Θεωρίες Συμπεριφορών και Υγεία ΨΥΧ-258 ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/

Προαγωγή Υγείας (Health Promotion) Μέθοδοι προαγωγής υγείας Προαγωγή υγείας σε σχολεία, εργασιακά πλαίσια και κοινότητες Βασικά ζητήματα για την προαγωγή υγείας

Τι είναι Προαγωγή Υγείας; ‘Κάθε οργανωμένη δραστηριότητα με στόχο τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την επίτευξη και την προάσπιση της υγείας, της ευεξίας και της ποιότητας ζωής’ (Καραδήμας, 2005)

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO, 1986) Χαρακτηριστικά απαραίτητα για την καλή υγεία: Ειρήνη Καταφύγιο Εκπαίδευση Φαγητό Εισόδημα Σταθερό οικοσύστημα Αμείωτοι πόροι Κοινωνική δικαιοσύνη Ισότητα (πρωτόκολλο της Ottawa για την Προαγωγή Υγείας) Τα παραπάνω χαρακτηριστικά που περιγράφονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας υπερβαίνουν την κοινή άποψη για την προαγωγή υγείας και προσφέρουν ένα ιδανικό πρότυπο για να έχει ως στόχο η κοινωνία μας. Προκειμένου να σχεδιαστούν στρατηγικές για την βελτίωση της υγείας σε εθνικό επίπεδο, πρέπει να εξεταστούν οι βασικές απαιτήσεις για την υγεία. Τα παραπάνω είναι τα χαρακτηριστικά που όρισε ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας ως χαρακτηριστικά απαραίτητα για την καλή υγεία, και συνεπώς αυτά πρέπει να ληφθούν υπόψην. Υπερβαίνουν την κοινή άποψη για την προαγωγή της υγείας και προσφέρουν ένα ιδανικό προτυπο για να έχει ως στόχο η κοινωνία μας. Στρατηγική της βρετανικής κυβέρνησης για την προαγωγή υγείας είναι να γίνει αυτή μέσω της δημιουργίας συνεργασιών τριών κατευθύνσεων μεταξύ: Των ατόμων Των κοινοτήτων Της κυβέρνησης Στόχοι της στρατηγικής αυτής για το Η.Β. είναι: Η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού ως σύνολο, αυξάνοντας τη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων και των αριθμό των ετών που περνούν χωρίς ασθένειες Βελτίωση υγείας των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων και μείωση του χάσματος υγείας μεταξύ ανώτερων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων.

Τρείς προσεγγίσεις στην προαγωγή υγείας (Marks et al., 2005) Παρεμβάσεις σε επίπεδο συμπεριφοράς Ενδυνάμωση του ατόμου Συλλογικές δράσεις Παρεμβάσεις σε επίπεδο συμπεριφοράς:στόχος οι αλλαγές στην ατομική συμπεριφορά μέσω αλλαγών στις γνωστικές δομές, μέσω πληροφόρησης, ενημέρωσης και εκπαίδευσης σε συγκεκριμένες δεξιότητες (πχ για τον κατάλληλο τρόπο καθαρισμού των δοντιών, οδηγίες για την κατάλληλη προετοιμασία υγιεινών πιάτων και ειδών τροφής, για την κατάλληλη χρήση ζώνης ασφαλείας κλπ). Ενδυνάμωση του ατόμου: με στόχο την ενίσχυση του ατόμου ώστε να είναι σε θέση να λαμβάνει αποφάσεις που προάγουν την υγεία και να αυξήσει τον έλεγχο επί του φυσικού, κοινωνικού και ατομικού περιβάλλοντος. Στα πλαίσια της προσέγγισης αυτής χρησιμοποιούνται τεχνικές όπως η συμμετοχική μάθηση, η ομαδική εργασία, η εκπαίδευση στην επίλυση προβλημάτων, η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες και την διεκδικητικότητα, κλπ. (social cognitive theory). Είναι δημοφιλής στο χώρο της αγωγής υγείας, ιδιαίτερα των νέων, καθώς τα άτομα εκπαιδεύονται στην επιτυχή διαχείρηση των κοινωνικών πιέσεων, για να υιοθετήσουν μία συμπεριφορά που δεν επιθυμούν (πχ κάπνισμα, χρήση αλκοόλ ουσιών, διαπραγμάτευση άσφαλών σεξουαλικών συμπεριφορών κλπ). Γενικός στόχος της προσέγγισης είναι να ενισχυθούν τα άτομα και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, ώστε να μπορούν να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές. Συλλογική δράση: στοχεύει στη βελτίωση του επιπέδου υγείας μεταβάλλοντας τα κοινωνικο-οικονομικά και περιβαλλοντικά αίτια της ασθένειας, μέσω της οργάνωσης και της συλλογικής δράσης των πολιτών.

