Το δουλοκτητικό σύστημα (σελ. 47-48) – Αρχαιότητα Αρχές Κοινωνικών Επιστημών Β’ τάξη-Ανθρωπιστικές Σπουδές Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Εισαγωγή

Οικονομικό σύστημα… Είναι οι τρόποι και τα μέσα που χρησιμοποιεί μια κοινωνία για να παράγει και να διανείμει αγαθά (τρόπος οργάνωσης της οικονομίας). Το οικονομικό σύστημα (που είναι ταυτόχρονα και κοινωνικό), προσδιορίζεται κοινωνικά (στον χώρο) και ιστορικά (στον χρόνο), π.χ. διαφορετικά ήταν οργανωμένες οι κοινωνίες στην αρχαιότητα σε σχέση με τις σύγχρονες οικονομίες. Η παραγωγή και η διανομή των προϊόντων συνιστούν κοινωνικές σχέσεις («η κοινωνία δεν είναι το άθροισμα των μεμονωμένων ατόμων μελών αλλά είναι ένα σύνολο κοινωνικών σχέσεων»). Κάθε κοινωνία χρησιμοποιεί παραγωγικούς συντελεστές (μέσα παραγωγής) για να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες. Π.χ. γη, εργαλεία, μηχανήματα, εργασία κ.λπ. Στον καπιταλισμό οι παραγωγικοί συντελεστές ονομάζονται «Κεφάλαιο».

Το δουλοκτητικό σύστημα Τα μέσα παραγωγής (γη, εργαλεία, άνθρωποι-δούλοι) ανήκουν σε ιδιώτες ή στο κράτος. Η δουλεία είναι η πιο ακραία μορφή εκμετάλλευσης διότι οι δούλοι δεν έχουν κανένα δικαίωμα. Στην ουσία δεν θεωρούνται «άνθρωποι». Είναι «res» (αντικείμενο, πράγμα) ή «ομιλούντα εργαλεία».

Ανατολικές αυτοκρατορίες (Μεσοποταμία-Αίγυπτος) Γη, εργαλεία, δούλοι ανήκουν στο κράτος ή σε ιδιώτες. Κύρια πηγή δούλων είναι οι πόλεμοι (αιχμαλωσία). Στην Αίγυπτο χρησιμοποιήθηκαν χιλιάδες σκλάβοι στα λατομεία, τα μεταλλεία, τα βασιλικά κτήματα αλλά και για την κατασκευή των πυραμίδων όπου οι περισσότεροι έχασαν τη ζωή τους από την κακομεταχείριση. Ένα από τα καθήκοντα όσων σκλάβων υπηρετούσαν τον Φαραώ, ήταν  να αλείφονται με μέλι. Έτσι οι μύγες κόλλαγαν πάνω τους και δεν ενοχλούσαν τον Φαραώ. Σε κάποιες περιόδους, όταν ο αφέντης που υπηρετούσαν έφευγε από τη ζωή, τελείωνε και η ζωή των δούλων και μάλιστα με τον πιο αργό και βασανιστικό θάνατο. Τους έθαβαν ζωντανούς, μαζί με τα κατοικίδια και τις παλλακίδες τους.

Οι δούλοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Αρχαία Ελλάδα Οι δούλοι προέρχονταν από αιχμαλωσία ή από ανθρώπους που είχαν χρεοκοπήσει. Η χειρονακτική εργασία στην Αρχαία Ελλάδα θεωρείτο υποτιμητική και αυτός ήταν ένας λόγος που τέτοιου είδους εργασίες τις ανέθεταν σε δούλους. Η κατοχή δούλων σήμαινε κύρος και γόητρο για τον ιδιοκτήτη (Λυσίας, Υπέρ Αδυνάτου: ο ανάπηρος που διεκδικεί το επίδομα αναφέρει ότι είναι τόσο φτωχός που δεν έχει να αγοράσει έναν δούλο να τον εξυπηρετεί). Οι δούλοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.

Σόλων Με την Σεισάχθεια (σείω= κλονίζω, μετατοπίζω + αίρω και «άχθος» =βάρος, χρέος) κατάργησε τον δανεισμό με εγγύηση το σώμα γιατί ο αριθμός όσων υποδουλώνονταν για χρέη είχε αυξηθεί δραματικά και αυτό θα οδηγούσε πιθανόν σε εξεγέρσεις.

Ρωμαϊκή αυτοκρατορία Η παρουσία των δούλων δεν ήταν απλώς αριθμητικά έντονη, αλλά και ουσιαστική: μέσα από την αιχμαλωσία ανευρίσκονταν πολλοί δούλοι με εξαιρετικά προσόντα και ειδικότητες, όπως γιατροί, δάσκαλοι, λογιστές κλπ. Αυτοί αξιοποιούνταν στον τομέα τους παραμένοντας δούλοι.

Στην αρχαία Ρώμη, οι δούλοι μπορούσαν να ανήκουν σε ιδιώτες ή στο κράτος. Στον ιδιωτικό τομέα, οι δούλοι μπορούσαν να ήταν υπηρέτες, ερωμένες, καθαρίστριες, μονομάχοι, εργάτες, αγρότες, ιπποκόμοι κ.λπ. Στον κρατικό τομέα ήταν επίσης αγρότες, συντηρητές, εργάτες στην οδοποιία, μεταφορείς, εργάτες του «δήμου» (π.χ. οδοκαθαριστές), μεταλλωρύχοι κλπ. Αριθμούνται κυρίως τρεις μεγάλες εξεγέρσεις σκλάβων στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, με γνωστότερη εκείνην του 73 π.Χ. στην οποία ηγείτο ο Σπάρτακος.

Αμερική Μετά την εξολόθρευση του γηγενούς πληθυσμού της Αμερικανικής ηπείρου από ασθένειες που έφεραν οι εισβολείς Ευρωπαίοι, η ζήτηση σε εργατικά χέρια καλύφθηκε από Αφρικανούς σκλάβους. Έτσι, ξεκίνησε η πιο μακροχρόνια και ευρείας κλίμακας εκμετάλλευση της αναγκαστικής εργασίας στην ανθρώπινη ιστορία. Υπολογίζεται ότι από τον 15ο μέχρι τον 18ο αιώνα μεταφέρθηκαν στην βόρεια Αμερική, κεντρική Αμερική και νότια Αμερική πάνω από 20.000.000 Αφρικανοί.

Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865) Η δουλεία αποτέλεσε κύρια αιτία του εμφυλίου πολέμου, στενά συνδεδεμένη με τις ευρύτερες αντιθέσεις που παρατηρούνταν μεταξύ του Βορά και του Νότου της Αμερικής σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Ο χριστιανισμός αμφισβήτησε το δουλοκτητικό σύστημα Ο χριστιανισμός αμφισβήτησε το δουλοκτητικό σύστημα. Αξιοσημείωτο είναι επίσης, ότι το Α’ Σύνταγμα της Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (1821) απαγόρευσε την δουλεία.