Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας 5ο εξάμηνο 25-10-2012 Δρ Ηλίας Αβραμίδης avramidis@uth.gr Tel: - 24210 74853

Περιεχόμενο μαθήματος 2 είδη ποιοτικών ερευνών: - Ιστορική έρευνα - Μελέτη περιπτώσεων 2 ποιοτικές μέθοδοι έρευνας - η συνέντευξη - η παρατήρηση Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ιστορική έρευνα Ι Αφορά τη συστηματική διερεύνηση θεμάτων και προβλημάτων του παρελθόντος. Είναι δύσκολη μορφή έρευνας γιατί: α) βασίζεται σε δεδομένα συχνά μη ολοκληρωμένα β) οι πρωταγωνιστές δεν υπάρχουν γ) τα αίτια που προκάλεσαν τα γεγονότα έχουν αμβλυνθεί, οι συνθήκες έχουν αλλάξει Ιδιαίτερα σημαντική στην εκπαίδευση: μέσα από το παρελθόν κατανοούμε καλύτερα το παρόν και προγραμματίζουμε καλύτερα το μέλλον

Ιστορική ΙΙ – ευρύ περιεχόμενο Ιστορία της εκπ/σης (εκπ/κά συστήματα, θεσμούς, νομοθεσίες, οργάνωση, διοίκηση σχολείων) Βιογραφίες ατόμων που έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο Βαθμίδες (εκπ/σης, σχολείων, τάξεων) σε διάφορες εποχές Επί μέρους εκπ/κά θέματα όπως: αναλυτικά προγράμματα, σχολικά εγχειρίδια, προέλευση του μαθητικού δυναμικού, σύνθεση του διδακτικού προσωπικού, φοίτηση των μαθητών, εξεταστικά συστήματα κλπ Εκπ/κό σχεδιασμό και πολιτική σε διάφορες εποχές Κριτικές για την εκπ/ση και τα εκπ/κά συστήματα

Ιστορική ΙΙΙ – ο σχεδιασμός απαιτεί: Σαφή προσδιορισμό του θέματος ή του προβλήματος (ανασκόπηση βιβλιογρ., τι δυνατότητες & τι υλικό υπάρχει) Σαφή διατύπωση υποθέσεων ή ερευνητικών ερωτημάτων (αφετηρία για τη διερεύνηση, τον τρόπο, τα αποτελέσματα) Επισήμανση των πηγών που θα χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή του ερευνητικού υλικού α) άμεσες πηγές: αντικείμενα που δε σχεδιάστηκαν για να μεταφέρουν πληροφορίες σε μεταγενέστερες εποχές π.χ. αρχεία, χειρόγραφα, καταστατικά, δημοσιεύσεις κλπ) β) έμμεσες πηγές: δεν έχουν άμεση σχέση με το γεγονός π.χ. εργασίες τρίτων. Έχουν περιορισμένη αξία εξαιτίας πιθανών σφαλμάτων. (Επίσης, προφορικές μαρτυρίες)

Ιστορική IV: η αξιολόγηση των πηγών Εξωτερική αξιολόγηση (1ο επίπεδο): η αυθεντικότητα της πηγής π.χ. αν υπάρχει απάτη, πλαστογραφία κλπ Εσωτερική αξιολόγηση (2ο επίπεδο): εκτιμάται η ακρίβεια και η αξία των πληροφοριών (η αξιοπιστία του συγγραφέα) Ήταν ο συγκεκριμένος συγγραφέας εκπαιδευμένος; Ποια η σχέση του με το συγκεκριμένο γεγονός; Με ποια πρόθεση γράφει/δίνει μια πληροφορία; Ποια στοιχεία μπορούν να πιστοποιήσουν την ακρίβεια της πληροφόρησης; Πόσο καιρό μετά το γεγονός γράφτηκε; Σε ποιους τομείς συμφωνεί/διαφωνεί με άλλους συγγραφείς;

