Η ΚΛΩΣΤΟΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ Η αποδιάρθρωση του ιστορικού φαινομένου της βιομηχανικής πόλης

H ΑΦΟΡΜΗ … Η περίπτωση της Νάουσας αποτελεί ένα ιστορικό φαινόμενο άρθρωσης συγκεκριμένων βιομηχανικών δραστηριοτήτων, κυρίως της κλωστοϋφαντουργίας , και συγκεκριμένου γεωγραφικού τόπου . Διαμορφώθηκαν τα ενδογενή στοιχεία για την διαμόρφωση ενός τοπικού παραγωγικού συστήματος με ιστορική συνέχεια , κοινωνική συνοχή . Ιδιαίτερα ιστορικά χαρακτηριστικά της χωρικής , κοινωνικής και παραγωγικής συγκρότησης της Νάουσας είναι η τοπική αυτονομία απέναντι στις γεωγραφικές και οικονομικές εξελίξεις ενός περίπου αιώνα αλλά και ο δυναμισμός και η εξωστρέφεια στην εξέλιξη και ανάπτυξη του φαινομένου .

Το θεωρητικό πλαίσιο … «Η κυκλοφορία του κεφαλαίου συντελείται στον χώρο και τον χρόνο» … Το «που» και το «γιατί» αποτέλεσαν τα κρίσιμα ερωτήματα στην ανάλυση των συνθηκών που επηρεάζουν την χωροθέτηση της παραγωγής σε σχέση με την ανάπτυξη των πόλεων Το σχήμα των «Γενικών Συνθηκών Κοινωνικής Παραγωγής και αναπαραγωγής» . Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι στον Marx οι γενικές συνθήκες είναι κοινωνικά και χωρικά προσδιορισμένες χωρίς να είναι μονοσήμαντα εξαρτημένες από την οικονομία .

Κατηγορίες των «Γενικών Συνθηκών Κοινωνικής Παραγωγής και Αναπαραγωγής» Το ιστορικό υπόβαθρο μιας συγκεκριμένης περιοχής με παραγωγική ειδίκευση και η ενσωμάτωση της στον εθνικό και διεθνή καταμερισμό της εργασίας Η σχέση κοινωνικής αναπαραγωγής και φυσικού περιβάλλοντος Ο τρόπος εξαγωγής και ιδιοποίησης της υπεράξιας Ο τρόπος αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης Ο τρόπος πραγματοποίησης της υπεραξίας και η ανακύκλησης του κεφαλαίου Οι πολιτικές συνθήκες και η ρυθμιστική – παρεμβατική λειτουργία του εθνικού κράτους και των διεθνών οργανισμών και ενώσεων ( ΟΟΣΑ , ΔΝΤ , ΠΟΕ, ΕΕ )

Το ερώτημα … Πως οι τοπικές ιδιαιτερότητες από συγκριτικό πλεονέκτημα χάνουν τον κομβικό ρόλο τους στην χωροθέτηση της παραγωγής, πως το τοπικό εντάσσεται στο διεθνές με όρους απαξίωσης και αποδόμησης της υφιστάμενης κοινωνικής και παραγωγικής δομής .

Η γεωγραφια της συσσωρευσης Η εκκινηση 1900 – 1940 Η επέκταση 1955 – 1970 Η κρίση 1970 – 1990 Η αναδιαρθρωση 1990 - … «…η εξοδος από την κρίση κερδοφοριας των προηγουμενων ετων , συνδυαζεται με την διαψευση της προσδοκιας για επανεπενδυση των κερδων και συνεπως της απασχολησης. Το φαινόμενο των δυναμικων «ενδιαμεσων» περιφερειων και τοπικων συστηματων μπαινει σε τροχια υφεσης και κρισης. Οι κοινωνικές αντιθέσεις οξυνονται αλλά και περιφερειοποιουνται…»

