Προσδοκίες και στόχοι για το μέλλον στην εφηβεία¹

Παρουσίαση με θέμα: "Προσδοκίες και στόχοι για το μέλλον στην εφηβεία¹"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Προσδοκίες και στόχοι για το μέλλον στην εφηβεία¹
Ξένια Αντωνοπούλου

2 Γενικοί άξονες του μαθήματος
Ο προσανατολισμός στο μέλλον ως διαδικασία κινητοποίησης, σχεδιασμού και αξιολόγησης των στόχων που θέτει το άτομο. Αναπτυξιακοί στόχοι και επιτεύγματα ως βάση του προσανατολισμού στο μέλλον. Περιεχόμενο και χρονική έκταση των στόχων. Παράγοντες που επηρεάζουν τον προσανατολισμό στο μέλλον: γνωστική ανάπτυξη, οικογένεια, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Διαδικασίες που σχετίζονται με τον προσανατολισμό στο μέλλον και τους στόχους: διαμόρφωση ταυτότητας, λήψη επαγγελματικών αποφάσεων, προβληματική συμπεριφορά και ιδιαιτερότητες στον προσανατολισμό στο μέλλον. Κατασκευή του εαυτού και οι έννοιες που ενσωματώνει. Θετικοί και αρνητικοί δυνητικοί εαυτοί. Προσδοκίες και ελπίδες, φόβοι και ανησυχίες για το μέλλον.

3 Προσανατολισμός στο μέλλον-Σημασία των στόχων στην εφηβεία
Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν έργα/ επιτεύγματα που τους ανατίθενται και συνεπάγονται αρκετή σκέψη για το μέλλον Οι αποφάσεις τους για το μέλλον επηρεάζουν την ενήλικη ζωή τους Ο τρόπος που βλέπουν το μέλλον επηρεάζει τη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους (δέσμευση σε ενδιαφέροντα για το μέλλον) Η επαγγελματική επιλογή, η παραβατική συμπεριφορά (και άλλα είδη αποκλίνουσας συμπεριφοράς) σχετίζονται με τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους στο μέλλον.

4 Προσανατολισμός στο μέλλον- κινητοποίηση, σχεδιασμός, αξιολόγηση
Κινητοποίηση: Τίθενται στόχοι που αφορούν κύριους αναπτυξιακούς τομείς της εφηβείας και την προσδοκώμενη εξέλιξη της ανάπτυξης. Οι ρεαλιστικοί στόχοι προϋποθέτουν σύγκριση των αξιών και των κινήτρων με τις γνώσεις σχετικά με το μέλλον (διάρκεια ζωής). Ιεραρχικό σύστημα κινήτρων- στόχων. Υψηλότερα κίνητρα και αξίες πραγματώνονται μέσω κατώτερων στόχων (subgoals).

5 Προσανατολισμός στο μέλλον- κινητοποίηση, σχεδιασμός, αξιολόγηση
Σχεδιασμός: Προϋποθέτει αναπαράσταση του στόχου, γνώση στρατηγικών και διαδικασιών πραγματοποίησης στόχων και γνώση του πλαισίου στο οποίο αναμένεται να πραγματοποιηθεί Κατασκευή σχεδίου επίτευξης στο συγκεκριμένο πλαίσιο και εναλλακτικών λύσεων Αξιολόγηση σχεδίου και πιθανών εναλλακτικών (μοιάζει με διαδικασία επίλυσης προβλήματος) στο συγκεκριμένο πλαίσιο μέσω σκέψης ή δράσης (μέσω σκέψης για μακροπρόθεσμους στόχους)

6 Προσανατολισμός στο μέλλον- κινητοποίηση, σχεδιασμός, αξιολόγηση
Αξιολόγηση: Επιλογή του κατάλληλου σχεδίου και έλεγχος επιτευξιμότητάς του στο πραγματικό πλαίσιο- επαναπροσδιορισμός- αλλαγή σχεδίου. Αιτιακές αποδόσεις και συναισθήματα: (συνειδητή και ασυνείδητη αξιολόγηση του στόχου). Εσωτερική απόδοση επιτυχίας οδηγεί σε θετική αυτοαξιολόγηση και θέση υψηλότερων στόχων. Εξωτερική απόδοση αποτυχιών «προστατεύει» την αυτοεκτίμηση (ναρκωτικά ως προστασία εκ των προτέρων για «σίγουρες» αποτυχίες).

