαιδευτικό πεδίο 3

1970, Συνάντηση Διεθνούς Ένωσης για την προστασία της φύσης 22/4/1970 : Εορτασμός Ημέρας Γης, Νεβάδα ☺ πρώτες περιβαλλοντικές ομάδες ☺ πρώτη πειραματική χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ☺ πρώτες βιολογικές καλλιέργειες 4

Πρώτη περίοδος συγκρότησης ΠΕ : 1972-1977 1972 : 1η Διακυβερνητική Διάσκεψη “Συνδιάσκεψη για το περιβάλλον του ανθρώπου” Στοκχόλμη Πρόγραμμα Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον Διεθνές Πρόγραμμα για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (σε συνεργασία με την UNESKO) 1975 : “Διεθνές Εργαστήριο για την περιβαλλοντική εκπαίδευση” Βελιγράδι 1977 : “Πρώτη Διακυβερνητική διάσκεψη της UNESKO για την περιβαλλοντική εκπαίδευση” Τιφλίδα Γενικά χαρακτηριστικά περιόδου Ορθολογική διαχείριση φυσικών πόρων με στόχο τη διατήρηση ποσότητας και ποιότητας φυσικών πόρων (επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση) Ανάπτυξη γνώσεων, αξιών και στάσεων για το βιοφυσικό περιβάλλον και τα προβλήματά του Ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης περιβαλλοντικών προβλημάτων και καλλιέργεια της διάθεσης για παρέμβαση Η ΠΕ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΩΝ ΣΤΑΣΕΩΝ 5

1η εννοιολογική αλλαγή : ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΦΥΣΗ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ Οικονομικό κόστος από την περιβαλλοντική Επιβάρυνση Περιβαλλοντικό κόστος από τη φτώχεια Καταναλωτικές συνήθειες ως αιτία ρύπανσης ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 6

Ένα παράδειγμα αλληλεπίδρασης φύσης/οικονομίας/κοινωνίας στο Εργοστάσιο Λιπασμάτων της Δραπετσώνας τη δεκαετία του 30 7

Δεύτερη περίοδος συγκρότησης ΠΕ : 1987-2002 1987 : “Διεθνές Συνέδριο για την περιβαλλοντική εκπαίδευση και κατάρτιση” Μόσχα 1992: “Διάσκεψη ΡΙΟ” “Ατζέντα 21”- Ενα πρόγραμμα δράσης για τη δεκαετία “Παγκόσμια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη” Ρίο Γενικά χαρακτηριστικά περιόδου Ανάπτυξη ή περιβάλλον; ένα δίλημμα Αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη : «…είναι η προσπάθεια να ικανοποιήσουμε τις δικές μας ανάγκες στο παρόν, χωρίς να υποθηκεύσουμε τη δυνατότητα ικανοποίησης των αναγκών των μελλοντικών γενεών» ΕΚΘΕΣΗ ΜΠΡΟΥΝΤΛΑΝΤ, 1987 1997 : 2η Διάσκεψη για την περιβαλλοντική εκπαίδευση “Περιβάλλον και κοινωνία : εκπαίδευση και κατάρτιση για την αειφορία” Θεσσαλονίκη 2002 : “Διάσκεψη κορυφής για την αειφόρο ανάπτυξη” Γιοχάνεσμπουργκ ΟΗΕ : ΔΕΚΑΕΤΙΑ 2003-2013 ορίζεται ως δεκαετία για την εκπαίδευση και την αειφόρο ανάπτυξη 8

2η εννοιολογική αλλαγή : Εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη Αειφορία : ικανότητα διατήρησης στο διηνεκές ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Αντίφαση στους όρους; Φυσικά όρια οικοσυστημάτων : στη φύση τίποτε δε μεγαλώνει απεριόριστα – εξάντληση φυσικών πόρων ΦΥΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Οικονομική μεγέθυνση Γνώση/τεχνολογία 9

ΑΠΟΑΝΑΠΤΥΞΗ; 10

3η Εννοιολογική αλλαγή: Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ (εξάντληση φυσικών πόρων, ρύπανση ...) ΑΕΙΦΟΡΙΑ ως κανονιστικό αίτημα ΑΞΙΕΣ Αλληλεγγύη, Κοινωνική δικαιοσύνη, Οικολογική βιωσιμότητα Αναγνώριση της αυταξίας κάθε μορφής ζωής ΦΥΣΗ ΓΝΩΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ Καταπολέμηση φτώχειας και ανισοτήτων, Διασφάλιση δικαιωμάτων (ποιότητα ελεύθερου χρόνου και δημόσιου χώρου, ασφάλεια πολιτών, ίση πρόσβαση στους φυσικούς πόρους, στα κοινωνικά αγαθά και τα προϊόντα πολιτισμού) ΑΕΠ Αύξηση αγαθών και υπηρεσιών ΘΕΣΜΟΙ 11