Οι γενικες τασεις Η υφαντουργια αποτελει τον κυριοτερο κλαδο της ελληνικης μεταποιησης μεταπολεμικα (σε συνδυασμο με αυτον του ετοιμου ενδυματος). Από το 1980 μπαινει σε τροχια κρισης . Διεθνως από κλαδος εντασεως εργασιας μετατρεπεται σε εντασεως κεφαλαιου . Αποβιομηχανιση = εγκαταλειψη του κλάδου Στις αρχές του ’90 δημιουργουνται νεοι ομιλοι με διακλαδικη συγκροτηση και πολιτικές τεχνολογικης ανανέωσης Η κλωστοϋφαντουργία αποτελεί τα τελευταία χρόνια τον σημαντικότερο εξαγωγικό βιομηχανικό κλάδο της χώρας, στον οποίο απασχολούνται άμεσα 80.000 άτομα και έμμεσα 150.000 άτομα. Η αξία των εξαγωγών το 2003 ανήλθε σε 2,5 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 22,5% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών και στο 41,3% των βιομηχανικών εξαγωγών. Απωλεια 40 – 50 % θέσεων εργασιας την δεκαετία 1990 -2000 ( -15% στην μεταποιηση ) Μεταφορα παραγωγής στα Βαλκανια ( 45000 θεσεις εργασιας ) Κατάργηση της πολυινικης συμφωνιας 2005 , ενταξη Κινας στον ΠΟΕ 2002

Η Ναουσα Ιστορικος χώρος συγκεντρωσης υφαντουργιας ( από το 1875 ) αλλά και μεταποιητικων δραστηριοτήτων στους κλαδους τροφιμων – ποτων Δημογραφικη σταθεροτητα εξέλιξη στις κρισιμες περιοδους στην βάση της υπαρξης βιομηχανιας Ενδογενη χαρακτηρισικα της ανάπτυξης Μετα το ’90 καμψη του πληθυσμου Το ιστορικο πλαίσιο

Το 1874 δημιουργειται το πρωτο μεγαλο βαμβακοκλωστηριο στη Ναουσα Το 1874 δημιουργειται το πρωτο μεγαλο βαμβακοκλωστηριο στη Ναουσα Ο Κ.Μοσκωφ σχολιαζει η περιπτωση της Ναουσας αποτελεί «το πιο εξελιγμενο αστικο κεντρο της Μακεδονιας», οπου η οικονομια λειτουργει «κλασσικα» διχως να εχει Η αναπτυξη της κλωστουφαντουργιας στη περιοχη της Ναουσας μπορει να αποδοθει συνοπτικα στο ευνοικο «πλαισιο γενικων συνθηκων παραγωγής»

Η μεταπολεμικη ανάπτυξη της Κλωστουφαντουργιας στη Η μεταπολεμικη ανάπτυξη της Κλωστουφαντουργιας στη Ναουσα και αισιοδοξη δεκαετία του 1980. Σταθερή και ανοδικη πορεία της βιομηχανιας …διαμορφωση ενος «πολου» βιομηχανικων δραστηριοτήτων που ειτε αξιοποιουν τα τοπικα συγκριτικα πλεονεκτηματα ( εργατικο δυναμικο, πρωτογενη παραγωγη ) ειτε διαπλεκονται αμεσα η εμμεσα με την προυπαρχουσα παραγωγικη δομη ( πχ ετοιμο ενδυμα , μεταφορες )... …μια δευτερευουσα ζωνη μεταποιητικων δραστηριοτητων ( τροφιμα - ποτα ) που αξιοποιουν τοσο την αγροτικη παραγωγη της περιοχης οσο και την εργασιακη - βιομηχανικη παραδοση της τοπικης κοινωνιας…

μοναδες με 400 – 600 εργαζομενους Στα τέλη του ’80 οι κλωστουφαντουργιες της Ναουσας απασχολουν 3000 – 3100 εργαζομενους, σε σύνολο απασχολησης στην μεταποιηση 4500 εργαζόμενους μοναδες με 400 – 600 εργαζομενους συγκεντροποιηση του κεφαλαιου /ομιλος Κλωνατεξ 50% της απασχολησης στην υφαντουργια ενδυμα, το 30% των απασχολουμενων στην μεταποιηση και το 30% της μισθωτης εργασιας στην πόλη). συστήματα αυτοματοποιησης στη παραγωγή 1984 Η παραγωγή με τη νέα τεχνολογια θα οδηγησει σε μια νέα εργασιακη κατασταση από την σωματικη στην νευρικη και πνευματικη ενταση καλυπτει το το 55% της τοπικής παραγωγής και το 8% του πανελλαδικου ογκου των ξαγωγων του κλάδου. Ο εξαγωγικος δυναμισμος και το παραγωγικο δυναμικο των βιομηχανιων κλωστοϋφαντουργίας της Ναουσας προσδιοριζουν μια σχετικά ισχυρη θεση στον εθνικό και διεθνη καταμερισμο της εργασιας

