Το νέο διδακτικό πακέτο Ηροδότου Ιστορίες Α΄ Γυμνασίου Το βιβλίο μαθητή περιλαμβάνει σύντομη εισαγωγή, χρονολογικό πίνακα, διάγραμμα της Ἱστορίης και αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα από όλα τα Βιβλία του Ηροδότου σε 17 ενότητες. Κάθε ενότητα περιέχει σχόλια, ασκήσεις, διαθεματικά σχέδια εργασίας και παράλληλα κείμενα. Στο τέλος παρατίθεται ευρετήριο προσώπων, εννοιών και όρων. Το βιβλίο εκπαιδευτικού περιέχει διδακτικές οδηγίες και στόχους, συμπληρωματικά σχόλια, ερωτήσεις και παράλληλα κείμενα, βιβλιογραφικά αναγνώσματα, βιβλιογραφία. Το νέο βιβλίο ακολουθεί τη δομή του ηροδότειου έργου: ο μαθητής παρακολουθεί τα ιστορικά γεγονότα στη χρονική τους εξέλιξη και έχει εποπτεία σχεδόν όλης της ιστορίας του Ηροδότου. Το νέο διδακτικό πακέτο Ηροδότου Ιστορίες Α΄ Γυμνασίου

Να εντάξουν τη συζήτηση στην εποχή της και στο έργο του Ηροδότου. ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ (ΘΑΛΕΙΑ) ΕΝΟΤΗΤΑ 8η: Πολιτεύματα ΙII 80-83 Διδακτικοί στόχοι Να γνωρίσουν οι μαθητές την έννοια των πολιτευμάτων και τα επιχειρήματα που προβάλλονται και να κάνουν συγκρίσεις με την εποχή μας. Να εντάξουν τη συζήτηση στην εποχή της και στο έργο του Ηροδότου. Να εκτιμήσουν την αξία του διαλόγου για τη λήψη αποφάσεων και να συζητήσουν τις προϋποθέσεις του.

Πορεία διδασκαλίας- σύνδεση με τα προηγούμενα Αφόρμηση: ΜΜΕ και σύγχρονη κριτική της δημοκρατίας Διάρθρωση Ιστορίας Ηροδότου: Βασιλεία του Κύρου (Βιβλίο Ι), του Καμβύση και άνοδος του Δαρείου (ΙΙ.1-ΙΙΙ.60) Βασιλεία του Δαρείου (ΙΙΙ.61-VII.4) Βασιλεία του Ξέρξη (VII.5-IX) Η ενότητα που παρουσιάζουμε τοποθετείται μετά το θάνατο του Καμβύση, όταν την εξουσία είχε για οχτώ μήνες ο μάγος Σμέρδις, που προσποιήθηκε –λόγω συνωνυμίας- ότι ήταν ο γιος του Κύρου κι ο αδελφός του Καμβύση.

Οι εφτά συνωμότες Οτάνης, Ασπαθίνης, Γωβρύας, Μεγάβυξος, Ινταφρένης, Υδάρνης και Δαρείος. Πέντε μέρες μετά τη σφαγή των μάγων, οι εφτά επαναστάτες έκαναν συμβούλιο για να αποφασίσουν ποια μορφή πολιτεύματος θα επέλεγαν. Ο χρόνος συζήτησης: πριν από την άνοδο του Δαρείου στο θρόνο, δηλαδή πριν από το 522 π.Χ. Η συζήτηση έχει τη μορφή αντιπαράθεσης επιχειρημάτων που χρησιμοποιούσαν τον πέμπτο αιώνα οι Σοφιστές, ιδίως ο Πρωταγόρας.

Η σημασία της συζήτησης των τριών Περσών Αποτελεί την πρώτη συνειδητή και συστηματική προσπάθεια διαχωρισμού των μορφών των πολιτευμάτων.

Τα τρία πολιτεύματα Η εξουσία του ενός («μούναρχος» ή «ἀνήρ τύραννος»: Μοναρχία (μουναρχίη ή τυραννίς) Η εξουσία των πολλών («πλῆθος ᾰρχον» ή «δῆμος ᾰρχων» ή «κράτος ἐς τὸ πλῆθος»): Ισονομία (ἰσονομίη) Η εξουσία των λίγων («ἀνδρῶν ἀρίστων κράτος»): Ολιγαρχία (ὀλιγαρχίη).