Ευρύτητα περιεχομένου Ενίσχυση προστατευτικών συμπεριφορών Αλλαγή επικίνδυνων συμπεριφορών Προώθηση δράσεων σε ευρύτερο κοινωνικό ή κοινοτικό επίπεδο

Δράσεις της Προαγωγής Υγείας (Banyard, 2008) Ο Banyard (2008) πάλι προτείνει των διαχωρισμό των δράσεων της προαγωγής υγείας σε τρία αλληλοεπικαλυπτόμενα πεδία, όπως προτείνει ο Tannahill (1985). [Tannahill, A. (1985). What is Health Promotion? Health Education Journal, 44, 167-8]

1. Προστασία Υγείας Ενθάρρυνση προστατευτικής συμπεριφοράς Πχ προσυμπτωματικός έλεγχος, εκστρατείες προώθησης υγιεινής διατροφής, ασφαλούς σεξουαλικής συμπεριφοράς κλπ

2. Πρόληψη Πρωτογενής Δράσεις που στοχεύουν στην καταπολέμηση των παραγόντων κινδύνου πριν την πιθανότητα εκδήλωσης μιας ασθένειας (πχ εμβολιασμός, έλεγχος υγείας, διακοπή καπνίσματος για αποφυγή προβλημάτων) Δευτερογενής Δράσεις για την αναγνώριση και αντιμετώπιση ενός προβλήματος υγείας στα πρώτα στάδια, με στόχο τη διακοπή ή αντιμετώπισή του, και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (π.χ μικροεπεμβάσεις, φαρμακευτική αγωγή) Τριτογενής Δράσεις που περιορίζουν ή καθυστερούν σοβαρή ασθένεια ή τραυματισμό, με στόχο την αποκατάσταση της υγείας ή την ανακούφιση των συμπτωμάτων, και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής (πχ φυσιοθεραπεία σε άτομα με αναπηρίες) Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνεται περισσότερο στους στόχους της προαγωγής υγείας. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι η διάκριση είναι περισσότερο σχηματική, καθώς τα περισσότερα προγράμματα προσπαθούν να πετύχουν στόχους που αντιστοιχούν σε διάφορα επίπεδα πρόληψης

Πρωτογενής πρόληψη Προγράμματα ενθάρρυνσης των ατόμων προς την αποφυγή/εγκατάλειψη συμπεριφορών επικίνδυνων για την υγεία Προγράμματα ενθάρρυνσης των ατόμων προς την υιοθέτηση συμπεριφορών προστατευτικών για την υγεία Μέχρι σχετικά πρόσφατα περιορισμένο ενδιαφέρον και εφαρμογή λόγω: επικράτησης Βιοιατρικού μοντέλου, αλλά και δυσκολίας και έλλειψης γνώσεων σε θέματα προώθησης αλλαγής και υιοθέτησης νέων συμπεριφορών

