ΚΡΗΤΗ: «ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ» Πολιτιστική ομάδα της Β’ τάξης του ΓΕΛ Ζεφυρίου 2012-2013

Στην επίσκεψη μας στον Νομό Χανίων, το δυτικότερο τμήμα της Κρήτης, διαπιστώσαμε πως δίκαια αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους ταξιδιωτικούς προορισμούς της Μεσογείου. Ο συνδυασμός των ξηρών ορεινών όγκων, οι ατελείωτες αμμώδεις παραλίες, το πράσινο των ατελείωτων ελαιώνων και το γαλάζιο του Αιγαίου Πελάγους, συνθέτουν έναν τόπο αντιθέσεων και απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς. Διαπιστώσαμε ακόμα πως η πόλη των Χανίων, αν και σύγχρονη, διατηρεί έντονα τα σημάδια και τις επιρροές των επίδοξων κατακτητών στα βάθη των αιώνων και είναι ικανή να μαγέψει και τον πιο απαιτητικό επίσκεψη. Τα μικρά ξεχασμένα από τον χρόνο χωριά που διατηρούν αναλλοίωτη τη γνήσια κρητική παράδοση, όπως επίσης και οι ατελείωτες αμμώδεις παραλίες, τα άγρια φαράγγια, τα σπήλαια, συνθέτουν ένα σπάνιο ποιοτικό στοιχείο του πολιτισμού τους, σε ένα τοπίο σπάνιας ομορφιάς.

"ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ" Η Κρήτη απομονωμένη στο νότιο άκρο του Ελληνισμού, στο σταυροδρόμι των τριών ηπείρων, δημιούργησε και διατήρησε μεγάλη τοπική πολιτιστική παράδοση, συγχρόνως δέχτηκε και αφομοίωσε ποικίλες επιδράσεις από Ανατολή και Δύση. Σε μια ευρύτερη πάντως θεώρηση, η πολιτιστική παράδοση της Κρήτης εντάσσεται στη γενικότερη παράδοση του Αιγαίου, με αρκετά κοινά ή όμοια στοιχεία, όπως είναι η ενδυμασία, η γαστρονομία, η μουσική κ.α. Η γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, οι αυτοσχέδιες μαντινάδες, οι παροιμίες, οι μύθοι, οι ευτράπελες διηγήσεις, τα αστειολογήματα, οι ευχές, οι κατάρες, τα ξόρκια και τόσες άλλες εκφράσεις της κοινωνικής ζωής, αποτελούν μνημεία του λόγου. Στο λαϊκό αυτό πολιτισμό πρέπει να προστεθούν και τα δημιουργήματα της λαϊκής παραδοσιακής τέχνης, που είναι η λαϊκή αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η κεραμική – αγγειοπλαστική, η ζωγραφική, καθώς και οι τέχνες με το γυναικείο χαρακτήρα, όπως είναι η πλεκτική, η κεντητική και η υφαντική.

"ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ" Η υπό ενετική κυριαρχία Κρήτη δέχθηκε σημαντικές επιδράσεις από τη δυτική κουλτούρα σε όλους τους τομείς της ζωής της, καλλιτεχνικούς και μη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το κρητικό θέατρο αποτέλεσε δημιούργημα μιας καλλιεργημένης άρχουσας τάξης που είχε άμεση επαφή με την ιταλική Αναγέννηση. Η συγκεκριμένη τάξη παρακολουθούσε από κοντά τις εξελίξεις στον τομέα των αισθητικών και θεατρικών τάσεων της εποχής. Με αυτόν τον τρόπο κατόρθωσε το κρητικό θέατρο να αφομοιώσει δημιουργικά τα θεατρικά διδάγματα της Ευρώπης -ιδιαίτερα της Ιταλίας- στη διάρκεια της Ενετοκρατίας (1211 – 1669) και άντλησε από εκεί τις φόρμες και τα πρότυπά του. Όλα τα είδη του θεάτρου που ευδοκιμούσαν στον ευρωπαϊκό χώρο πέρασαν στην Κρήτη, όχι όμως ως στείρα μίμηση, αλλά ως πλήρης αισθητική μετουσίωση στη μορφή και στο περιεχόμενο. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της ακμάζουσας περιόδου αποτέλεσε η ανάπτυξη του θεατρικού λόγου: τα περισσότερα έργα είναι δραματικά, με εξαιρέσεις τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου, που αποτελεί έμμετρη μυθιστορία και τη Βοσκοπούλα, που είναι ποιμενικό ειδύλλιο.