Θεματικοί πυρήνες Κεφάλαιο 80: Ο Οτάνης τάσσεται υπέρ της δημοκρατίας και κατά της μοναρχίας (κρίνει το μοναρχικό πολίτευμα με βάση την όλη συμπεριφορά του Καμβύση) Κεφάλαιο 81: Ο Μεγάβυξος στρέφεται εναντίον της δημοκρατίας και υπέρ της ολιγαρχίας (κρίνει με βάση την κοινωνική του θέση) Κεφάλαιο 82: Ο Δαρείος στρέφεται εναντίον της ολιγαρχίας και υπέρ της μοναρχίας (κρίνει με βάση τη σκληρότητα των μάγων και τη διακυβέρνηση του Κύρου) Κεφάλαιο 83: Η συζήτηση λήγει και η πλειοψηφία αποφασίζει μοναρχία. Ο Οτάνης αποσύρεται.

Τα επιχειρήματα του Οτάνη Εναντίον της μοναρχίας Η μοναρχία οδηγεί στην αλαζονεία και την αυθαιρεσία, σύμφωνα με το σχήμα: Μοναρχία  ευτυχία  ύβρις κορεσμός  φθόνος  κακότητα Υπέρ της δημοκρατίας Η δημοκρατία εξασφαλίζει την ισονομία, σύμφωνα με το σχήμα: Ισονομία  κλήρωση  λογοδοσία  κυριαρχία του λαού

Τα επιχειρήματα του Μεγάβυξου Εναντίον της δημοκρατίας Ο όχλος είναι αλαζονικός και λειτουργεί με απερισκεψία Υπέρ της ολιγαρχίας Οι άριστοι παίρνουν τις καλύτερες αποφάσεις

Τα επιχειρήματα του Δαρείου Υπέρ της μοναρχίας Ο μονάρχης κυβερνά άψογα το πλήθος Εναντίον της ολιγαρχίας και δημοκρατίας Ολιγαρχία  ισχυρά προσωπικά μίση  πολιτικές διαμάχες  φόνοι  μοναρχία Δημοκρατία  εξαχρείωση  μίση  μονάρχης

Κριτική των επιχειρημάτων Η επιχειρηματολογία του Οτάνη είναι πειστική και βασίζεται σε φιλοσοφική δοξασία, του Μεγάβυξου είναι αδύναμη και του Δαρείου είναι η πιο διπλωματική: δεν επιτίθεται στα άλλα πολιτεύματα, αλλά αντίθετα αναγνωρίζει ότι έχουν και θετικά στοιχεία. Επίσης, επισημαίνει τις διαβαθμίσεις που έχουν τα πολιτεύματα στην πρακτική εφαρμογή τους. Γι’ αυτό, κερδίζει τις εντυπώσεις.

Ο ρόλος του διαλόγου στη σύνθεση της Ιστορίας του Ηροδότου Ο ρόλος του διαλόγου στη σύνθεση της Ιστορίας του Ηροδότου Αμφισβητείται αν διεξήχθη πραγματικά αυτός ο διάλογος. Ο ίδιος ο Ηρόδοτος τονίζει, βέβαια, πως η συζήτηση έγινε πράγματι όσο κι αν φαίνεται απίστευτη σε μερικούς Έλληνες: καὶ ἐλέχθησαν λόγοι ἂπιστοι μὲν ἐνίοισι Ἑλλήνων, ἐλέχθησαν δ’ ὧν. (ΙΙΙ 80. 3). Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η συζήτηση απηχεί την «πάλη των πολιτευμάτων» στην Αθήνα στις αρχές του πέμπτου αιώνα μεταξύ των υποστηρικτών της δημοκρατίας του Κλεισθένη και των αντιπάλων τους, των ολιγαρχικών οπαδών του Θουκυδίδη, του γιου του Μελησία. Άλλοι πιστεύουν ότι ο Ηρόδοτος εκφράζει ιδέες της δικής του εποχής (τελευταίες δεκαετίες του πέμπτου αιώνα). Ελάχιστοι είναι εκείνοι που δέχονται ότι ο διάλογος διεξήχθη πράγματι στην Περσία.

Η θέση του διαλόγου στην ιστορία της πολιτικής σκέψης Η θέση του διαλόγου στην ιστορία της πολιτικής σκέψης Η τριμερής διάκριση των πολιτευμάτων, αν και σε πρώιμο στάδιο πολιτικής σκέψης, ακολουθήθηκε και από τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και ουσιαστικά παρέμεινε αναλλοίωτη στη βάση της πολιτικής θεωρίας του δυτικού κόσμου.