Εμπόδια στην πρωτογενή πρόληψη Έλλειψη γνώσης σχετικά με το ποιές συμπεριφορές είναι απειλητικές για την υγεία Έλλειψη γνώσης για το πώς αναπτύσσουμε συμπεριφορές επιβλαβείς για την υγεία Κάποιες συμπεριφορές υγείας μαθαίνονται στην οικογένεια Οι επιβλαβείς επιπτώσεις συχνά εμφανίζονται σε βάθος χρόνου, οπότε τα άτομα δεν έχουν σημαντικό άμεσο κίνητρο να τις αλλάξουν Σφάλμα αισιοδοξίας (optimistic bias)

Συμβολή της Ψυχολογίας Επικοινωνία πειθούς (persuasive communication): Πρόκληση φόβου (Janis & Feshbach, 1953) Το μοντέλο επικοινωνίας του Yale (Hovland et al., ) Κοινωνιογνωστική προσέγγιση Κοινωνιογνωστικά μοντέλα πρόβλεψης και αλλαγής συμπεριφορών υγείας Πρόκληση φόβου: Μελέτη των Janis & Feshbach (1953). Η μελέτη αφορούσε την επίδραση της πρόκλησης φόβου στης συμπεριφορά. Ετοίμασαν τρείς 15λεπτες διαλέξεις με τη χρήση οπτικού υλικού για τους κινδύνους της τερηδόνας στα δόντια και την ανάγκη για καλή στοματική υγιεινή. Η βασική διαφορά ήταν η ποσότητα φόβου που στόχευαν να προκαλέσουν (έντονη, μέτρια, μικρή). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η δυνατή πρόκληση φόβου προκάλεσε περισσότερη ανησυχία στους φοιτητές που άκουσαν την ομιλία αυτή. Η ομιλία αυτή εκτιμήθηκε ως πιο ενδιαφέρουσα και οι φωτο έλαβαν υψηλότερη βαθμολογία. Ωστόσο, η ομιλία αυτή έλαβε την περισσότερο αρνητική βαθμολογία, με το 1/3 των φοιτητών να λένε ότι οι φωτο ήταν πολύ δυσάρεστες. Αναφορικά με την αλλαγή στη συμπεριφορά: καταγράφηκαν οι συνήθειες στοματικής υγιεινής και δόθηκε βαθμολογία συμμόρφωσης για να διαπιστωθεί πόσο συμμορφώθηκαν στις συμβουλές της ομιλίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι φοιτητές που υπέστησαν την μικρότερη πρόκληση φόβου έδειξαν τη μεγαλύτερη συμμόρφωση (36%) και αυτοί που ήταν στη συνθήκη δυνατής πρόκλησης φόβου έδειξαν τη μικρότερη συμμόρφωση (8%). Οι προκλήσεις φόβου μπορούν να είναι επιτυχείς αν συνδιάζονται με άλλα μηνύματα (βλέπε θεωρία κινητοποίησης προστασίας), πχ να συνοδεύεται με μηνύματα ενίσχυσης αυτοαποτελεσματικότητας, και με προτάσεις για το πώς να αλλαχθεί η συμπεριφορά. Φαίνεται ότι ο καλύτερος συνδιασμός είναι ένα μήνυμα υψηλού φόβου σε συνδιασμό με ένα μήνυμα υψηλής αυτοαποτελεσματικότητας (Witte & Allen, 2000). Μοντέλο επικοινωνίας του Yale (Hovland et al) Η ομάδα αυτή μελέτησε τα χαρακτηριστικά μιας επικοινωνίας που την καθιστούν πειστική, και οδηγεί στην λλαγή των στάσεων και της συμπεριφοράς. Το μοντέλο επικοινωνίας του Γιεηλ προσδιορίζει τα σημαντικά χαρακτηριστικά που πρέπει να λαμβάνονται υπόψην όταν προετοιμάζεται ένα μήνυμα (προκειμένου να είναι αυτό πειστικό).