Ιστορική V: αποδελτιοποίηση κι ερμηνεία Η αποδελτιοποίηση είναι χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία. Απαιτεί μεγάλη προσοχή. - πιο εύκολη σήμερα με τη δυνατότητα φωτογράφησης, αποτύπωσης σε φιλμ κλπ Ανάλυση περιεχομένου: μέθοδος επεξεργασίας πληροφοριών (ιδιαίτερα όταν έχουμε μεγάλο όγκο…) Ερμηνεία: Οι ιστορικοί ξαναγράφουν το παρελθόν! Απαιτείται προσοχή κι ευαισθησία, καλή γνώση του θέματος και επαρκής θεωρητικός προβληματισμός

Ιστορικής έρευνα VI Αδυναμίες: Τάσεις των ερευνητών για χρησιμοποίηση έμμεσων κι όχι άμεσων πηγών. Έλλειψη κριτικής αξιολόγησης των πληροφοριών λόγω αδυναμίας προσδιορισμού της αυθεντικότητας τους Υπεραπλουστεύσεις των ερευνητών – αδυναμία να διακρίνουν τις αιτίες ενός γεγονότος Υπεργενικεύσεις που γίνονται με ανεπαρκείς μαρτυρίες (όταν ο ερευνητής βασίζει τα συμπεράσματα του σε επιφανειακές ομοιότητες καταστάσεων) Παρανόηση ή κακή ερμηνεία όρων κι εννοιών Προσωπική προκατάληψη «περιγραφή στο κενό»: αδυναμία περιγραφής του κοινωνικού πλαισίου

Μελέτη περίπτωσης Έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν στην κλινική ψυχολογία και στη μελέτη των ατομικών διαφορών (Freud, Piaget) «Με τον όρο μελέτη περιπτώσεων εννοούμε τη συστηματική διερεύνηση και μελέτη θεμάτων ή προβλημάτων με σκοπό την σε βάθος παρατήρηση και ανάλυση τους» Το προφίλ ενός ατόμου ή μιας ομάδας και να εξηγήσει πως ενεργεί σε κάθε περίπτωση. Οι διαπιστώσεις αυτές οδηγούν σε συμπεράσματα που καλύπτουν και άλλα μέλη του πληθυσμού στον οποίο ανήκει η ομάδα με παρόμοια γνωρίσματα ή συμπεριφορές.

Υποκείμενα για μελέτη Άτομα Ομάδες Οργανισμοί Άτομα με συγκεκριμένα γνωρίσματα ή ιδιαιτερότητες (αριστερόχειρες, μοναχοπαίδια, παιδιά με δυσκολίες μάθησης, μειονότητες κλπ) Μέθοδοι: κλινικές συνεντεύξεις, παρατηρήσεις, μελέτη συμπεριφοράς σε διάφορους χώρους, πληροφορίες από τεστ και άλλα στοιχεία

Ένα παράδειγμα (Wolcott, 1977) Ο τρόπος που ενεργεί κι αντιδρά ένας διευθυντής σχολείου. Επίσης, ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και στο βαθμό που ανταποκρίνεται στο ρόλο του. - Διάρκεια έρευνας: 2 χρόνια - Ο ερευνητής περνούσε αρκετές μέρες τις εβδομάδες κοντά στο διευθυντή (στο σχολείο αλλά κι εκτός σχολείου) Καταγραφή μορφών συμπεριφοράς με μαθητές & εκπ/κούς Συμπέρασμα: δημιουργία απόστασης με το προσωπικό, οι αποφάσεις του δημιουργούσαν stress και σε αυτόν και στο προσωπικό.

Η μελέτη ομάδων Μελετάται μια ομάδας με συγκεκριμένες συμπεριφορές (χούλιγκανς, παιδιά με επίδειξη σχολικής βίας) Χρειάζεται πολλές πληροφορίες από τα ίδια τα άτομα Χρειάζεται πολλές πληροφορίες από τους γονείς, τους εκπ/κούς, τους συμμαθητές, το διευθυντή κλπ Πολλές φορές ερευνητής εντάσσεται στην ομάδα χωρίς να αποκαλύψει το ρόλο του (Parker, 1987). Άλλες φορές συμμετέχει κι αυτός αλλά ως ερευνητής (Willis, 1989) Άλλες φορές παρατηρεί την ομάδα χωρίς να συμμετέχει (σε σχολικές τάξεις)