Η ενότητα προσφέρεται επίσης για να κατανοήσουν οι μαθητές, μέσα από την περσική την αξία της ανταλλαγής απόψεων αντιπαράθεση ιδεών, τη λειτουργία του διαλόγου για τη λήψη των αποφάσεων, τη δύναμη της επιχειρηματολογίας, την πολλαπλότητα των απόψεων, τη σύγκρουση των ιδεών, τις ποικίλες οπτικές γωνίες των ανθρώπων κ.ά., τα βασικά, δηλαδή, γνωρίσματα της δημοκρατίας. Ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα, οι μαθητές θα προβληματιστούν για τα κριτήρια που τίθενται, τις αδυναμίες της επιχειρηματολογίας και θα κατανοήσουν τη σημασία του σεβασμού της γνώμης της πλειοψηφίας.

Οι γενικές αρχές της πολιτικής σκέψης του Ηροδότου Η προσήλωση στην ελευθερία και την ισότητα Η αντίθεση στην τυραννία και την καταπίεση Η γενικότερη αμεροληψία

Ερωτήσεις-Ασκήσεις-Δραστηριότητες Η «ὓβρις» (αλαζονεία) κατέχει σημαντική θέση στην αρχαία ελληνική σκέψη (στον Ηρόδοτο, λυρικούς και τραγικούς ποιητές κ.ά.). Ποιες είναι οι συνέπειές της στη συγκεκριμένη ενότητα; Σε ποιο άλλο χωρίο τη συναντήσαμε στον Ηρόδοτο; Πιστεύετε ότι ο Δαρείος απάντησε στην κριτική του Οτάνη για την αλαζονεία του μονάρχη; Ποια σημεία της επιχειρηματολογίας των τριών ομιλητών σας φαίνονται πειστικά; Με ποιους εκφραστικούς τρόπους αισθητοποιείται ο διάλογος; Να δραματοποιήσετε το διάλογο στην τάξη, γράφοντας ένα σύγχρονο «σενάριο», το οποίο να ανταποκρίνεται στις συνθήκες της εποχής μας.

Αξιολογικό παράδειγμα 1. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο φράσεις που εκφράζουν βασικές αντιλήψεις του Ηροδότου; Μονάδες 4 2. Ποιες απόψεις εκφράζονται για τον τύραννο και τη συμπεριφορά του; Μονάδες 4 3. α) Να δώσετε ένα δικό σας πλαγιότιτλο σε κάθε ένα από τα κεφάλαια της ενότητας. β) Εντοπίστε τρεις εικόνες με τις οποίες με τις οποίες αισθητοποιούνται τα επιχειρήματα των Περσών. Μονάδες 6 4. α) Συμφωνείτε με την άποψη του Δαρείου σχετικά με την εξουσία των πολλών: «αν έχει την εξουσία το πλήθος, είναι αδύνατο να μη προκύψει εξαχρείωση· κι όταν προκύψει εξαχρείωση στα κοινά πράγματα ...αναδεικνύεται ουσιαστικά μονάρχης.»; β) Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας κατά τον Οτάνη και ποια τα μειονεκτήματά της κατά τον Μεγάβυξο; Μονάδες 6

Σχετικές διαθεματικές έννοιες: Σύστημα Μεταβολή, εξέλιξη Διαθεματικό – Διεπιστημονικό Σχέδιο Εργασίας Μορφές πολιτικής οργάνωσης στον Όμηρο και στον Ηρόδοτο Σχετικές διαθεματικές έννοιες: Σύστημα Μεταβολή, εξέλιξη Ομοιότητα- διαφορά

Κριτήρια επιλογής του θέματος Η ωφέλεια που θα προκύψει από τη διασύνδεση της γνώσης που αποκτήθηκε από τη συζήτηση των Περσών ευγενών για το άριστο πολίτευμα με τη μελέτη του πολιτικού συστήματος που παρουσιάζεται στην ομηρική Οδύσσεια και με τις αναφορές στην Ιλιάδα. Η μελέτη της πολιτικής θέσης του βασιλιά, των ευγενών και του πλήθους στην ομηρική κοινωνία, θα βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν το σταδιακό πέρασμα από τα φυλετικά κράτη με την κληρονομική βασιλεία σε μορφές πολιτικής οργάνωσης που αναφέρονται στον Ηρόδοτο, αλλά και στο αντίστοιχο κεφάλαιο της Αρχαίας Ιστορίας, το οποίο παρουσιάζει την εξέλιξη των πολιτευμάτων που συνδέονται με τις πόλεις-κράτη (αριστοκρατία, ολιγαρχία, τυραννίδα, δημοκρατία).

