ΘΕ 5: Διάσπαση και αντιπαλότητα στις θρησκείες Φώτης Έξαρχος Β’1

 Το Σχίσμα του 1054, γνωστό επίσης ως Μεγάλο Σχίσμα, ήταν το γεγονός που διαίρεσε το Χριστιανισμό σε Δυτικό Καθολικισμό και Ανατολική Ορθοδοξία. Αν και εντοπίζεται χρονολογικά στο έτος 1054, όταν ο Πάπας Λέων Θ΄ και ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος αντάλλαξαν μεταξύ τους αναθέματα, το σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης ήταν στην πραγματικότητα το αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης περιόδου αποξένωσης μεταξύ των δύο εκκλησιών. Οι αρχικές αιτίες του σχίσματος ήταν οι διαφωνίες σχετικά με την παπική αρχή — ο Πάπας απαιτούσε να έχει εξουσία ανώτερη των τεσσάρων Πατριαρχών της Ανατολής και να ασκεί δικαιοδοσία πάνω τους, ενώ οι τέσσερις Πατριάρχες υποστήριζαν ότι η πρωτοκαθεδρία του Πατριάρχη Ρώμης ήταν μόνο τιμητική, και έτσι είχε δικαιοδοσία μόνο πάνω στους Χριστιανούς της Δύσης — και η εισαγωγή του όρου filioque στο Σύμβολο της Νικαίας.ΣχίσμαΧριστιανισμόΔυτικό ΚαθολικισμόΑνατολική Ορθοδοξία1054Πάπας Λέων Θ΄ΠατριάρχηςΜιχαήλ Α΄ ΚηρουλάριοςΠάπαςΡώμηςfilioqueΣύμβολο της Νικαίας

 Υπήρχαν και άλλοι, λιγότερο σημαντικοί καταλύτες για το σχίσμα, συμπεριλαμβανομένης της διαφοράς στη λειτουργική πρακτική και των συγκρουόμενων αξιώσεων περί της αρμοδιότητας. Η διάσπαση των εκκλησιών με βάση δογματικά, θεολογικά, γλωσσικά, πολιτικά και γεωγραφικά σύνορα, και το θεμελιώδες ρήγμα δεν θεραπεύτηκαν ποτέ. Αν και θεωρείται ότι οι δύο εκκλησίες επανασυνδέθηκαν το 1274 (με τη Β΄ Σύνοδο της Λυών) και το 1439 (με τη Σύνοδο της Φερράρας - Φλωρεντίας), αυτές οι σύνοδοι αποκηρύχθηκαν από τον ορθόδοξο κόσμο συνολικά, δεδομένου ότι οι ιεράρχες είχαν υπερβεί την αρμοδιότητά τους με τη συγκατάθεση σε αυτές τις αποκαλούμενες «ενώσεις».1274Β΄ Σύνοδο της Λυών1439Σύνοδο της Φερράρας - Φλωρεντίας

 Οι περαιτέρω προσπάθειες να συμφιλιωθούν οι δύο εκκλησίες έχουν αποτύχει. Εντούτοις, διάφορες εκκλησιαστικές κοινότητες, που πλαισίωσαν αρχικά την ανατολική ορθόδοξη εκκλησία έπειτα προσκολλήθηκαν στο Βατικανό, και καλούνται τώρα Ελληνόρυθμες Καθολικές εκκλησίες (Ουνία). Ως επί το πλείστον, όμως, οι δυτικές και ανατολικές εκκλησίες βρίσκονται σε διάσταση. Καθεμία υποστηρίζει ότι είναι η «Μια Αγία, Καθολική και Αποστολική εκκλησία», υπονοώντας ότι ήταν η άλλη ομάδα που άφησε την αληθινή εκκλησία κατά τη διάρκεια του σχίσματος.Ουνία