3. Εκπαίδευση Υγείας Προσπάθειες προαγωγής της υγιούς διαβίωσης μέσω της εκπαίδευσης Στα σχολεία Στα εργασιακά πλαίσια Στις κοινότητες

Εκπαίδευση υγείας στα σχολεία Παράδειγμα εφαρμογής: Πολιτική στρατηγική ‘Πρόγραμμα Υγιή σχολεία’ (Αριστεία στα Σχολεία, ‘το Υγιέστερο μας Έθνος, DOH, 1999) Ενημέρωση (πχ www.wiredforhealth.gov.uk) Εφαρμογή στρατηγικών (πχ ασφαλής μετακίνηση προς το σχολείο, ‘μαγειρεύοντας για τα παιδιά’) Λήψη βασικών μέτρων Τα δεδομένα αφορούν πολιτικές που εφαρμόζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, και αναφέρονται ως παράδειγμα προγραμμάτων προαγωγής υγείας στα σχολεία. Το πρόγραμμα υγιή σχολεία αποτελεί μέρος της πολιτικής στρατηγικής (της κυβέρνησης) για τη βελτίωση των κανόνων υγείας και εκπαίδευσης και καταπολέμησης των ανισοτήτων όσον αφορά την υγεία. Στόχος είναι η ενημέρωση των παιδιών, των δασκάλων, των γονέων και της κοινότητας για τις δυνατότητες που υπάρχουν στα σχολεία για τη βελτίωση της υγείας. Ένα από τα βασικά σημεία εκκίνησης για οποιοδήποτε πρόγραμμα πρέπει να είναι η λήψη βασικών μέτρων. Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί προς αυτή την κατεύθυνση είναι ‘ποιές είναι οι τρέχουσες συμπεριφορές υγείας των παιδιών, στις διάφορες περιοχές της χώρας;’ Συλλογή δεδομένων σε τοπικό επίπεδο (Health Related Behaviour Questionnaire). Παράδειγμα στοιχείων από τη μεγάλη βρετανία: Αναφορικά με εφήβους 14-15 ετών: Το 12% των αγοριών και το 26% των κοριτσιών θεώρησαν τους εαυτούς τους ως συστηματικούς καπνιστές, με το 80% αυτών να επιθυμούν να το σταματήσουν. Το 20% είπαν ότι κατανάλωσαν ένα αλκοολούχο ποτό σε τρεις ή περισσότερες ημέρες της εβδομάδας, και μόνο το 6% δεν ήπιε καθόλου αλκοόλ.<το ερωτηματολόγιο κάλυψε διάφορα θέματα. (σχέσεων, ευεξίας, οικονομικά, περιβαντολλογικά κλπ). Ως σημαντικότερα θέματα ανησυχίας παρουσιάστηκαν προβλήματα σταδιοδρομίας, εμφάνιση, σχολικά προβλήματα, οικογένεια, υγεία. Πληροφορίες τέτοιου τύπου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κατευθύνουν τους επαγγελματίες υγείας σε τομείς που απαιτούν περισσότερη προσοχή, και μπορούν να προτείνουν δημόσιες πολιτικές που θα βελτιώσουν την υγεία των παιδιών της σχολικής ηλικίας