Σκοπός Με αυτό το σχέδιο εργασίας, δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να τοποθετήσουν τους πολιτικούς θεσμούς που αναφέρονται στον Ηρόδοτο (ΙΙΙ. 80-82) στο ιστορικό τους πλαίσιο, μέσα από τις διαθεματικές έννοιες «μεταβολή», «εξέλιξη», «ομοιότητα» και «διαφορά» και να παρατηρήσουν την διαφοροποίηση της πολιτικής σκέψης. Θα διαπιστώσουν ότι, παρά το μυθικό τους υπόστρωμα, τα ομηρικά έπη παρουσιάζουν μια συγκεκριμένη πολιτική συγκρότηση που συνέβαλε σημαντικά στην κατοπινή διαμόρφωση των πολιτευμάτων.

Στόχοι Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαφορές μεταξύ των πρώιμων θεσμών των μυκηναϊκών και γεωμετρικών χρόνων που καθρεφτίζονται στον Όμηρο και την εξέλιξη των μορφών εξουσίας στην αρχαϊκή και κλασική εποχή που παρουσιάζεται στον Ηρόδοτο. Να συνειδητοποιήσουν την κρίση της κληρονομικής βασιλείας, που θα οδηγήσει στη γέννηση της πόλης-κράτους. Να εμπεδώσουν τη διαφορά του κοινωνικο-πολιτικού πλαισίου στο οποίο τοποθετούνται τα δύο έργα που διδάσκονται κατά την ίδια σχολική χρονιά, καθώς και την τάξη και την οργάνωση που διέπουν τον ομηρικό και τον ηροδότειο κόσμο και να προετοιμαστούν έτσι για την επόμενη τάξη.

Προτεινόμενες διαθεματικές δραστηριότητες Μορφές πολιτικής οργάνωσης στην Οδύσσεια Μορφές πολιτικής οργάνωσης στην Ιλιάδα Η ιδανική βασιλεία των Φαιάκων Μορφές πολιτευμάτων στον Ηρόδοτο Συγκέντρωση σχετικού εικαστικού υλικού

Μορφές πολιτικής οργάνωσης στην Οδύσσεια Ήδη από την α ραψωδία της Οδύσσειας φαίνονται οι τρεις φορείς εξουσίας στην ομηρική κοινωνία: Ο βασιλιάς, οι «άριστοι» (ευγενείς) και ο λαός. Η βασική δομή της πολιτικής οργάνωσης ήταν παρόμοια σε όλη την ιστορία των πόλεων-κρατών. Σαφής είναι και η σύγκρουση αριστοκρατίας –βασιλείας, με την έννοια ότι διαφαίνεται μια τάση των ευγενών να κρατήσουν το βασιλιά στο επίπεδο του πρώτου μεταξύ ίσων (primus inter pares), η αρχή του όμως είναι ακόμα αδιαμφισβήτητη.

Η διαδικασία και η δύναμη των συνελεύσεων του λαού (ἀγοραὶ) φαίνονται στο β της Οδύσσειας 1-259. Η αγορά Ιθακησίων συγκαλείται από το βασιλιά, εδώ από το γιο του, τον Τηλέμαχο (β 7), αφού ο πατέρας απουσιάζει. Γενικά, κατανοούμε ότι συνελεύσεις πραγματοποιούνταν σε ανοιχτό χώρο και συγκαλούνταν σε τακτά διαστήματα, εκτός από την περίοδο της πολύχρονης απουσίας του Οδυσσέα. Ο βασιλιάς και οι γέροντες κάθονταν στη μέση σε πέτρινα καθίσματα (β 14) και γύρω το πλήθος υποχρεωνόταν από τους κήρυκες να μένει σιωπηλό και να κάθεται στο έδαφος. Έπειτα άρχιζε η συνέλευση και το λόγο έπαιρνε ο βασιλιάς και η Βουλή των Γερόντων, που ονομάζονταν έτσι όχι κατ’ ανάγκη για την ηλικία τους, αλλά γιατί ήταν σύμβουλοι του βασιλιά, από καλή οικογένεια. Ο δήμος επιδοκίμαζε ή αποδοκίμαζε με φωνές ή ψιθύρους και δεχόταν εντολές.