 Όταν καθαιρέθηκε ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιγνάτιος (858) εξελέγη στη θέση του ο Μεγάλος Φώτιος, ένας λαϊκός αξιωματούχος της Αυτοκρατορικής Αυλής, λαμβάνοντας σε τρεις μέρες τους αντίστοιχους ιερατικούς βαθμούς. Το 861 οι απεσταλμένοι του Πάπα Νικολάου Α΄ ενέκριναν την εκλογή του Φωτίου, αλλά ο ίδιος ο Πάπας αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει. Στα 867, ο Φώτιος συγκάλεσε Σύνοδο που αμφισβήτησε τα δικαιώματα της Εκκλησίας της Ρώμης στηΒουλγαρία καθώς και το δικαίωμα του Πάπα να κρίνει την κανονικότητα της εκλογής άλλων Πατριαρχών και κατεδίκασε ορισμένες λατινικές δογματικές θέσεις.Ιγνάτιος858Μεγάλος Φώτιος861Πάπα Νικολάου Α΄867Βουλγαρία

 Το 867 Αυτοκράτορας ανεδείχθη ο Βασίλειος Α', ο οποίος εξόρισε το Φώτιο στην Κύπρο και επανέφερε τον Ιγνάτιο στον Πατριαρχικό Θρόνο. Αν και ο Φώτιος καταδικάστηκε, δύο έτη αργότερα συμφιλιώθηκε με τον Αυτοκράτορα Βασίλειο και τον Ιγνάτιο και μετά το θάνατο του δευτέρου έγινε πάλι Πατριάρχης (877). ΟΠάπας Ιωάννης Η΄ τον αναγνώρισε και έστειλε τους απεσταλμένους στην 8η Οικουμενική Σύνοδο (879 – 880), που συγκάλεσε ο Φώτιος στην Κωνσταντινούπολη. Η Σύνοδος εκτός των άλλων επιβεβαίωσε την κανονικότητα της εκλογής του Φωτίου και ακύρωσε τις συνόδους που τον είχαν καταδικάσει. Ο Μέγας Φώτιος υπήρξε καταλυτικός παράγοντας του διαχωρισμού των Εκκλησιών, ασκώντας έντονη πολεμική μέσω του πολυσχιδούς και ογκωδέστατου έργου του ενάντια στις λατινικές παρεκκλίσεις από τις θεολογικές θέσεις των Ανατολικών εκκλησιών.Βασίλειος Α'Κύπρο877Πάπας Ιωάννης Η΄879880

 Δογματικές αντεγκλήσεις  Η Ανατολική Εκκλησία έτεινε πάντα στη θεολογική ερμηνεία δυσνόητων μεταφυσικών ερωτημάτων επηρεασμένη από την αρχαιοελληνική φιλοσοφία και τους πρώτους χριστιανούς θεολόγους, των οποίων το ύφος ακολουθούσε την ελληνική και ελληνιστική φιλοσοφική παράδοση (Ωριγένης, Κλήμης Αλεξανδρείας) [ΩριγένηςΚλήμης Αλεξανδρείας  Η Εκκλησία στη Δύση στράφηκε σε πιο πραγματιστικές αναζητήσεις ασχολούμενη με τη φύση του ανθρώπου και τον προσδιορισμό του τρόπου ζωής του σύμφωνα με την χριστιανική ηθική.

 Ο ορισμός του Πάσχα  Ενδείξεις της επερχόμενης διάσπασης παρατηρούνται από το 200 μ.Χ. όταν οι εκκλησίες των δύο πλευρών της Αυτοκρατορίας διαφώνησαν για τον προσδιορισμό του Πάσχα. Οι ανατολικοί Χριστιανοί προσδιόρισαν το Πάσχα σύμφωνα με το εβραϊκό ημερολόγιο. Οι Εβραίοι γιόρταζαν τη Διάβαση της Ερυθράς θάλασσας (Εβραϊκό Πάσχα) τη 14η μέρα του μήνα Νισσάν. Έτσι οι ανατολικοί έθεσαν τον εορτασμό του Πάσχα τη «σωστή ημέρα» μετά το Εβραϊκό, ανεξάρτητα από την ημέρα.200Πάσχα ΕβραίοιΕρυθράς θάλασσαςΝισσάν  Οι δυτικοί Χριστιανοί προσδιόρισαν την ημέρα της Αναστάσεως την πρώτη Κυριακή μετά το Εβραϊκό Πάσχα. Ο Επίσκοπος Ρώμης Βίκτωρ ( ), μελέτησε το ζήτημα και πρότεινε την τήρηση της Κυριακής. Οι ανατολικοί αρνήθηκαν να το δεχτούν και ο Βίκτωρ διέκοψε τη μεταξύ τους κοινωνία για κάποιο διάστημα. Το 222 ο Ιππόλυτος συνέταξε έναν κατάλογο ημερομηνιών του Πάσχα βασισμένο σε έναν κύκλο 112 ετών. Τέλος, η Οικουμενική Σύνοδος της Νικαίας διευθέτησε το ζήτημα. Οι Χριστιανοί συμφώνησαν γενικά να γιορτάζουν το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία.Επίσκοπος Ρώμης Βίκτωρ ΙππόλυτοςΟικουμενική Σύνοδος της Νικαίας