Η μελέτη ενός οργανισμού/ιδρύματος Σχολεία ή οργανισμοί που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον (π.χ. το Summerhill) Συλλογή δεδομένων με: Συνεντεύξεις Παρατηρήσεις Ντοκουμέντα σχετικά με την ιστορία του σχολείου

Συνέντευξη Μπορεί να χρησιμοποιηθεί: ως κύριο όργανο συλλογής δεδομένων μαζί με άλλες τεχνικές συλλογής δεδομένων τριγωνοποίηση εγκυρότητα εμβάθυνση – εξήγηση ή ερμηνεία κάποιου αποτελέσματος Πλήρως δομημένη (προκαθορισμένες ερωτήσεις και διάταξη) Ημιδομημένη (προκαθορισμένες ερωτήσεις αλλά όχι διάταξη) Μη δομημένη συνέντευξη

Συνέντευξη: είδη ερωτήσεων Μπορεί κάποιος να ρωτήσει για… Συμπεριφορά (τι κάνεις…;) Γνώμη (τι νομίζεις…; τι πιστεύεις…;) Συναίσθημα (πώς νιώθεις…;) Γνώση (ποιες υπηρεσίες…;) Αίσθηση (τι βλέπεις…;) Παρελθόν - εμπειρίες (σε ποιες θέσεις δούλεψες…;) Τελευταία ερώτηση Πιλοτική

Η πραγματοποίηση μιας συνέντευξης Τηλέφωνο (συστάσεις – σκοπός – χρόνος- τόπος – ηχογράφηση) Άνεση – σκοπός – δεοντολογία – διάρκεια – ηχογράφηση Κατάλληλος χώρος Χρήση κατάλληλης γλώσσας Στο θέμα Ίδια ερώτηση σε όλους με τον ίδιο τρόπο Προσεκτικός ακροατής Βοηθητικά ερωτήματα Μαγνητόφωνο (τεχνικά – τοποθεσία) Σύνοψη

Παράδειγμα πρωτοκόλλου συνέντευξης Διαβάστε με προσοχή το πρωτόκολλο συνέντευξης που σας έχει μοιραστεί από την έρευνα: «Επαγγελματική εξουθένωση στους εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης» Σχολιάστε: Το μέγεθος και το είδος των ερωτήσεων που περιλαμβάνει. Σκεφτείτε: πως θα αναλύατε τα δεδομένα.

Συνέντευξη (εγκυρότητα-αξιοπιστία) ερμηνεία Εγκυρότητα ή Αξιοπιστία ή Αυθεντικότητα ή Εμπιστευτικότητα Παρουσίαση κειμένου (λεπτομέρεια) Οι ερωτήσεις υποβάλλονται σε όλους με τον ίδιο τρόπο Τέλος της συνέντευξης – έλεγχος Ίδιος που κάνει τη συνέντευξη ο ίδιος την αποκωδικοποιεί Έλεγχος από άλλους ερευνητές (peer review or debriefing) Εξωτερικός έλεγχος (external audits) Έλεγχος από τους ερωτηθέντες (member checks)

Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα Συνέντευξη Ερωτηματολόγιο Κόστος Μεγάλο Μικρό Χρονική διάρκεια Μεγάλη Μικρή Δείγμα Εμβάθυνση / διευκρινίσεις Μεγάλη δυνατότητα Περιορισμένη δυνατότητα Ανταπόκριση Περιορισμένη Σφάλματα Ερευνητής – όργανο μέτρησης - δείγμα Όργανο μέτρησης - δείγμα Ανάλυση Δύσκολη Εύκολη

Παρατήρηση Είδη παρατήρησης Μη συμμετοχική παρατήρηση (αθέατη) Παθητική παρατήρηση (θεατή) Ενεργή - Συμμετοχική παρατήρηση (θεατή) Πλήρης - Συμμετοχική παρατήρηση (αθέατη) Μειονεκτήματα Mertens (1998), Παπαναστασίου και Παπαναστασίου (2005)

Παράμετροι στην παρατήρηση Τι παρατηρούμε Φυσικό περιβάλλον Κοινωνικό περιβάλλον Δραστηριότητες και συμπεριφορές Επικοινωνία (λεκτική και μη λεκτική ) Διάρκεια παρατήρησης Συχνότητα καταγραφής