Προγράμματα βασισμένα σε συνομηλίκους Εκπαιδευτικά προγράμματα υγείας που διευθύνονται από συνομηλίκους θεωρούνται από ορισμένους ειδικούς ως αποτελεσματικότερα Παραδείγματα: Bachman et al., (1988); Sussman et al., (1995) Κριτική: Απουσία έγκυρου θεωρητικού πλαισίου Ελλιπή αξιολογικά δεδομένα αποτελεσματικότητας Ωστόσο, ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι παρόμοια προγράμματα είναι τουλάχιστον εξίσου αποτελεσματικά (Mellanby et al., 2000) Ιδιαίτερα οι ευαίσθητες πληροφορίες εκφράζονται καλύτερα ανάμεσα σε άτομα παρόμοιας ηλικίας Μελέτη 1: πρόγραμμα αγωγής υγείας όπου ζητήθηκε από τους μαθητές να μιλήσουν για τα ναρκωτικά μεταξύ τους, να εκφράσουν την αποδοκιμασία τους για αυτά και να πούνε ότι δεν έχουν παρει ποτέ. Η ιδέα ήταν η δημιουργία ενός κοινωνικού μοντέλου ενάντια στη λήψη ναρκωτικών και η εξάσκηση των απιδιών στο να λένε ‘όχι’. Υποστηρίχθηκε ότι το πρόγραμμα άλλαξε τις στάσεις σε σχέση με τα ναρκωτικα και οδήγησε στη μείωση της χρήσης κάνναβης. Μελέτη 2: οι ερευνητές μελέτησαν/συνέκριναν την αποτελεσματικότητα των μαθημάτων που είχαν ως υπεύθυνους δασκάλους με αυτή των μαθημάτων που απαιτούσαν τη συμμετοχή των μαθητών (1000 μαθητές από σχολεία των ΗΠΑ). Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντικές αλλαγές στις στάσεις προς τα ναρκωτικά και την πρόθεση να (μην) χρησιμοποιήσουν ναρκωτικά στα μαθήματα ενεργητικής συμμετοχής, αλλά όχι στα μαθήματα που κατευθύνοντας από τους δασκάλους. Μελέτες σύγκρισης της αποτελεσματικότητας προγραμμάτων εκπαίδευσης υγείας που διευύνονται από συνομιλήκους με προγράμματα που διευθύνονται από ενήλικες που παραδίδουν το ίδιο υλικό. Τα πρώτα φαίνονται τουλάχιστον εξίσου αποτελεσματικά όσο τα δεύτερα, και σε μερικές περιπτώσεις αποτελεσματικότερα.

Εκπαίδευση υγείας στα εργασιακά πλαίσια Προγράμματα υγείας που πραγματοποιούνται στο χώρο εργασίας Παραδείγματα θεμάτων παρόμοιων δράσεων: Εκτίμηση κινδύνου υγείας Μείωση καπνίσματος Παρεμβάσεις σε ατομικές συμπεριφορές Αλλαγή εργασιακών πρακτικών και πλαισίου