7 Πολιτιστικό πλαίσιο Περιέχει τα αναπτυξιακά επιτεύγματα (αναπτυξιακές διαφορές σε κοινωνικές νόρμες, προσδοκίες, κανόνες, πρότυπα συμπεριφοράς) και το ηλικιακό οργανόγραμμά τους. Τα αναπτυξιακά επιτεύγματα παρέχουν γνώση για τους αναπτυξιακούς στόχους, τα μοντέλα επίτευξης, τα κανονιστικά επίπεδα και τα περιθώρια κατάλληλων συμπεριφορών. Αναπτυξιακά επιτεύγματα στην εφηβεία: ταυτότητα ρόλου του φύλου, επαγγελματική επιλογή, αυτονομία. Αναπτυξιακά επιτεύγματα στην πρώιμη ενήλικη ζωή: γάμος, παιδιά, εργασία, τρόπος ζωής .

8 Οικογένεια Η ανατροφή επηρεάζει την απόκτηση βασικών ικανοτήτων στοχοθέτησης, επίλυσης προβλημάτων και στρατηγικών αντιμετώπισης (τα πρότυπα ρόλων). Η ενθάρρυνση και η υποστήριξη επηρεάζουν τους στόχους, τα σχέδια και τις αιτιακές αποδόσεις των εφήβων. Οι απαιτήσεις των γονέων επηρεάζουν τους στόχους, το επίπεδο κινήτρων και την επιμονή στην επίτευξη των στόχων (αυταρχικοί και επιεικείς γονείς- αίσθημα ανικανότητας και έλλειψη κινήτρου). Τα περιθώρια ανεξαρτησίας του εφήβου, η ευελιξία και αποτελεσματικότητα της διαπαιδαγώγησης επιδρούν στις ενέργειες σχεδιασμού.

9 Οικογένεια Η ανατροφοδότηση των γονέων επηρεάζει την αυτοαξιολόγηση των εφήβων, την αυτοαντίληψη και τις αιτιακές αποδόσεις (θετική- εσωτερικά αίτια, αισιοδοξία, επίλυση προβλημάτων). Γονείς επηρεάζουν αξίες και στόχους εφήβων θέτοντας κανονιστικά επίπεδα, λειτουργώντας ως μοντέλα για επίλυση προβλημάτων και αιτιακές αποδόσεις. Οι έφηβοι αναζητούν τη συμβουλή τους σε θέματα σχετικά με μακροπρόθεσμες, σημαντικές και δύσκολες αποφάσεις (συνομήλικοι για τρέχοντα θέματα, κοινωνική σύγκριση).

10 Γνωστική ανάπτυξη Τυπικοί συλλογισμοί (εναλλακτικοί τρόποι δράσης, σκέψη για τη σκέψη- μεταγνώση, σκέψη για τους άλλους-κοινωνική επιρροή). Κοινωνικό πλαίσιο → σχήματα → προσανατολισμός στο μέλλον

11 Περιεχόμενο και χρονική έκταση προσδοκιών-στόχων
Περιεχόμενο: απασχόληση και εκπαίδευση (σε όλα τα πολιτισμικά πλαίσια), οικογένεια, γάμος, ελεύθερος χρόνος, υλικά αγαθά (ανάλογα με ηλικία, φύλο, κουλτούρα). Περιεχόμενο φόβων κατά προτεραιότητα: α) ανεργία, σχολική αποτυχία, διαζύγιο, β) υγεία, διαζύγιο γονέων, γ) κοινωνικά γεγονότα (πυρηνικός πόλεμος). Χρονική προέκταση: τέλη 2ης δεκαετίας- αρχές 3ης . Συνειδητή ενασχόληση με αναπτυξιακά επιτεύγματα.

12 Ακόμα και σε καταστάσεις εκτός ελέγχου (απειλή πολέμου) οι νέοι σχεδιάζουν το μέλλον τους (οικογένεια, απασχόληση). Σειρά στόχων: εκπαίδευση, ελεύθερος χρόνος, απασχόληση, οικογένεια, περιουσία (ανάλογα με κοινωνικά πρότυπα). Με την ηλικία αυξάνεται το ενδιαφέρον για απασχόληση, εκπαίδευση και οικογένεια και μειώνεται για δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου. Με την ηλικία μειώνεται και η χρονική έκταση των στόχων.

13 Σχεδιασμός Με την αύξηση της ηλικίας αυξάνονται οι βασικές ικανότητες σχεδιασμού, η πολυπλοκότητα στη σκέψη και οι γνώσεις. Οι έφηβοι παρακινούνται περισσότερο από καθηγητές και γονείς να σχεδιάζουν για το μέλλον τους (εκπαίδευση) και διαφορετικοί στόχοι αποκτούν περισσότερο νόημα σε διαφορετικές ηλικίες (απασχόληση, οικογένεια).