1990 πρώτες απολυσεις… Δυο παραδοσιακες βιομηχανιες η ΒΕΤΛΑΝ και η Πελλα Ολυμπος κλεινουν και 1000 εργατες μενουν ανεργοι. ο πυρηνας της κλωστοϋφαντουργίας περιοριζεται στην δραστηριότητα του ομιλου Κλωνατεξ που διαθετει 8 παραγωγικες μοναδες και 1500 εργαζομενους από τους εναπομειναντες 2000 υφαντουργους

1990 – 2005 : χρειαζονται μεγαλυτεροι χαρτες…

1975/1980

1990

Η χωρική αναδιαρθρωση 1990-2000

Εκσυγχρονισμός-καθετοποίηση Η «ελληνική υφαντουργία πλήρωσε το τίμημα του ανταγωνισμού χάνοντας τα τελευταία 15 χρόνια περίπου 700.000 αδράχτια… ανάλογο ήταν το τίμημα σε θέσεις εργασίας, αλλά και στα οικονομικά μεγέθη των επιχειρήσεων του κλάδου…Οι επιχειρήσεις που θα διασωθούν από τον ανταγωνισμό θα είναι εκείνες που προχώρησαν σε γενναίες επενδύσεις εκσυγχρονισμού του παραγωγικού τους εξοπλισμού, με παράλληλες κινήσεις προς την κατεύθυνση της καθετοποίησής τους». Χρήστος Ακκάς, ιδιοκτητης της Ελληνικης Υφαντουργιας πρωην προεδρος του Συνδεσμου Ελληνων Βιομηχανων Κλωστουφαντουργιας. [1] Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ 17-01-2005

Και η ευελιξια … «Στις χώρες αυτές (Κίνα, Ινδία, Σρι Λάνκα, Βαλκανια…) παράγονται ήδη τα προϊόντα των μεγαλυτέρων αμερικανικών και ευρωπαϊκών εταιρειών, οι ελληνικές δεν μπορούν να αποτελέσουν εξαίρεση. Ο κλάδος, στην Ελλάδα, θα διατηρήσει το σχεδιασμό, το R& D, τον ποιοτικό έλεγχο, την οργάνωση των πωλήσεων και των δικτύων διανομής, το μάρκετινγκ, εξαιρουμένων των εταιρειών που παράγουν ιδιαίτερα πολύπλοκα , από πλευράς κατασκευαστικής, προϊόντα , πολύ ποιοτικά προϊόντα που απευθύνονται στον απαιτητικό καταναλωτή» Συνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος

Η ευελιξια έχει κοστος Από τους 3000 εργατες του 1990, 15 χρόνια μετα έχουν απομεινει περιπου 900 - 1100. Η συρρικνωση της απασχολησης και η μεταφορα τμηματων της παραγωγής συμπαρασυρει ολοκληρο τον κλαδο της μεταποιησης.

Οι αλλαγές στην κοινωνία … Η αύξηση του ΟΕΠ για την δεκαετία 1991 – 2001 είναι της ταξης του 3,7%. Στον ανδρικο οικ. ενεργό πληθ. παρατηρείται μειωση κατά 5,55%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστο για τις γυναικες είναι αύξηση 23,11% Η τάση αυξησης της μισθωτης εργασιας στο εμποριο και τον τουρισμο είναι 110,6% και 230% αντίστοιχα Η αύξηση της γυναικειας μισθωτης απασχόλησης στους κλαδους του εμποριου και του τουρισμου είναι 148,5% και 573,7% Η αλλαγες στην εργασια , κατά κλαδο, φυλο αλλά και η ενταση στις εργασιακες σχεσεις όπως θα δουμε, σηματοδοτουν μια ανατροπη όχι μόνο του αισθηματος της ευημεριας αλλά και κυριως της κοινωνικής ζωής. Προκειται για μια βίαιη προσαρμογή των τυπικών για την χωρα οικογενειακων προτυπων καταμερισμου της εργασιας και ευθυνών. Αν συνδυασθει με την γενικοτερη συρρίκνωση του ασθενους κράτους πρόνοιας της χωρας, που παρατηρείται την τελευταία δεκαπενταετια, οι κλυδωνισμοι στον κοινωνικό ιστο της πόλης της Ναουσας είναι κρισιμοι για την συνοχη του.

