Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Από τη μέση σχολική ηλικία και κατά την εφηβική ηλικία τα παιδιά αναφέρονται σε εσωτερικά-ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με την Harter (1983,1988) τα χαρακτηριστικά που το κάθε άτομο χρησιμοποιεί για να περιγράψει τον εαυτό του ακολουθούν μια αναπτυξιακή πορεία από τη συγκεκριμένη συμπεριφορά προς αφηρημένες περιγραφές μη-έκδηλης συμπεριφοράς, από σωματικά γνωρίσματα προς τα εσωτερικά χαρακτηριστικά και θεωρείται άμεσα συνυφασμένο με τα στάδια γνωστικής ανάπτυξης του ατόμου. Εμφανίζεται ένα τέταρτο είδος αυτό-περιγραφής: η προσωπική ταυτότητα εκφράζεται με όρους γενικών πεποιθήσεων, αξιών και σχεδίων ζωής. ΄Περιγραφή περισσότερων πτυχών των χαρακτηριστικών τους.

Πολυδιάστατη φύση της αυτοαντίληψης κατά την εφηβική Ηλικία (Harter, 1988) 1. Σχολική ικανότητα 2. Κοινωνική αποδοχή 3. Αθλητική ικανότητα 4. Εμφάνιση 5. Εργασιακή/ακαδημαϊκή ικανότητα 6.Ερωτική έλξη 7. Διαγωγή-Συμπεριφορά 8. Στενή φιλία 9. Σφαιρική Αυτοαξία

ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Οι αυτό περιγραφές μετατρέπονται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε περιεκτικές έννοιες υψηλότερου επιπέδου. Μεγαλύτερη ποικιλία χαρακτηριστικών Πλαίσιο καθορισμού του εαυτού Πολλαπλοί εαυτοί Πιθανοί εαυτοί (“Possible Selves”) ΠΟΙΟΣ ΠΟΙΑ ΕΙΜΑΙ;

ΑΛΛΑΓΕΣ ΑΥΤΌ-ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Καθώς κυλούν τα χρόνια της εφηβείας, οι διαφορετικοί και ίσως αντιφατικοί εαυτοί που εμφανίζονται σε διαφορετικά πλαίσια απαρτιώνονται σε ένα σύνολο (Harter & Monsour, 1992). Αναρωτιούνται ποιος είναι ο πραγματικός τους εαυτός. Μου αρέσει ο εαυτός μου; Φυσική Γοητεία Αποδοχή Συνομήλικων Αναπτυξιακή πορεία Αυτο-εκτίμησης

Καθώς η εφηβεία τελειώνει, οι νεαροί έφηβοι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το συνδυασμό πολλαπλών και ίσως αντικρουόμενων εικόνων του εαυτού που έχουν αναπτύξει σε όλα τα χρόνια της εφηβείας. Μαζί με την απόφαση της σεξουαλικής ταυτότητας διέρχονται στην λεγόμενη κρίση ταυτότητας που είναι ένα από τα πιο θεμελιώδη ζητήματα της μετάβασης από την παιδική στην ενήλικη ζωή.

ΕΠΙΛΥΣΗ ΚΡΙΣΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Λύση κρίσης ταυτότητας σε ατομικό και σε κοινωνικό επίπεδο Για να επιτευχθεί, θα πρέπει οι έφηβοι να έχουν ήδη αντιμετωπίσει τις προηγούμενες αναπτυξιακές κρίσεις τις οποίες επαναδιαπραγματεύονται στα χρόνια της εφηβείας (Erikson, 1968). 1. Εδραίωση Εμπιστοσύνης (# Δυσπιστίας) 2. Εδραίωση Αυτονομίας (Αμφιβολία) 3. Λήψη πρωτοβουλιών (# Ενοχή) 4. Εργατικότητα (# Φυγοπονία) 5. Ταυτότητα (# Σύγχυση Ρόλου)

Ταυτότητα δύο ταυτοτήτων (Erikson, 1968) Ο σχηματισμός ταυτότητας κρίνεται από: Πως κρίνουν τους άλλους («εγώ»). Πως τους κρίνουν οι άλλοι («εμένα») Πως κρίνουν τις διεργασίες κρίσης των άλλων. Πόσο ικανοί είναι να λαμβάνουν υπόψη τις τυπολογίες του εκάστοτε πολιτισμού. Νοητικές διεργασίες ενέχονται στην επίλυση της κρίσης ταυτότητας