Ο αρχαιολογικός χώρος ως θέμα της ΕΠΑ : τα οφέλη ΦΥΣΗ Αξιοποίηση υπαίθριων χώρων στην εκπαίδευση («outdoor education» εκπαίδευση εκτός σχολικής τάξης, στη φύση) Χρήση του αρχαιολογικού χώρου ως χώρου εφαρμογής βιωματικών τεχνικών (εικαστικές δραστηριότητες, παιχνίδι ρόλων, εκπαιδευτικό δράμα κ.ά) Ανασύσταση της καθημερινότητας του παρελθόντος : καλλιεργούμε την ενσυναίσθηση/μαθαίνουμε να τοποθετούμε τον εαυτό μας στο χρόνο : προϋποθέσεις για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση Εξοικείωση με τη λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου ως δημόσιου χώρου και του δημόσιου χώρου ως κοινωνικού αγαθού που προστατεύουμε . ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η αξιοποίησή του αρχαιολογικού χώρου ως πηγής μάθησης και επεξεργασίας πολλαπλών πληροφοριών της εποχής: διαχείρισης φυσικών πόρων, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης Επαφή με τις αξίες του χώρου (αισθητικές/ιστορικές/οικονομικές πολιτικές/οικολογικές – συμβολή στο φυσικό οικοσύστημα : ο χώρος ως καταφύγιο βιοποικιλότητας ) Δυνατότητα συστημικής προσέγγισης Εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας/Δια Βίου μάθηση 12

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΧΩΡΟΥ ΕΝΤΑΞΗ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ : Σύνδεση με εκτεταμένο δίκτυο κίνησης πεζών/σύνδεση με την ευρύτερη περιοχή ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ : - εύληπτο ενημερωτικό υλικό κατανοητό από όλους και όχι μόνο από ειδικούς – τρόποι ευαισθητοποίησης και συμμετοχής πολιτών (εκπαιδευτικά προγράμματα) Προσβασιμότητα, ασφάλεια, σήμανση/ υποδομές για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΧΩΡΟΥ : Πολλαπλότητα χρηστών και αναγκών/επιπτώσεις Σημασία του χώρου για την ευρύτερη περιοχή : σύγκριση παλαιότερων και τωρινών χρήσεων ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ; ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΕΛΕΓΧΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΡΩΝ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΔΟΧΗ: τα μέτρα που λαμβάνονται καταστρατηγούνται άμεσα ή όχι από ορισμένους κατοίκους; Ο ΧΩΡΟΣ ΩΣ ΠΗΓΗ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ/ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ: δημιουργούνται θέσεις εργασίας, ποιοι και πόσο ωφελούνται από αυτές; με ποιους τρόπους προσελκύονται οι τουρίστες; Υπάρχει σχέση διάρκειας; υπάρχει απειλή για τον αρχαιολογικό χώρο; ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ/ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 13

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γεωργόπουλος Α., Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Ζητήματα ταυτότητας, Gutenberg, Αθήνα 2014.Δημητρακόπουλος Γ., Ποιος φοβάται τη “Local Agenda 21”; στο Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Ο νέος πολιτισμός που αναδύεται (επμ. : Γεωργόπουλος Α.) Gutenberg, Αθήνα, 2005. Δημητρακόπουλος Γ., Ατζέντα 21 : Προστασία περιβάλλοντος, πρόβλεψη για το μέλλον, ποιότητα ζωής, κοινωνική δικαιοσύνη στο Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Ο νέος πολιτισμός που αναδύεται (επμ. : Γεωργόπουλος Α.) Gutenberg, Αθήνα, 2005. Gittins J, Η τοπική ατζέντα 21 (Local agenda 21) στη θεωρία και στην Πρακτική : Η αναδυόμενη ιστορία, στο Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Ο νέος πολιτισμός που αναδύεται (επμ. : Γεωργόπουλος Α.) Gutenberg, Αθήνα, 2005. Μπαλαβανίδης, Δ, Αναπλάσεις σε παράκτιες λιμενοβιομηχανικές ζώνες : το παράδειγμα των λιπασμάτων της Δραπετσώνας, μεταπτυχιακή εργασία, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Διατμηματικό πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών/αρχιτεκτονική-σχεδιασμός του χώρου (διδακτική ομάδα : Σ. Αυγερινού, Ε. Κλαμπατσέα, Ν. Μπελαβίλας, Ε., Χανιώτου) Αθήνα, χειμερινό εξάμηνο 2009. Μπελαβίλας Ν., Βαταβάλη Φ., Οι αστικοί χώροι ειδικών ρυθμίσεων/αρχαιολογικοί χώροι στο Πράσινο και ελεύθεροι χώροι στην πόλη, Οδηγός για το περιβάλλον, WWF Ελλάς/Αθήνα 2009 (σελ. 37-41) Παπαλεξίου Ι., Παιδαγωγική αξιοποίηση αρχαιολογικών χώρων στην περιβαλλοντική εκπαίδευση Παπουλάκου Αρχ., Διαχείριση Μνημείων και Εκπαιδευτικά προγράμματα. Το παράδειγμα του μικρού θεάτρου της πόλης της Επιδαύρου Φλογαϊτη Ευγ., Η εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2006. Σημείωση: Για την επιλογή των κριτήρων ολοκληρωμένης διαχείρισης αρχαιολογικών χώρων που εντάσσονται στην περιβαλλοντική θεματολογία, έγινε προσαρμογή των κριτηρίων αξιολόγησης υπαίθριων χώρων (μεταπτυχιακή εργασία του Μπαλαβανίδη ) τα οποία εξειδικεύτηκαν κάτω από το πρίσμα των τεσσάρων αξόνων της αειφόρου ανάπτυξης (Δημητρακόπουλος

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ 15