Forum Πολιτών ‘Περιφερειακή Ανάπτυξη, Επιχειρηματικότητα και Οικονομική Κρίση’, Βόλος, 3.12.2010 ΤΟΠΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΕ ΧΩΡΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Δρ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΕΤΑΞΑΣ Λέκτορας Οικονομικής Ανάπτυξης, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πρόγραμμα δράσεων του Γραφείου  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Ελλάδα

Περιεχόμενα Νέο Διεθνοποιημένο Περιβάλλον και ο ρόλος των Περιφερειών/ Πόλεων Από τη Blue Banana στο Red Octopus Τι εννοούμε με την ‘Βιώσιμη Ανάπτυξη’ (Sustainable Development) Το μοντέλο της Χωρικής Ανταγωνιστικότητας Ανταγωνιστική Χωρική Ενότητα: Τι εννοούμε; Τρεις (3) βασικές ερωτήσεις ανάπτυξης… SWOT ANALYSIS Αστική Επιχειρηματικότητα Συνεργασίες Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα – Τοπικοί Φορείς Μορφές Συνεργασιών στην Ευρώπη Στόχοι των συνεργασιών Τι λέει η ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία Pecs (Ουγγαρία) Πράγα (Τσεχία) Λισαβόνα (Πορτογαλία) Ιάσιο (Ρουμανία) Ελληνική πραγματικότητα Ικανότητα των Δημοσιών Τοπικών Φορέων- Εμπειρικά αποτελέσματα (6 ευρωπαϊκές πόλεις) Συμπεράσματα

1. Νέο Διεθνοποιημένο Περιβάλλον και ο ρόλος των Περιφερειών/ Πόλεων ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Παγκοσμιοποίηση & ‘Νέα Οικονομία’ Φιλελευθεροποίηση των εμπορικών συναλλαγών Ραγδαία ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα, τεχνολογίας, καινοτομίας, R/D Αλλαγή στις παραγωγικές διαδικασίες Αλλαγές στο περιβάλλον και τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων Μετανάστευση πληθυσμών και παραγωγικού δυναμικού Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση και διεύρυνση Κερδισμένοι και χαμένοι της διαδικασίας Περιφερειακές ανισότητες Αλλαγή στο γεωπολιτικό προφίλ της Ευρώπης Δημιουργία ευκαιριών, προκλήσεων και απειλών ΠΟΛΕΙΣ: Σημαντικός ρόλος στην συγκέντρωση επιχειρήσεων και δυναμικού Κέντρα ‘συσσώρευσης γνώσης’ Ανοικτές οικονομίες και εξειδικευμένες μονάδες ΝΕΕΣ ΠΟΛΕΙΣ Από την ‘Blue Banana’ στο ‘Red Octopus’ Ανταγωνισμός και συνεργασία πόλεων Αστικά συστήματα ιεράρχησης Αναζήτηση νέου ρόλου στην παγκόσμια αγορά Εικόνες των πόλεων (cities’ images) και ανταγωνιστικότητα Συστήματα στρατηγικού σχεδιασμού και πολιτικές ανάπτυξης Στόχος – 3Α ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΜΟΤΗΤΑ

2. Από τη Blue Banana στο Red Octopus

3. Τι εννοούμε με την ‘Βιώσιμη Ανάπτυξη’ (Sustainable Development) Βιωσιμότητα …συνήθως σχετίζεται με Φυσικούς Πόρους Αισθητική φυσική Περιβάλλον Αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο… Η Βιώσιμη Χωρική Ανάπτυξη βασίζεται σε… 1. Χωρικό Αυτάρκη Οικονομικό Δυναμισμό 2. Τοπικοί Φορείς με ‘Επιχειρησιακό Προσανατολισμό’ 3. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χωρικών ενοτήτων 4. Μια συνεχιζόμενη διαδικασία