ΕΠΙΛΥΣΗ ΚΡΙΣΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Μορφές Αντιμετώπισης της Συγκρότησης Ταυτότητας (Marcia, 1966) 1. Επίτευξη ταυτότητας 2. Αποκλεισμός 3. Αναστολή 4. Διάχυση Ταυτότητας Το κάθε άτομο θα πρέπει να είναι ικανό να δομεί ταυτότητες αλλά και να τις διαλύει, ώστε να μη διατρέχει τον κίνδυνο της "άκαμπτης ταυτότητας" (στάσιμη δομή κατά τη διάρκεια της ζωής) ή της "διάχυτης ταυτότητας" (αδυναμία δόμησης σταθερής ταυτότητας).

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΥΝΔΙΑΛΛΑΓΕΣ Σύνδεση τρόπου συνδιαλλαγής με την οικογένεια και διερεύνησης ταυτότητας Grotevant & Cooper (1985): Δοκιμασία Οικογενειακών συνδιαλλαγών Δύο παράμετροι: Έκφραση ατομικότητας Έκφραση συντροφικότητας Αγόρια: σημαντικός παράγοντας η διαλλακτικότητα του πατέρα. Κορίτσια: Κατηγορηματικότητα της άποψης τους.

Η ΗΘΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Εφηβεία και κοινωνική Τάξη Γιατί η κοινωνία είναι οργανωμένη με αυτόν τον τρόπο; Τι μπορεί να γίνει για να βελτιωθεί; Πως μπορεί κάποιος να είναι ηθικός σε μία κοινωνία όπου επικρατεί η ανήθικη συμπεριφορά;

Σκέψεις εφήβων για την πολιτική, τους νόμους, τον κοινωνικό έλεγχο, τα κοινωνικά προβλήματα (Adelson, 1991) Οι συλλογισμοί των εφήβων αλλάζουν σημαντικά στην ηλικία των 14 χρόνων. Τα παιδιά 15-16 χρονών απαντούν σε ερωτήσεις με όρους αφηρημένων αρχών. «Η αυταρχικότητα των νέων εφήβων είναι πανταχού παρούσα (13-14 χρονών») Καθώς μεγαλώνουν αντιλαμβάνονται τη ωφέλιμη πλευρά των νόμων. Οι απαντήσεις μεγαλύτερων εφήβων περιλαμβάνουν τουλάχιστον δύο τρόπους ερμηνείας.

Εφηβεία και πολιτικός ιδεαλισμός Οι έφηβοι σκέφτονται για ιδανικά συστήματα, δεν είναι όμως σε θέση να δώσουν πρακτικές συστηματικές εναλλακτικές λύσεις στην υπάρχουσα πολιτική τάξη. Οι μεγαλύτεροι έφηβοι είναι σίγουροι ότι η εξάλειψη φτώχειας, ανέχειας και αδικιών στον κόσμο είναι ανέφικτες. Ολοένα πιο απαισιόδοξες και κυνικές οι απαντήσεις καθώς μεγαλώνουν. Ωστόσο, ο προσδιορισμός του εαυτού τους είναι μια εξελικτική διαδικασία που ενισχύει τη δυνατότητα αλλαγής και τον πολιτικό ιδεαλισμό.

Βασική Θεωρία για την ανάπτυξη της ηθικής σκέψης κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι αυτή του Kohlberg (1968). Οι ηθικοί συλλογισμοί διέρχονται από τρία βασικά επίπεδα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Κάθε επίπεδο αποτελείται από δύο ποιοτικά διαφορετικά στάδια. Καθώς τα παιδία και οι έφηβοι διέρχονται από αυτά τα στάδια, κάνουν επαρκέστερες αναλύσεις σε ηθικούς προβληματισμούς που αφορούν στις μεταξύ τους σχέσεις καθώς και τις σχέσεις τους με το κοινωνικό σύνολο.

ΠΡΟΣΥΜΒΑΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΤΑΔΙΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΝ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Στάδιο 1: Ετερώνυμη ηθική •Συμμόρφωση στους κανόνες. •Υπακοή για χάρη της υπακοής. Αποφυγή τιμωρίας Εγωκεντρική προοπτική Στάδιο 2: Συντελεστική ηθική •Ανταπόκριση στις προσωπικές επιθυμίες, ανάγκες και συμφέροντα. •Κατανόηση και αποδοχή της σκέψης αυτής και στους άλλους. Εξυπηρέτηση προσωπικών επιθυμιών Ατομικιστική προοπτική: το δικαίωμα είναι σχετικό

2. ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Στάδιο 3: Ηθική του καλού παιδιού ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΝ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Στάδιο 3: Ηθική του καλού παιδιού •Ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των άλλων. Ανάγκη να είναι καλός άνθρωπος, όπως το έχουν ορίσει οι άλλοι Προοπτική του ατόμου που μοιράζεται τα συναισθήμα-τα, τις συμφωνίες και τις προσδοκίες με τους άλλους ανθρώπους.

2. ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Στάδιο 4: Ηθική του νόμου και της τάξης ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΝ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Στάδιο 4: Ηθική του νόμου και της τάξης Να διατηρηθεί η κοινωνική τάξη. Συμβάλει στην κοινωνία, στην ομάδα και στους θεσμούς. Εκπλήρωση υποχρεώσεων για τις οποίες έχει συμφωνήσει. Διατήρηση θεσμού στο σύνολο του. Τι θα συνέβαινε «αν όλοι το έκαναν»;  Προοπτική ατόμου σε σχέση με την κοινωνική ομάδα: η ομάδα ορίζει ρόλους και κανονισμούς.

3. ΜΕΤΑΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΝ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Στάδιο 5: Ηθική του Κοινωνικού Συμβολαίου Αξίες και δικαιώματα όπως η ζωή και η ελευθερία θα πρέπει να ακολουθούνται ανεξάρτητα από νόμους και πλειοψηφίες. Ακολουθεί νόμους-κοινωνικό συμβόλαιο. Απασχολεί το ότι οι νόμοι βασίζονται σε ορθολογικό υπολογισμό της γενικής ωφέλειας, «το μεγαλύτερο καλό για τους περισσότερους» Προοπτική ατόμου που εξετάζει ηθικές και νόμιμες απόψεις. Αναγνωρίζει πως οι ηθικές και οι νόμοι συγκρούονται και δυσκολεύεται να τα συνενώσει.

3. ΜΕΤΑΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΝ ΤΟΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Στάδιο 6: Οικουμενικές ηθικές αρχές Ακολουθεί ηθικές αρχές που επέλεξε ο ίδιος γιατί είναι πανανθρώπινες αρχές δικαιοσύνης. Κρίνει τους νόμους με γνώμονα τις αρχές αυτές (ισότητα, ανθρώπινα δικαιώματα). Πίστη στην αξία οικουμενικών αρχών. Προσωπική δέσμευση στις αρχές αυτές. Προοπτική μιας ηθικής άποψης που εξετάζει από πού προέρχονται οι κοινωνικές διευθετήσεις και τι εξυπηρετούν.

ΚΡΙΤΙΚΗ-ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Υφίσταται η Μετα-συμβατική σκέψη; Αντιστοιχούν τα επίπεδα ηθικής σκέψης με τα επίπεδα της γνωστικής ανάπτυξης του Piaget; 3. Σχετίζεται η ηθική σκέψη με την ηθική συμπεριφορά (Richards, 1992); 4. Τα αγόρια έχουν ανώτερη ηθική σκέψη σε σύγκριση με τα κορίτσια; 5. Τα ερευνητικά δεδομένα είναι επαρκή;

Διαφορετικοί ηθικοί προσανατολισμοί ανδρών και γυναικών Η Ηθική σκέψη των γυναικών είναι προσανατολισμένη στις διαπροσωπικές σχέσεις και συνοδεύεται από την ηθική της φροντίδας και της ευθύνης για τους άλλους (Gilligan, 1992). Διαφορετικοί ηθικοί προσανατολισμοί ανδρών και γυναικών Ατομικά Δικαιώματα Αίσθηση Ευθύνης Νεώτερα ευρήματα δεν επιβεβαιώνουν διαφορές φύλου ως προς την ηθική σκέψη.

Πολιτισμικές διαφορές στην ηθική σκέψη Άνθρωποι που ζουν σε μικρές κοινότητες και σε τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες, σπάνια προχωρούν πέρα από το στάδιο 3 της κλίμακας του Kohlberg. Πολλές αμφισβητήσεις διαφαίνονται σχετικά με την ανωτερότητα των σταδίων της μετα-συμβατικής σκέψης έναντι των προηγούμενων σταδίων, τόσο σε ατομικό, όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο. Οι περισσότεροι άνθρωποι κατά την ενηλικίωση είναι σε θέση να συλλογίζονται σε επίπεδο που αντιστοιχεί στον χρυσό κανόνα (Στάδιο 3).