 Το Filioque  Ανατολικοί και Δυτικοί Χριστιανοί διαχωρίστηκαν επίσης για το ζήτημα της προσθήκης του Filioque. Το «Σύμβολο της Νικαίας» που ήταν προϊόν της αντίστοιχης Οικουμενικής Συνόδου το 381αναφέρεται στο Άγιο Πνεύμα «το εκ του Πατρός εκπορευόμενον». Η διατύπωση αυτή είναι σύμφωνη με την Αγία Γραφή, η οποία λέει ότι το "Πνεύμα της Αληθείας εκπορεύεται από τον Πατέρα«. Μια τοπική ισπανική Σύνοδος ιεραρχών στο Τολέδο το 589 παρενέβαλε στην παραπάνω φράση την προσθήκη «και εκ του Υιού» (λατινικά: filioque). Το 796 η Σύνοδος του Cividale υπό τον Παουλίνο Β΄ της Ακυληίας (Paulinus von Aquileja) υιοθέτησε την προσθήκη σε μία προσπάθεια καταπολέμησης της αίρεσης του Adoptianismus, που είχε εισάγει ο Επίσκοπος Ελιπάνδος του Τολέδο.FilioqueΣύμβολο της Νικαίας381Άγιο ΠνεύμαΤολέδο589796

 Εικονομαχικές έριδες  Η χρήση των εικόνων στη λατρεία υπήρξε ακόμα μία πηγή έντασης. Όταν οι Μουσουλμάνοι εισβολείς περιέβαλαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία γύρω στο 700 ο Αυτοκράτορας Λέων Γ΄( ) επιτέθηκε στη χρήση των εικόνων επειδή ήξερε πως οι Μουσουλμάνοι απέφευγαν τις εικονικές αντιπροσωπεύσεις των ιερών μορφών. Το 726, ο Λέων συγκάλεσε Σύνοδο Επισκόπων και Συγκλητικών για να συζητηθεί το ζήτημα. Η Σύνοδος αυτή απαγόρευσε την προσκύνηση των εικόνων. Διέταξε επίσης όλες οι θρησκευτικές απεικονίσεις πλην του Σταυρού να αφαιρεθούν από τις εκκλησίες για να αντικρούσει τις μουσουλμανικές αιτιάσεις για ειδωλολατρεία των χριστιανών. Το μεγαλύτερο μέρος της ανώτατης ιεραρχίας υποστήριξε τις αποφάσεις της Συνόδου ενώ ο λαός αντέδρασε έντονα. Ο Αυτοκράτορας προσπάθησε να επιβάλει στρατιωτικά τις διαταγές του. Οι βυζαντινοί αντιστάθηκαν και ακόμη και ο Πατριάρχης στάθηκε ενάντια στον αυτοκράτορα. Ο Λέων τον καθαίρεσε και συνέχισε την εικονομαχική πολιτική του.Μουσουλμάνοι700Λέων Γ΄

 Τότε ο Πάπας Γρηγόριος Β΄ καταδίκασε και αναθεμάτισε τους εικονοκλάστες και υποστήριξε ότι αυτόπτες μάρτυρες έκαναν τις εικόνες του Χριστού, των αποστόλων και των μαρτύρων για εκπαιδευτικούς λόγους [ασαφές]. Ο Γρηγόριος στηρίχτηκε σε μία αρχαία παράδοση που ανέφερε ότι ο Ιησούς, ο ίδιος, έστειλε μια εικόνα του στο βασιλιά Άβγαρο της Εδέσσης.Πάπας Γρηγόριος Β΄ασαφέςΆβγαρο της Εδέσσης  Μετά από αιώνες διαμάχης μεταξύ εικονολατρών και εικονοκλαστών η έβδομη Οικουμενική Σύνοδος της Νικαίας διευθέτησε το ζήτημα το 787, καταδικάζοντας τους εικονοκλάστες και προβαίνοντας στην αναστήλωση των εικόνων, διαχωρίζοντας σαφώς την τιμητική προσκύνηση από τη λατρεία. Η απόφαση αυτή τιμάται στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με τον εορτασμό της Κυριακής της Ορθοδοξίας.787Κυριακής της Ορθοδοξίας