14 Αιτιακές αποδόσεις- συναίσθημα
Πιο εσωτερική απόδοση αιτίων με την αύξηση της ηλικίας- μάλλον λόγω μεγαλύτερη αίσθηση ελέγχου. Αύξηση αισιοδοξίας στα αγόρια με την αύξηση της ηλικίας αύξηση καταθλιπτικού- απαισιόδοξου συναισθήματος στα κορίτσια (ίσως αντανακλά σύγκρουση στόχων).

15 Επίδραση κοινωνικού πλαισίου
Πολιτισμική διαφορά προσδοκιών και ρόλων και συμπεριφορών. Κοινωνικός ρόλος φύλου: αγόρια: εκπαίδευση, απασχόληση, υλικά αγαθά. Κορίτσια: οικογένεια, μελλοντική οικογένεια, απασχόληση. Στόχοι κοριτσιών πιο άμεσοι (η οικογένεια πραγματοποιείται πιο σύντομα από την υλική ευημερία).

16 Επίδραση κοινωνικού πλαισίου
Άτομα υψηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου εκτείνουν τους εκπαιδευτικούς στόχους μακρύτερα στο μέλλον. (όλες οι μεταβάσεις γίνονται αργότερα). Άτομα χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου δίνουν προτεραιότητα στην εργασία, ενώ άτομα μέσου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου ενδιαφέρονται περισσότερο για εκπαίδευση, καριέρα και ελεύθερο χρόνο.

17 Οικογένεια Χαμηλός γονικός έλεγχος ενθαρρύνει ενδιαφέροντα για αναπτυξιακές απαιτήσεις (εκπαίδευση) –μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Εκπαιδευτικού στόχοι γονέων για εφήβους επηρεάζουν τους στόχους των εφήβων. Τα σχέδια των νέων για οικογένεια και γάμο επηρεάζονται από τις οικογενειακές σχέσεις (λειτουργούν ως μοντέλο). Γονική υποστήριξη συνδέεται με αυξημένη τάση σχεδιασμού σε εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς τομείς και αισιοδοξία. Παιδιά με στόχους στα αναπτυξιακά επιτεύγματα ίσως δέχονται λιγότερο έλεγχο και δημιουργούν διαφορετικές προσδοκίες στους γονείς τους.

18 Πολιτιστικές διαφορές
Μεγαλύτερη έμφαση στα αγαθά, στην εκπαίδευση (ευκαιρία για κοινωνική ανέλιξη) και στην καριέρα σε ταχύτατα αναπτυσσόμενες χώρες ,όπως το Μεξικό, παρά σε παραδοσιακές όπως η Ινδία (οικογένεια, υγεία γονέων, κοινωνικά θέματα). Διαφορές φύλου πιο έντονες σε παραδοσιακές κοινωνίες (βασίζονται στο πολιτισμικό πλαίσιο). Σε παραδοσιακές κοινωνίες οι έφηβοι δεν θέτουν μόνοι τους στόχους. Συνήθως οι στόχοι τίθενται από τους γονείς. Κοινωνικά γεγονότα και κοινωνικά προβλήματα σε κάθε κοινωνία επηρεάζουν στόχους και ανησυχίες των νέων (ανεργία Αγγλίας, αντιπυρηνική στάση Φινλανδίας κτλ).

19 Λήψη επαγγελματικής απόφασης
Καλύτερα ενσωμετωμένα σχήματα και στόχοι απασχόλησης σχετίζονταν με πιο αποτελεσματική λήψη επαγγελματικών αποφάσεων. Συνειδητοποίηση- σχεδιασμός- δέσμευση- εφαρμογή (τα στάδια παραλληλίζονται με τις διαδικασίες στοχοθέτησης). Μεγαλύτεροι έφηβοι δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για επαγγελματικές πληροφορίες και ευκαιρίες. Καμία διαφορά φύλου στις γνώσεις για τα επαγγέλματα.

20 Προβλήματα συμπεριφοράς
Μη υπολογισμός συνεπειών και παρορμητική αντίδραση. Λιγότερο αισιόδοξοι, δομημένοι και μακροπρόθεσμοι προσανατολισμοί στο μέλλον. Προσανατολισμοί σχετικοί με προσωπικά συμφέροντα και όχι αναπτυξιακούς στόχους. Αμφίδρομη σχέση στιγματισμού και ιδρυματοποίησης με προσανατολισμούς στο μέλλον. Ανησυχίες για οικογένεια, προσωπική ανάπτυξη, ελπίδες για απασχόληση. Λόγω εγκλεισμού χάνονται ευκαιρίες για αναπτυξιακά επιτεύγματα (εκπαίδευση, απασχόληση, οικογένεια) και δυσκολεύονται περισσότερο μετά. Όσο πλησιάζει το τέλος της ποινής, τόσο πιο βραχυπρόθεσμοι στόχοι.