"Η ΚΡΗΤΗ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ" Το μεγάλο μέγεθος του νησιού, το ζεστό κλίμα, η τεράστια ποικιλία φυσικού πλούτου και η πληθώρα ιστορικών μνημείων θα μπορούσαν να έχουν καταστήσει την Κρήτη μια κινηματογραφική τοποθεσία διεθνούς ενδιαφέροντος, ιδιότητα που τα τελευταία πενήντα χρόνια απολαμβάνει σποραδικά. Από την αυτοδιοίκηση του νησιού λείπει ένας οργανωμένος φορέας προώθησής προς τη διεθνή κινηματογραφική κοινότητα, ο οποίος θα είχε ως αποκλειστική αρμοδιότητα την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών, καθώς και την παροχή υλικών και οικονομικών διευκολύνσεων για την ομαλή διεξαγωγή των γυρισμάτων. Οι ταινίες που ακολουθούν γυρίστηκαν στην Κρήτη κι έχουν επηρεάσει καταλυτικά την εικόνα που φτιάξαμε για τους εαυτούς μας, εμείς, η υπόλοιπη Ελλάδα, αλλά και ολόκληρος ο κόσμος.

«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» Το 1957 ο Ζυλ Ντασέν χρησιμοποιεί την Κριτσά του νομού Λασιθίου για να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το ομώνυμο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο είχε εκδοθεί τρία χρόνια πριν. Ο σκηνοθέτης έχει στη διάθεσή του ένα διεθνές, πολυτάλαντο καστ που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τον Πιέρ Βανέκ, τη Μελίνα Μερκούρη και τον Γκερτ Φρόμπε. «Γαμήλιο Πάρτι» Το καλοκαίρι του 2007 ήταν μια πολυάσχολη εποχή για την κρητική ύπαιθρο, καθώς τρεις ελληνικές παραγωγές πραγματοποίησαν τα γυρίσματά τους εκεί. Μία απ’ αυτές ήταν η ταινία που γύρισε η Κριστίν Κρόκος, με ολόκληρο το καστ να περιπλανιέται στον νομό Χανίων για να βρει το γαμήλιο πάρτι, περνώντας μεταξύ άλλων από την αρχαία Απτέρα, τα Σφακιά, τον Βάμο και το ενετικό λιμάνι Χανίων. «Ψυχραιμία» Με έφεση στους Κρητικούς χαρακτήρες, ο Νίκος Περάκης μετέφερε τη δράση της πρόσφατης ταινίας του στην Κρήτη, έστω και για λίγες σκηνές, σχετικές με τον χαρακτήρα του νεαρού Σταυρακομανιού (Αντρέας Κωνσταντίνου), που έχει για κρητικιά μάνα τη Μαρία Τζομπανάκη. Στα μέσα Ιουλίου του 2007,το συνεργείο εγκαταστάθηκε στις Μαργαρίτες του Δήμου Γεροποτάμου και συνέχισε σε μέρη στο οροπέδιο της Νίδας, στα Ανώγεια, σε σημεία στην παλιά εθνική οδό Ηρακλείου- Ρεθύμνου και τελικά στο αεροδρόμιο «Νίκος Καζαντζάκης».

«Zorba the Greek» Τα λόγια είναι περιττά για την ταινία με την οποία το 1964 ο Μιχάλης Κακογιάννης μετέφερε στον κινηματογράφο το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (εκδ. 1946) και προκάλεσε ένα παγκόσμιο τουριστικό ρεύμα προς το νησί και τη χώρα, το οποίο εξακολουθεί μέχρι σήμερα. Στην ακρογιαλιά του Σταυρού Χανίων, όπου στήνεται το λιγνιτωρυχείο του φιλμ, ο Άντονι Κουίν ενσαρκώνει το ρόλο της καριέρας του, παρασύροντας τον εγκρατή Βρετανό Άλαν Μπέιτς στο συρτάκι που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης και μετατράπηκε σε εθνικό τουριστικό ύμνο. Η ταινία απέσπασε εφτά υποψηφιότητες που οδήγησαν σε τρία βραβεία Όσκαρ (β’ Γυναικείου Ρόλου για τη Λίλα Κέντροβα, Διεύθυνση Φωτογραφίας για τον Γουόλτερ Λάσαλυ και Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης για τον Βασίλη Φωτόπουλο) και αποτελεί την πιο διαδεδομένη κινηματογραφική απεικόνιση της Κρήτης μέχρι σήμερα.

«ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ» Μέσα από μελέτη της σύγχρονης Κρητικής μουσικής διαπιστώσαμε τις επιδράσεις από πολύ παλιές παραδόσεις, ακόμη και από τη βυζαντινή μουσική. Επιπλέον, ανακαλύψαμε ότι η Κρητική μουσική, σε αντίθεση με τη δημοτική παράδοση άλλων περιοχών της Ελλάδας, εξακολουθεί να είναι ζωντανή και να εμπλουτίζεται. Αυτό, πιστεύουμε, οφείλεται και στην ιδιαίτερη σημασία που έχει ο στίχος, είτε πρόκειται για μεγάλη ρίμα, είτε για σύντομη δίστιχη μαντινάδα, ο οποίος εξακολουθεί να εξελίσσεται και μέσω αυτοσχεδιασμού, που άλλωστε θεωρείται βασικό προσόν ενός καλού λυράρη. Δεν είναι τυχαίο, επομένως, ότι έχουμε ακούσματα και κρητικών τραγουδιών που αναφέρονται σε πολύ πρόσφατα ιστορικά γεγονότα, όπως τη Μάχη της Κρήτης, τη δικτατορία, ή την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Συνειδητοποιήσαμε ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι αναπόσπαστο στοιχείο της κρητικής μουσικής, αφού ποτέ ο οργανοπαίκτης κατά τη διάρκεια του χορού (του συρτού, του Χανιώτη, του πεντοζάλη, της σούστας, κ.ά.) δεν περιορίζεται στην τυπική αναπαραγωγή της βασικής μελωδίας, αλλά, ανάλογα και με την ψυχική του διάθεση, αυτοσχεδιάζει με βάση τις διάφορες μελωδίες (τις κοντυλιές). Απόδειξη των παραπάνω στοιχείων είναι ότι στο έντεχνο τραγούδι επιβιώνει η κρητική παράδοση. Ένας μουσικοσυνθέτης που εμπνέεται από αυτή είναι ο Γιάννης Χαρούλης και μια χαρακτηριστική κρητική μουσική ομάδα είναι οι Χαίνηδες.

«Τα τραγούδια» Η κρητική παραδοσιακή μουσική περιλαμβάνει κατά βάση χορευτικούς σκοπούς. Σε πολλές περιπτώσεις όμως η μουσική συνοδεύει απλά το τραγούδι που διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πιο διαδεδομένη είναι αυτή των διστίχων δεκαπεντασύλλαβων μαντινάδων, κυρίως ερωτικών, που τραγουδώνται πολύ στις παραδοσιακές γιορτές και καντάδες.  Η ευκολία με την οποία οι κρητικοί συνθέτουν μαντινάδες για κάθε περίσταση είναι παροιμιώδης. Η δεύτερη σημαντική κατηγορία είναι τραγούδια της τάβλας τα οποία τραγουδώνται κυρίως στα χωριά της ρίζας των Λευκών Όρέων στα Χανιά και γι’ αυτό ονομάζονται ριζίτικα. Ανάλογα με το θέμα των στίχων τους διακρίνονται σε ακριτικά, ηρωικά, ιστορικά και του έρωτα.

«Χοροί» Οι παραδοσιακοί χοροί που χορεύονται από άνδρες και γυναίκες ντυμένους με τη θαυμάσια κρητική φορεσιά, είναι άλλοτε γρήγοροι και άλλοτε αργοί, πάντα όμως δυναμικοί και επιβλητικοί και ιδιαίτερα όταν χορεύονται από παρέες ανδρών παραπέμπουν άμεσα σε πολεμικούς χορούς. Πάντα με το ρυθμό της λύρας οι χορευτές σε κύκλο αναπτύσσουν την τέχνη τους και παρουσιάζουν τον πολύπλοκο βηματισμό στα βασικά είδη χορών που είναι ο πεντοζάλης, ο συρτός και ο πηδηχτός. Σε κάθε περίπτωση ο πρώτος του κύκλου, συνήθως άνδρας, στηριζόμενος στο δεξί χέρι του δεύτερου κάνει με μεγάλη δεξιοτεχνία ξεχωριστές φιγούρες, τα περίφημα «ταλίμια». Οι κυριότεροι χοροί είναι ο «πεντοζάλης», που έχει τις ρίζες του στον αρχαίο «πυρρίχιο» χορό, ο καστρινός πηδηχτός, η σούστα, ο σιγανός συρτός και ο χανιώτικος συρτός. Η φημισμένη μελωδία «Ζορμπάς» του Μίκη Θεοδωράκη βασίζεται σε μια παλιότερη εκδοχή του χανιώτικου συρτού. Εκτός από τους χορούς αυτούς τοπικά υπάρχουν διάφορες παραλλαγές τους.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΑΣ Συνέντευξη από μέλη του Συλλόγου Κρητών Ζεφυρίου Παρακολούθηση του ντοκιμαντέρ «Η Κρήτη στην Ενετοκρατία» και σχολιασμός του Παρακολούθηση της ταινίας «Zorba the Greek» και συζήτηση σχετική με αυτή Διοργάνωση κρητικής βραδιάς στην αίθουσα εκδηλώσεων του λυκείου μας με παραδοσιακή μουσική, κρητικούς χορούς και κρητικά εδέσματα φτιαγμένα από τους ίδιους τους μαθητές Επίσκεψη στο Βενιζέλειο Ωδείο Χανίων και στο Λαογραφικό Μουσείο Χανίων Επίσκεψη σε παραδοσιακό εργαστήρι κατασκευής μουσικών οργάνων στον Ομαλό Χανίων Επισκέψεις στους τάφους των Βενιζέλων στα Χανιά και τη Μονή Αρκαδίου στο Ρέθυμνο