 Το Παπικό Πρωτείο  Ο επίσκοπος της Ρώμης πρεσβεύει ότι έχει την πρωτοκαθεδρία της δικαιοδοσίας σε όλες τις εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένων των Πατριαρχείων της Ανατολής. Θεωρεί ότι πρέπει να υπόκεινται σε αυτόν δεδομένου ότι «είναι όχι μόνο επίσκοπος Ρώμης και Πατριάρχης της Δύσης αλλά και τοποτηρητής του Χριστού στη γη, διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου και ανώτατος Ποντίφικας».  Οι Βυζαντινοί δεν απασχολούνταν εάν η Δυτική Εκκλησία διοικούνταν συγκεντρωτικά, εφόσον δεν παρενέβαινε ο παπισμός στην Ανατολή. Ο Πάπας, εντούτοις, θεώρησε ότι η άμεση αρμοδιότητά του επεκτείνονταν στην Ανατολή όπως και στη Δύση και μόλις προσπάθησε να επιβάλει αυτήν την αξίωση στα Πατριαρχεία της Ανατολής, προέκυψε το πρόβλημα

 Οι Έλληνες όρισαν στον Πάπα πρωτοκαθεδρία τιμής, αλλά όχι την καθολική υπεροχή που θεωρούσε η δυτική θεολογία ως οφειλόμενη. Ο Πάπας είδε το αλάθητο ως δικαίωμά αυθεντικής κύρωσης από τον Άκρο Αρχιερέα των αποφάσεων των Συνόδων ενώ οι Έλληνες υποστήριξαν ότι σε θέματα πίστης η τελική απόφαση στηρίζεται όχι στον Πάπα, αλλά στην απόφαση των Συνόδων όπου κυριαρχεί πλήρης ισότητα των επισκόπων. Εδώ διαπιστώθηκαν δύο διαφορετικές αντιλήψεις της ορατής οργάνωσης της Εκκλησίας.

 Ελάσσονες διαφορές  Η Δυτική Εκκλησία επέβαλε την αγαμία των επισκόπων και των κληρικών όλων των βαθμών, ενώ αντίθετα οι ιερείς της Ανατολικής Εκκλησίας πριν τη χειροτονία τους μπορούν να επιλέξουν τον έγγαμο βίο. Επίσης οι ιερωμένοι στη Δύση ήταν ελεύθεροι να ξυριστούν ή να αφήσουν γένια, ενώ οι κληρικοί στην Ανατολή υποχρεούνταν να έχουν γενειάδα.χειροτονία

 Ο τύπος άρτου που χρησιμοποιούνταν στην Θεία Κοινωνία είναι ένζυμος στην Ανατολή, σύμφωνα με την περιγραφή της παράδοσης του Μυστικού Δείπνου στην Αγία Γραφή, όπου χρησιμοποιείται η λέξη "άρτος" και όχι η γνωστή στα ευαγγέλια λέξη "άζυμα". Αντίθετα, στη Δύση εισήχθη η χρήση αζύμων στη Θεία Κοινωνία. Επίσης, οι Δυτικοί ενθάρρυναν τη νηστεία κατά την ημέρα του Σαββάτου, πράξη που απαγορεύεται στους ορθοδόξους. Επιπλέον η κατανάλωση κρέατος από στραγγαλισμένα ζώα στη Δύση, θεωρούνταν από τους ανατολικούς άμεση παραβίαση της απόφασης της Αποστολικής Συνόδου της Ιερουσαλήμ που καταγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων κεφ. 15.Θεία ΚοινωνίαΠράξεις των Αποστόλων

 CE%AF%CF%83%CE%BC%CE%B1_%CF%84%C E%BF%CF%85_ CE%AF%CF%83%CE%BC%CE%B1_%CF%84%C E%BF%CF%85_1054