Η κινητικοτητα του ομιλου στα Βαλκανια 1600 – 2200 νεες θεσεις εργασίας στα Βαλκανια Ο Όμιλος κατέχει ηγετική θέση στον τομέα νήματος με μερίδιο 35% στην εγχώρια αγορά και 15% στην Ευρωπαϊκή Οι διεθνεις συνεργασίες της Κλωνατεξ με επώνυμους συνεργάτες (NIKE, ADIDAS, REEBOK ..BENETTON)

H Παγκοσμιοποιηση Η είσοδος της Κίνας το 2002 στο Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) δεν εγινε πραξικοπηματικα Οι συνεπειες από την καταργηση της Πολυϊνικής συμφωνίας από 01.01.2005 και στην εισδοχη της Κινας στο προσκηνιο ήταν αναμενομενες. Ο κινδυνος για το «αειφορο εμποριο και την ανάπτυξη» , όπως αναφερει η EURATEX , και τις προσπαθειες της ΕΕ στην κατευθυνση αυτή μαλλον απηχει εσωτερικες αντιθέσεις του κεφαλαιου παρά την πραγματικότητα. Η Κίνα και η Ινδία - δύο πολυπληθείς χώρες με το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού- προσελκύουν ήδη τα 2/3 των διεθνών επενδύσεων σε μηχανικό εξοπλισμό που αφορά την κλωστοϋφαντουργίαΣτον χορο των επενδυσεων συμμετεχουν και ελληνικα κεφαλαια. Η ΕΤΜΑ έχει ήδη προχωρησει σε μεταφορα μηχανολογικου εξοπλισμου στην Κινα Ήδη στο πλαίσιο του κοινοτικού προγράμματος ΑSIA INVEST II. δραστηριοποιουνται ελληνικες και ευρωπαικες εταιρειες στο Μπανγκλαντές[.Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος , οι χώρες στις οποίες μεταφέρεται ή υπεργολαβικά εκτελείται η παραγωγή ελληνικών εταιρειών, δεν είναι μόνο οι βαλκανικές. Ήδη μεγάλες ελληνικές εταιρείες ένδυσης στρέφονται προς Κίνα, Ινδία, Σρι Λάνκα, ακόμη και χώρες της αφρικανικής ηπείρου

«Το κεφαλαίο τεινει να ξεπερασει κάθε τοπικο φραγμο»… Οι παραγοντες που σχετιζονται με την εργασια και την γεωγραφική διαφοροποιηση των χαρακτηριστικών της παραμενουν η κύρια ομαδα παραμέτρων που σχετιζονται με τους κοινωνικους όρους παραγωγής και αναπαραγωγης του κεφαλαιου. Η γεωγραφικη συγκέντρωση της εργασίας ως όρος για την αναπαραγωγή της και την ανάδειξη των ειδικών χαρακτηριστικών της δημιουργούσε τους όρους συγκεντρωσης παραγωγικων δραστηριοτήτων. Σήμερα η τάση κατακερματισμου της εργασίας σε χωρικες συγκεντρωσεις μικροτερης κλιμακας στο εδαφος των νέων ταχυτητων, δικτυων επικοινωνιων και μεταφορών που διακρινουν την διεθνοποιηση αγοράς, εργασίας και πολιτικών θεσμών (η αλλιως παγκοσμιοποίηση) εξασφαλιζει ευνοικοτερους όρους πραγματοποιησης της υπεραξιας και κυκλοφορίας του κεφαλαιου.

«Η επικοινωνια αναμεσα στα εθνη έχει εξαπλωθει κατά μηκος ολης της; υφηλιου σε τετοιο βαθμό ,που θα μπορουσαμε να πουμε ότι ολος ο κοσμος έχει στην ουσια γινει μια μοναδικη πολιτεια στην οποια γινεται μια μονιμη εκθεση απ’ όλα τα προιοντα , ετσι ώστε ο καθενας χωρίς να αφηνει το σπιτι του , μπορεί να απολαυσει κάθε τι που παραγεται από τη γη , τα ζωα , την ανθρωπινη βιομηχανια . Μια θαυμασια εφευρεση !» 1683 , Ιταλος μαθηματικος , αστρονομος και μελετητης των νομισματικων φαινομενων Geminiano Montagari

…ο κοσμοπολιτισμος του ιδιοκτητη του εμπορευματος , μια κουλτουρα πρακτικης λογικης , σε αντίθεση με την παραδοσιακη θρησκεια , τις εθνικες και άλλες προκαταληψεις που εμποδιζουν την μεταβολικη διαδικασία της ανθρωποτητας . Η υψιστη ιδέα στην οποια γι’ αυτόν ολος ο κοσμος συγχωνευεται είναι εκεινη της αγοράς , της παγκοσμιας αγοράς…»