4. Το μοντέλο της Χωρικής Ανταγωνιστικότητας Η Ανταγωνιστικότητα ως ‘στόχος’ και ως ‘προϋπόθεση’ για τις χωρικές ενότητες αλλά και τις δυνητικές αγορές στόχους Διαδικασία Προσέλκυσης Ο Τόπος Ανταγωνιστική/ Ελκυστική Πόλη/ Περιφέρεια Δυνητικές αγορές στόχοι Στόχος Στόχος προϋπόθεση Διαδικασία λήψης απόφασης Εξωτερικό Περιβάλλον ΑΞΕ, Τουρισμός, Επισκέπτες, Εργατικό δυναμικό, νέοι πολίτες, MNCs, R/D centers Εσωτερικό Περιβάλλον, Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, Πολιτικές ανάπτυξης και δυνάμεις

5. Ανταγωνιστική Χωρική Ενότητα: Τι εννοούμε; Ισχυρή Ταυτότητα Χωρικά Πλεονεκτήματα Σαφής Στρατηγικός Σχεδιασμός ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΧΩΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Θετική Εικόνα Μακροπρόθεσμος ορίζοντας ανάπτυξης Υψηλή Αναγνωρισιμότητα Υψηλό Μερίδιο Αγοράς Υποδομές Σε ποιο πεδίο να είμαστε ανταγωνιστικοί; ΑΞΕ (Βαρσοβία) Τουρισμός (Πράγα) Πολιτισμός (Εδιμβούργο) R/D (Σιγκαπούρη) Multi (Λονδίνο)

6.Τρεις (3) βασικές ερωτήσεις ανάπτυξης… Που βρισκόμαστε στην παρούσα στιγμή; (Ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης) Που θέλουμε να φτάσουμε; (Μελλοντική κατάσταση) Πως θα φτάσουμε; (Χρησιμοποιώντας την εμπειρία του παρελθόντος) Παρελθόν 5 έτη πίσω Παρόν Σημείο: 0 Μέλλον 5 έτη μπροστά

7. SWOT ANALYSIS Το βασικό στρατηγικό εργαλείο για την ανάλυση του χωρικού περιβάλλοντος Πλεονεκτήματα + Ευκαιρίες + Εσωτερικό Περιβάλλον Εξωτερικό Περιβάλλον Αδυναμίες - Απειλές - Προοπτικές (‘Ευκαιρίες’) Ανάπτυξης/ Βελτίωσης Προτάσεις >>> Δράσεις

8. Αστική Επιχειρηματικότητα Harvey (1989α), αναφέρεται στην ‘αστική επιχειρηματικότητα’ (urban entrepreneurialism), αναγνωρίζοντας τέσσερις βασικές διαστάσεις της: 1. Παραγωγή Ανταγωνιστικό Πλεονέκτημα, ενδυνάμωση εικόνας και ικανότητας στην εξαγωγή προϊόντων και υπηρεσιών 2. Κατανάλωση Προώθηση/ υποστήριξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των πόλεων/ περιφερειών (τουρισμός, πολιτισμός κ.α) με στόχο την προσέλκυση δυνητικών αγορών στόχων 3. Διοίκηση και Έλεγχος διαχείριση και ανάπτυξη επενδύσεων σε μεγάλα έργα και υπηρεσίες, προκειμένου να αποτελέσουν πόλους συγκέντρωσης πολυεθνικών επιχειρήσεων και οργανισμών 4. Απόκτηση κρατικών πλεονασμάτων εθνικό ή υπερεθνικό επίπεδο, μέσω ευρωπαϊκών επιδοτήσεων, συμμετοχής σε προγράμματα ανταγωνιστικότητας κ.α

9. Συνεργασίες Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα – Τοπικοί Φορείς 9. Συνεργασίες Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα – Τοπικοί Φορείς Αναγκαιότητα για… Ικανοί για… Σε τι… Τοπικοί/ Περιφερειακοί Φορείς με ‘Επιχειρησιακό Προσανατολισμό’ (Entrepreneurial Capacity) Διάγνωση Σχεδιασμό Προγραμματισμό Υλοποίηση Έλεγχο Αξιολόγηση Τοπικά Αναπτυξιακά Έργα Στρατηγικά σχέδια Ανάπτυξης Ανάπτυξη συνεργασιών με επιχειρήσεις Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα Συμμετοχή σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα

10. Μορφές Συνεργασιών στην Ευρώπη Public Private Partnerships (PPPs) Οι ΣΔΙΤ είναι μορφές συνεργασίας των δημοσίων αρχών με τον κόσμο των επιχειρήσεων, που αποσκοπούν στην εξασφάλιση της χρηματοδότησης, της κατασκευής, της ανακαίνισης, της διαχείρισης και της συντήρησης μιας υποδομής ή στην παροχή μιας υπηρεσίας, σε τομείς της εθνικής οικονομίας, όπου η απελευθέρωση της αγοράς είναι είτε ανέφικτη είτε μη επιθυμητή Εστίαση σε μεγάλα αναπτυξιακά έργα, κυρίως υποδομών Community Strategies Προώθηση έργων/ δράσεων, οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης, ειδικά σε Βρετανία και Κάτω Χώρες Business Agencies (Επιχειρησιακοί Πράκτορες) Διαχείριση των διαθέσιμων πόρων και ανάπτυξη συνεργασιών με άλλους επιχειρησιακούς παράγοντες και φορείς δημόσιας διοίκησης και διαχείρισης, όπως: οργανισμούς εμπορίου, οικονομικά ινστιτούτα, κέντρα ανάπτυξης, επιχειρήσεις (γραφεία) ανάπτυξης, εμπορικά ή επαγγελματικά επιμελητήρια

11. Στόχοι των συνεργασιών Σύμφωνα με τους Oatley και Lambert (1997:3), οι κύριοι στόχοι όλων αυτών των συνεργασιών είναι: η δημιουργία μιας σαφούς εικόνας για την ανάπτυξη των πόλεων, η κινητικότητα εξειδικευμένων ανθρώπινων πόρων για την επίτευξη της ανταγωνιστικότητας, η ανάπτυξη δικτύων σε αγορές αλλά και σε χώρους πολιτικής, η άσκηση μιας αποτελεσματικής ηγεσίας με δυνατότητα ευελιξίας και η μεταφορά όλων των παραπάνω στην ανάπτυξη πλάνων δράσης

11. Τι λέει η ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία Πράγα: (πολιτισμός και προσέλκυση επενδύσεων – 3 στρατηγικά σχέδια ανάπτυξης από το 1996 ως σήμερα) Λισαβόνα: ‘Μητρόπολη του Ατλαντικού’ έμφαση στη φιλοξενία και διεξαγωγή ‘mega events’: 1994 ΠΠΕ, 1998 ΕΧΡΟ, 2004 Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου Μπέργκεν (Νορβηγία): (Ανάπτυξη στρατηγικού σχεδίου μάρκετινγκ στον Πολιτισμό) Ροστόκ (Γερμανία)/ Νέα Ιωνία Μαγνησίας: (Ανάπτυξη στρατηγικού σχεδίου μάρκετινγκ στον Πολιτισμό, τον Επισιτισμό και τον Αθλητισμό) Γλασκόβη: Αναδιαμόρφωση μιας αποβιομηχανοποιημένης εικόνας σε πόλο πολιτιστικής ανάπτυξης –ΠΠΕ 1990) Μονστάρ (Βοσνία-Ερζεγοβίνη) / Λένξιγκτον (ΗΠΑ): (επενδύσεις στον πολιτισμό ως πυρήνα της οικονομικής ανάπτυξης) Τσέστερ (Αγγλία): (120 άτομα του Δήμου στην προώθηση της εικόνας μιας πόλης 100.000 κατ. με 6 εκατ. Τουρίστες ετησίως) Μπολόνια (Ιταλία): Πολιτιστικό μάρκετινγκ με έμφαση στα Μουσεία (Σιγκαπούρη, Μπρνό, Μπιλμπάο, Λειψία, Μάλτα, Κοίμπρα, κ.α)