21 Προβλήματα συμπεριφοράς
Χρήστες ναρκωτικών πιο απαισιόδοξοι. Αναβολή σεξουαλικής δραστηριότητας στην εφηβεία σχετίζεται με καλύτερες ικανότητες επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων και υψηλότερο προσανατολισμό στο μέλλον. Προβλήματα με το άλλο φύλο (ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη)- αίσθηση περιορισμένων επιλογών, φτωχή κατανόηση εαυτού και άρνηση πιθανότητας εγκυμοσύνης που επηρεάζουν τους στόχους για το μέλλον.

22 Διαμόρφωση ταυτότητας (παραλληλισμός με στόχους)
Περιεχόμενο δέσμευσης (επαγγελματικό, ιδεολογικό, περιεχόμενο σχετικό με σεξουαλικό προσανατολισμό) // στόχοι- κίνητρα για το μέλλον. Διερεύνηση// διερεύνηση προαπαιτείται για αποτελεσματικό σχεδιασμό (γνώση εναλλακτικών). Ισχύς δέσμευσης// κίνητρο για πραγματοποίηση του στόχου Οικογένεια επηρεάζει στόχους και ταυτότητα εφήβων: Στενές οικογενειακές σχέσεις σχετίζεται με δοτή ταυτότητα και επίτευξη ταυτότητας- περισσότεροι προσανατολισμοί στο μέλλον- δέσμευση σε αποφάσεις για αναπτυξιακά έργα νωρίτερα. Δοτή ταυτότητα σχετίζεται με πίεση για συμμόρφωση με προσανατολισμό γονέων. Διάχυτη ταυτότητα σχετίζεται με αδιαφορία γονέων, μη ενθάρρυνση εμπλοκής

23 Ταυτότητα Εαυτός ως προσαρμογή σε ένα κοινωνικό πλαίσιο.
Ταυτότητα ως μέρος του εαυτού. Αλλαγή, τροποποίηση ταυτότητας για καλύτερη προσαρμογή. Κοινωνικές αλλαγές επηρεάζουν τη διαμόρφωση της ταυτότητας. Ύφεση κατευθυντηρίων και πιέσεων για ενήλικη ταυτότητα- ελευθερία επιλογής. Έλλειψη αντικειμενικών αξιών αντισταθμίζεται από προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις. Οι έφηβοι επιβαρύνονται με την εύρεση του σωστού- αβεβαιότητα, αναποφασιστικότητα. Διαχωρισμός ορατού- επιφανειακού και εσωτερικού εαυτού. Εσωτερικός εαυτός ως βάση για επιλογές.

24 3 βασικές πολιτιστικές αξίες
Εργασία: απέτυχε να λειτουργήσει ως ιδανικό και ως ανώτερο κίνητρο. Αποκτά νόημα ως μέσο αυτοπραγμάτωσης, ανάπτυξης και καταξίωσης εαυτού. Οικογένεια: ο εαυτός πιο σημαντικός από το γάμο, όμως λιγότερο σημαντικός από το μεγάλωμα των παιδιών! Εαυτός: λόγοι εστίασης α) εξορθολογισμός του ατομικού συμφέροντος, β) λύση κενού αξιών- βάση αναζήτησης απαντήσεων

25 Εαυτός στην εφηβεία Έφηβοι: ανάγκη να δουν τον εαυτό ως κάτι πολύτιμο.
Ευαίσθητοι στην ανατροφοδότηση- αντιδρούν στην κριτική Δεν έχουν ακόμα σταθερή αίσθηση εαυτού και ταυτότητας. Θάνατος: μειώνει την αξία όσων έκανε το άτομο;

26 Μοναδικότητα Ενσταλάζεται στην ανατροφή (στενοί συναισθηματικοί δεσμοί, λίγα παιδιά, μείωση θνησιμότητας). Ομοιογενοποίηση μέσω Μ.Μ.Ε., παγκοσμιοποίηση, επαφή με πολλούς ανθρώπους με παρόμοια χαρακτηριστικά → ανάγκη για μοναδικότητα. Όμως δεν είναι σαφή τα μέσα επίτευξης της μοναδικότητας → κρίση ταυτότητας στην εφηβεία. Ατομικότητα ως μέσο προσωπικής ανάπτυξης και διαφοροποίησης. Αυταπάτη μοναδικότητας- ανωτερότητας.

27 Ταυτότητα- εαυτός Οι κοινωνίες αλλάζουν και οι ταυτότητες προσαρμόζονται σταδιακά στις νέες συνθήκες. Αποκτούν περιεχόμενο που επιτρέπει την προσαρμογή του ατόμου στο πολιτιστικό πλαίσιο. Οι διαδικασίες προσαρμογής είναι πολύ σημαντικές στην εφηβεία. (Baumeister & Muraven, 1996)