Πλεονεκτήματα συμμετοχικής παρατήρησης Συλλέγονται περισσότερες πληροφορίες ακόμη και μη-λεκτικές Ο ερευνητής διακρίνει την πορεία μίας συμπεριφοράς Ο ερευνητής μπορεί να αναπτύξει πιο στενή σχέση με αυτά που παρατηρεί (στο φυσικό περιβάλλον) Οι αντιδράσεις που συναντά ο ερευνητής από τα υποκείμενα της έρευνας είναι πολύ λιγότερες Προσοχή: οι συμ/κές παρατηρήσεις συχνά κατακρίνονται ως υποκειμενικές, προκατειλλημένες κλπ

Παρατήρηση (εγκυρότητα-αξιοπιστία) Εγκυρότητα Χρήση πολλών παρατηρητών (ηλικίας-φύλου) Έλεγχος αποτελεσμάτων με άλλους ερευνητές για σωστή ερμηνεία Καλή περιγραφή του περιβάλλοντος Αξιοπιστία Παρατήρηση σε διαφορετικούς χώρους, χρόνους Αξιοπιστία μεταξύ διαφορετικών παρατηρητών (Συμβουλευτείτε και τη λίστα με τις συστάσεις του Lofland και του Wolcott που σας έχει μοιραστεί)

Ερευνητική διαδικασία (επανάληψη) ΑΝΑΛΥΣΗ ‘ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ’ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ - Καταγραφή και δημιουργία βάσης δεδομένων Συστηματική κωδικοποίηση και ομαδοποίηση των δεδομένων Ανάπτυξη κατηγοριών και συγκεκριμένων θεμάτων Πρόταση ‘θεωρητικού πλαισίου’ Η ποσοτική έρευνα περιλαμβάνει τον έλεγχο προκαθορισμένων υποθέσεων. Η ποιοτική έρευνα ακολουθεί μία κυκλική διαδικασία κατά την οποία οι υποθέσεις βγαίνουν μέσα από τα δεδομένα

Στάδια ανάλυσης (επανάληψη) Γρήγορη ανάγνωση της βάσης δεδομένων για εξοικείωση Προσεκτική ανάγνωση & κωδικοποίηση Διατύπωση των κωδικοποιημένων κατηγοριών Ταξινόμηση των κατηγοριών σε ‘θεματικές οικογένειες’ Εξέταση σχέσεων μεταξύ των εννοιών/κατηγοριών και διατύπωση υποθέσεων που αφορούν αυτές τις σχέσεις Επιστροφή στη βάση κι αναζήτηση δεδομένων που διαψεύδουν τις αρχικές υποθέσεις Τελειοποίηση υποθέσεων & ανάπτυξη μιας νέας θεωρίας που εδράζεται στα δεδομένα της έρευνας

Στάδια στην ανάλυση ποιοτικού υλικού Ανοιχτή κωδικοποίηση Προσδιορισμός προτύπων και τάσεων Σχηματισμός συστάδων δεδομένων Μέτρηση – ποσοτικοποίηση Εύρεση αντιθέσεων και συγκρίσεις Υπαγωγή του μερικού στο γενικό Μείωση του αριθμού των κατηγοριών Εύρεση σχέσεων μεταξύ των κωδικών (συνάφειας, αλληλοαποκλεισμού, αιτιότητας, αμοιβαιότητας, λογικής αλληλουχίας κλπ) (Miles and Huberman)

Διάκριση μεταξύ Θεμελιωμένης Θεωρίας και Θεματικής ανάλυσης Στην Θεμελιωμένη Θεωρία: - Δεν υπάρχουν υποθέσεις, πολλές φορές ούτε ερωτήματα Δεν υπάρχει δομημένο πρωτόκολλο συνέντευξης Δεν υπάρχει προκαθορισμένο σχήμα κωδικοποίησης Επαγωγικός τρόπος έρευνας, καμία ποσοτικοποίηση Στη Θεματική ανάλυση: Υπάρχουν συγκεκριμένα ερωτήματα Υπάρχει δομημένο πρωτόκολλο συνέντευξης (Συχνά) υπάρχει προκαθορισμένο σχήμα κωδικοποίησης (συχνά) γίνεται ποσοτικοποίηση των κωδικοπιήσεων