12.Το παράδειγμα της πόλης Pecs (Ουγγαρία) Πληθυσμός: 130.000 κατ. Οικονομία: Βιομηχανία/ Πολιτισμός/ Τεχνολογία Μέχρι το 1989: έντονος κρατικός παρεμβατισμός/ έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού Μετά το 1989: Αποσαφήνιση οράματος – ‘Ένα ικανό διοικητικό αστικό κέντρο, προσανατολισμένο στην ανάπτυξη του πολιτισμού, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τη διεθνή προβολή και την προσέλκυση επενδύσεων’ Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ με έμφαση στον Πολιτισμό και την προσέλκυση Επενδύσεων

Φωτ: Το Βιομηχανικό-Τεχνολογικό Πάρκο Pecs (συνέχεια)… Αναπτυξιακές προτεραιότητες: Προσβασιμότητα/ αστικές μεταφορές, knowledge-based economy, πόλος ανταγωνιστικότητας (Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης: 2007-2013) Βασικά Πολιτιστικά Έργα: Music & Conference Centre, Θεματικό Πάρκο Βιομηχανικής Κληρονομιάς, Visual Arts & Music Centre, Design History & Arts Centre (European Capital of Culture, 2010) Φωτ: Το Βιομηχανικό-Τεχνολογικό Πάρκο

Pecs (συνέχεια)… EXPO CENTRE PECS (27/9-1/10 2006) Που στηρίχτηκαν οι δράσεις; Συμμετοχικές διαδικασίες (δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς – ρόλος του Πανεπιστημίου) – Διαμόρφωση ‘κοινού οράματος’ ως ‘common good’ (κοινό αγαθό) Εκμετάλλευση και επένδυση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Εκμετάλλευση των ευκαιριών/ προκλήσεων στα πλαίσια του Νέου Διεθνοποιημένου Περιβάλλοντος Ενίσχυση της ήδη υπάρχουσας ‘ισχυρής πολιτιστικής ταυτότητας’ Έμφαση στον Στρατηγικό Σχεδιασμό

13. Πράγα Επιλεγμένες δράσεις και πολιτικές 1η: Προετοιμασία της πόλης εν όψει του 21ου αιων., με προσδιορισμό της θέσης της Πράγας στην ‘αγορά των Ευρωπαϊκών Μητροπόλεων’ 2η: Επένδυση στην ‘μοναδικότητα’ της πόλης 3η: Προώθηση της Πράγας ως ενός καινοτομικού και επιχειρησιακού κέντρου για όλη την Τσεχία 4η: Βελτίωση του προφίλ της Πράγας ως ενός καλού επιχειρησιακού συνεργάτη, εξασφαλίζοντας παράλληλα ένα ελκυστικό επιχειρηματικό κλίμα

14. Λισαβόνα (EXPO, 1998) Βασικές στρατηγικές α) η ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ των ΄δημοτικών τοπικών αρχών, με τον ιδιωτικό τομέα, επιστημονικά και ερευνητικά κέντρα και οργανισμούς, συμβάλλοντας στην ενίσχυση του συμμετοχικού σχεδιασμού και στην μεγαλύτερη αλληλεπίδραση και συνεισφορά των παραγόντων αυτών στη ζωή της πόλης β) τον εκσυγχρονισμό της αστικής δημόσιας διοίκησης με την κατανόηση της αναγκαιότητας για περισσότερο αποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες προσφερόμενες μέσα από τους δημόσιους φορείς γ) προσανατολισμός και εστίαση στον σχεδιασμό και τη διεξαγωγή μεγάλων γεγονότων (mega events), ως εργαλείο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της πόλης. Ένα τέτοιο εργαλείο αποτέλεσε και η διεθνής έκθεση EXPO ’98 Στόχοι της ΕXPO ’98 a) να διοργανώσουν ένα φαντασμαγορικό γεγονός, προβάλλοντας την Πορτογαλία και την Λισσαβόνα διεθνώς β) να αποτελέσει η ΕXPO ’98, την βάση για την ανάπτυξη ενός στρατηγικού σχεδίου αστικής ανασυγκρότησης (ΕXPO URBE), αναδεικνύοντας όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της πόλης και αποδίδοντας στην πόλη ένα σύγχρονο και μοντέρνο χαρακτήρα με διεθνή αναγνώριση