Μορφές πολιτικής οργάνωσης στην Ιλιάδα Σημαντική θέση στην πολιτική ιεραρχία που αντικατοπτρίζεται στην Ιλιάδα έχει ο βασιλιάς (ἂναξ ή βασιλεὺς) που υπερέχει στρατιωτικά, κοινωνικά, ηθικά και πνευματικά. Όσοι ιδιαίτερα φέρουν τον τίτλο του ἂνακτος έχουν θεϊκή καταγωγή, από τον Δία (διοτρεφεῖς). Σε καιρό ειρήνης όλες τις δημόσιες υποθέσεις διαχειριζόταν η συνέλευση του λαού, στις οποίες δικαίωμα λόγου είχαν μόνο ο βασιλιάς και η Βουλή των Γερόντων και δεν υπήρχε κάποια τυπική διαδικασία ψήφισης. Ο βασιλιάς αναμενόταν ότι θα δράσει σύμφωνα με τη συμβουλή των γερόντων. Σε καιρό πολέμου ο βασιλιάς είχε απόλυτη εξουσία και δρούσε χωρίς κανένα έλεγχο.

Παρά τον υποτυπώδη ρόλο που φαίνεται να είχε το πλήθος στη συνέλευση, εν τούτοις ήταν απαραίτητη η σύγκλησή του για τη λήψη σοβαρών αποφάσεων και αναγνωριζόταν η σπουδαιότητα και η δύναμη της κοινής γνώμης, του δήμου. Ανεξάρτητα από το κύρος του, ο βασιλιάς αισθανόταν την ανάγκη να έχει τη συγκατάνευση στις αποφάσεις του όχι μόνο των αξιωματούχων αλλά και του δήμου. Ωστόσο, ήταν ελεύθερος να αγνοήσει την κοινή γνώμη, όταν διαφωνούσε.

Η ιδανική βασιλεία των Φαιάκων Η μορφή διακυβέρνησής της χώρας των Φαιάκων είναι μια «αριστο-δημοκρατία με έντονα μοναρχικά στοιχεία». Στην κορυφή της ιεραρχίας υπάρχει ένα συμβούλιο με δεκατρείς βασιλείς, επικεφαλής των οποίων είναι ο Αλκίνοος, που ασκεί κληρονομική εξουσία και έχει την καταγωγή του από τον Ποσειδώνα. Κοντά του συσκέπτονται για όλες τις σημαντικές υποθέσεις της χώρας δώδεκα άρχοντες σκηπτούχοι, που κρατούν το βασιλικό σκήπτρο (θ 47) και θεωρούνται σοφοί συμβουλάτορες (η 136, 186: ἡγήτορες, μέδοντες), πληρεξούσιοι του λαού (βουληφόροι). Αντιπροσωπεύουν μια αριστοκρατία που αντλεί τους τίτλους της από την καταγωγή ή τον πλούτο της. Πηγή εξουσίας αποτελεί και η Συνέλευση του δήμου.

Μορφές πολιτευμάτων στον Ηρόδοτο Για το θέμα αυτό οι μαθητές θα προστρέξουν στο διάλογο των τριών Περσών και σε άλλα βιβλία του Ηροδότου, στα οποία σχολιάζονται μορφές πολιτευμάτων (ιδιαίτερα η τυραννίδα και η δημοκρατία). Ενδεικτικά, αναφέρονται τα ακόλουθα χωρία, στα οποία οι μαθητές μπορούν να αναζητήσουν υλικό: Στο βιβλίο IV.137.2, όπου οι πόλεις της Ιωνίας αντιμετωπίζουν το δίλημμα της δημοκρατίας ή τυραννίδας. Στο βιβλίο VI.5.7-8, όπου αντιδιαστέλλεται η τυραννία με την ελευθερία. Επιπλέον, στο βιβλίο ΙΙΙ.53.4 η τυραννία χαρακτηρίζεται από έναν τύραννο, τον Περίανδρο, ως «χρῆμα σφαλερόν» (επικίνδυνο πράγμα).

Εικαστικό υλικό Οι μαθητές συγκεντρώνουν εικόνες από την αγγειογραφία, οι οποίες παρουσιάζουν σκηνές συνέλευσης του λαού ή του στρατού, καθώς και άλλους φορείς εξουσίας (βασιλείς, σκηπτούχους κ.ά.), αλλά και άλλο εικαστικό υλικό από τον ομηρικό κόσμο ή τον κόσμο του Ηροδότου, και το εκθέτουν στους συμμαθητές τους, ώστε να ανασυγκροτήσουν με τη φαντασία τους τη σκηνογραφία. Επίσης, μπορούν να ζωγραφίσουν οι ίδιοι οι μαθητές τη συνέλευση των τριών Περσών με τα βαριά πολυτελή ενδύματα ή βασιλείς και άλλους άρχοντες να μιλούν στη συνέλευση του λαού κρατώντας το σκήπτρο.