Η Αναδιοργάνωση της Κοινωνικής Ζωής των Εφήβων

ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΆ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ Αύξηση επικοινωνίας με συνομήλικους. Η καθοδήγηση των γονιών γίνεται πιο έμμεση. Οι συναλλαγές των δύο φύλων αυξάνονται σημαντικά. Η συμμετοχή σε κοινωνικές ομάδες αποκτά σπουδαιότητα. Εγωκεντρισμός εφηβικής ηλικίας: «Φανταστικό ακροατήριο» «Προσωπικός Μύθος»

ΦΙΛΙΕΣ 12-13 χρονών: τα κοινά ενδιαφέροντα, οι παρόμοιες στάσεις και αξίες, η αφοσίωση και η οικειότητα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για την φιλία. Οικειότητα + Αφοσίωση: ιδιαίτερα σημαντικά στις φιλίες κοριτσιών Στην εφηβεία οι προσωπικές αποκαλύψεις είναι ψυχολογικές συνεισφορές και προκαλούν μακροσκελείς συζητήσεις για τις πιθανές εκδοχές ενός θέματος.

ΦΙΛΙΕΣ -ΑΓΟΡΙΑ Οι φιλίες των αγοριών (14-16 χρονών) δεν είναι τόσο στενές όσο αυτές των κοριτσιών, γιατί τα αγόρια τα απασχολεί περισσότερο η σχέση τους με την εξουσία από όσο τα κορίτσια. Οι φίλοι λειτουργούν ως σύμμαχοι σε θέματα ανεξαρτησίας από τους γονείς ή από άλλους ενήλικες. Τα κορίτσια προβαίνουν σε εκμυστηρεύσεις ενώ τα αγόρια επικυρώνουν την αξία της φιλίας με πράξεις και επιτεύγματα.

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΌΣ ΡΌΛΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΊΑΣ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ Οι στενές φιλίες των εφήβων παίζουν έναν αναπτυξιακό ρόλο παρόμοιο με τη σχέση προσκόλλησης της βρεφικής ηλικίας. Οι στενοί φίλοι αποτελούν πρόσωπα αναφοράς και την «ασφαλή βάση» για την κατανόηση και την αντιμετώπιση αβέβαιων και αγχογόνων καταστάσεων. Θετική επίδραση της φιλίας στην κοινωνική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του εφήβου.

Κλίκες και Πλήθη εφηβικής ηλικίας ΚΛΙΚΑ: αναφέρεται σε ομάδες που έχουν το μέγεθος της οικογένειας, αποτελούν εναλλακτικό κέντρο ασφαλείας και είναι προϊόντα επιλογής. ΠΛΗΘΟΣ: αναφέρεται σε μία μεγάλη ομάδα εφήβων με μία συγκεκριμένη φήμη η οποία προκύπτει βάσει ενδιαφερόντων, δραστηριοτήτων, αντιλήψεων, στάσεων. Η ταύτιση του εφήβου με ένα συγκεκριμένο πλήθος έχει σημαντικό αντίκτυπο στο κοινωνικό του κύρος. ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΠΛΗΘΟΣ: Καλή προσωπικότητα, μεγάλη δημοτικότητα και εθνικότητα.

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ Ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι τα κορίτσια είναι πιο επιρρεπή από ότι τα αγόρια στην κοινωνική επίδραση της συνομήλικης ομάδας. Ο βαθμός συμμόρφωσης στην πίεση της ομάδας συνομηλίκων για συμμετοχή σε δράσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς αυξάνεται στην ηλικία 9-15 χρονών (μέση εφηβεία) και μετά μειώνεται. Η συμμόρφωση είναι μεγαλύτερη όταν πρόκειται για ουδέτερες πράξεις.

Προβληματισμός για τα ενήλικα μοντέλα συμπεριφοράς. Η συμμετοχή των εφήβων σε ενήλικες δραστηριότητες δεν θα πρέπει να θεωρείται κοινωνική παράβαση αλλά μια προσπάθεια των εφήβων να διαμορφώσουν μία συμπεριφορά συμβατή με τα ενήλικα αποδεκτά κοινωνικά μοντέλα συμπεριφοράς Προβληματισμός για τα ενήλικα μοντέλα συμπεριφοράς.