15. Ιάσιο (Ρουμανία) Πληθυσμός: 370.000 37 Ευρωπαϊκά Προγράμματα με εστίαση, στον Πολιτισμό, την Βιομηχανική Κληρονομιά και την Επενδυτική Ανάπτυξη (περίοδος 2007-2009) 18 άτομα προσωπικό σε ειδική υπηρεσία του Δήμου με αποκλειστική απασχόληση την συμμετοχή της πόλης σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα και Χρηματοδοτήσεις Αύξηση των ΑΞΕ κατά 7% τα τελευταία 3 έτη Συμμετοχικός συνδυασμός και PPPs σε αρχικό στάδιο

16. Ελληνική πραγματικότητα Καβάλα Ξάνθη Λάρισα Βόλος Θεσσαλονίκη Καρπενήσι Χανιά PPPs: Προσανατολισμός σε μεγάλα κυρίως αναπτυξιακά έργα μεταφορών και υποδομών – Αρχική και σταδιακή η ανάπτυξη συνεργασιών Mega Events/ Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη Ανεκμετάλλευτοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες σε μεγάλο βαθμό ΠΠΕ (Θεσ/νίκη, Πάτρα) αρνητικά παραδείγματα EXPO 2006 (Θεσ/νίκη): Χαμένη ευκαιρία Επένδυση σε Αναπτυξιακά Προγράμματα και σε Στρατηγικό Σχεδιασμό: Τόνωση στον Τουρισμό, Πολιτισμό και Ενίσχυση Επιχειρήσεων

17. Ικανότητα των Δημοσιών Τοπικών Φορέων Εμπειρικά αποτελέσματα (6 ευρωπαϊκές πόλεις) Εμπειρική διερεύνηση της ικανότητας των δημοσίων τοπικών φορέων στο σχεδιασμό και την υλοποίηση συγκεκριμένων δράσεων Περίοδος έρευνας: 2004 – 2010 σταδιακά Συμμετοχή: 6 ευρωπαϊκές πόλεις μεσαίου πληθυσμιακού μεγέθους [Μπάρι, Βάρνα, Λάρισα, Βόλος (2004-2006), Θεσσαλονίκη (2008), Ιάσιο (2010)] Μέθοδος: Συλλογή ερωτηματολογίων (Likert scale: 1-10) Ομάδα στόχος: Επιχειρήσεις όλων των τομέων (> 20 εργαζομένων) Αναλύσεις δεδομένων: Περιγραφική στατιστική, παραγοντική ανάλυση, ταξινομική ανάλυση, αξιοπιστίας αποτελεσμάτων και οικονομετρική

Συμπεράσματα Γενική εικόνα: το νέο διεθνοποιημένο περιβάλλον δημιουργεί ευκαιρίες ανάπτυξης, κυριαρχείται από προκλήσεις ενώ ταυτόχρονα εμπεριέχει κινδύνους και απειλές, παραμέτρους δηλαδή που οι πόλεις θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη, προκειμένου να ικανοποιήσουν τους στόχους τόσο της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας όσο και της επίτευξης υψηλού βαθμού ανταγωνιστικότητας σε σχέση με άλλες ομοειδείς τους πόλεις, στα πλαίσια ενός διεθνούς συστήματος ιεράρχησης. Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει αναφέρεται στις συνεργασίες μεταξύ των φορέων άσκησης πολιτικών και στρατηγικών ανάπτυξης σε μια περιοχή/ πόλη από μια πλευρά και των επιχειρήσεων από την άλλη. Επίσης η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας είναι κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό από την στιγμή που νέες μορφές επιχειρησιακών δράσεων λαμβάνουν χώρα διεθνώς προκειμένου να ενισχυθούν νέες παραγωγικές μονάδες ανάπτυξης ή για να ισχυροποιηθούν οι ήδη υφιστάμενες