Εκπαίδευση υγείας στην κοινότητα Εκκλήσεις μέσων μαζικής ενημέρωσης Προαγωγή υγείας σε διάφορες ομάδες (πχ άστεγοι, τσιγγάνοι, μετανάστες, μειονότητες, κλπ) Εκκλήσεις μέσων μαζικής ενημέρωσης: δύσκολο να αξιολογηθεί η επιρροή τους, καθώς είναι δύσκολο να μετρηθεί η επίδραση αυτή (επιδράσεις δεχόμαστε καθημερινά ποικιλοτρόπως). Συνήθως οι εκστρατείες αυτές βοηθούν περισσότερο στην ενημέρωση, αλλά από μόνες τους προκαλούν μικρές αλλαγές στη συμπεριφορά των ανθρώπων. Διάφορα θέματα: ενημέρωση για σεξουαλικές πρακτικές, για οδική συμπεριφορά, για προστασία από διάφορους κινδύνους (πχ προστασία από τον ήλιο κλπ). Προαγωγή υγείας σε διάφορες ομάδες: κάποιες ομάδες του πληθυσμού είναι κοινωνικά αποκλεισμένες από τον πλούτο και την υγεία. Αυτοί παρουσιάζουν περισσότερες ανάγκες παρέμβασης. Συνήθως δεν υπάρχουν προγράμματα υγείας για αυτές τις ομάδες σε τακτική βάση, αλλά λαμβάνουν την προσοχή των επαγγελματιών υγείας όταν συμβεί κάτι (πχ ασθένειες, ατυχήματα, κλπ). Η κάθε ομάδα έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και δυσκολίες, και τις δικές της ανάγκες που πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Επίκαιρα θέματα Cyberdocs Online φροντίδα της υγείας Αύξηση αλληλεπίδρασης ασθενούς-ασθενή Τροποποίηση σχέσης ιατρού-ασθενούς Ποιότητα πληροφόρησης Συμπεριφορά ασθενών Προσυμπτωματικός έλεγχος Αξία ελέγχου Κίνδυνοι Ψυχολογικό κόστος Λανθασμένα αποτελέσματα Ντοκουμέντα στον κυβερνοχώρο: Ο τρόπος που βρίσκουμε πληροφορίες για την υγεία τις τελευταίες μία-δύο δεκαετίες έχει αλλάξει δραματικά. Αυτό έχει πολλές συνέπειες. Το πλεονέκτημα είναι η ιδιαιτερότητα με την οποία προσεγγίζει το άτομο τις πληροφορίες στο διαδίκτυο (Grohol, 1998). Οι άνθρωποι λειτουγρούν διαφορετικά όταν επικοινωνούν στο διαδίκτυο, σε σύγκριση πχ με την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο. Σε διάφορες μελέτες έχει βρεθεί ότι τα άτομα που επικοινωνούν χρησιμοποιώντας υπολογιστές είναι πιο εχθρικά, με λιγότερες αναστολές, και περισσότερο πρόθυμα να προβούν σε αυτοαποκαλύψεις από τα άτομα που επικοινωνούν πρόσωπο με πρόσωπο (ανασκόπηση Joinson, 1998). Είναι επίσης πιο πρόθυμα να ανταλλάξουν προσωπικές πληροφορίες και να δημοσιοποιούν λεπτομέρειες για τον εαυτό τους που συνήθως κρατούν κρυφές. Οι Samaritans αναφέρουν ότι περίπου 20% αυτών που τηλεφωνούν αναφέρουν αυτοκτονικές σκέψεις, ενώ το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 50% για αυτούς που στέλνουν e-mail. Οι γενικοί ιατροί και οι ασθενείς φαίνεται να συμπεριφέρονται διαφορετικά κατά τη διάρκεια των ιατρικών επισκέψεων όταν χρησιμοποιείται οθόνη υπολογιστή στη διαγνωστική διαδικασία. Μειοντέκτημα: ο έλεγχος της ποιότητας των site και των πληροφοριών που βρίσκονται στο διαδίκτυο. Δεν έιναι όλες οι πηγές αξιόπιστες και οι λανθασμένες πληροφορίες μπορούν να είναι επικίνδυνες. Οι πληροφορίες μπορεί να βασίζονται σε ερευνητικά δεδομένα, να επηρεάζονται από εμπορικά συμφέροντα ή να παρέχονται από μή ειδικούς (από τον καθένα). Προσυμπτωματικός έλεγχος: Προσπάθεια ανίχνευσης μιας ασθένειας πριν την εμφάνιση συμπτωμάτων, με σκοπό την θεραπεία που θα αποτρέψει την εξέλιξη και την εξασφάλιση καλύτερης πιθανότητας ίασης. έγινε πολύ δημοφιλή τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά πρόσφατα έχει αναπτυχθεί μία αντίσταση προς αυτή. Θεωρείται περισσότερο χρήσιμη όταν: α) η ασθ’ενεια είναι αρκετά συχνή και αρκετά σοβαρή ώστε να αξίζει τον κόπο, β) η ακριβής διάγνωση είναι εφικτή, γ) η πρώιμη διάγνωση είναι χρήσιμη, δ) υπάρχει αξιόπιστη και συγκεκριμένη εξέταση, ε) η ασθένεια μπορεί να παραμένει μή ανιχνεύσιμη και αδιάγνωστη για καιρό. Η συμμετοχή σε προσυμπτωματικό έλεγχο (αναφορικά με διάφορες συμπεριφορές) αποτελεί ένα πολύ δημοφιλές θέμα της ψυχολογικής έρευνας., καθώς υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση αυτή (πχ ηλικία, φύλο, κοινωνικο-οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, θρησκευτικές πεποιθήσεις, ψυχολογικές μεταβλητές πχ πεποιθήσεις για την υγεία, αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας, αντιλήψεις ευπάθειας και κινδύνου, ατομικές διαφορές κλπ). Προβλήματα με προσυμπτωματικό έλεγχο: έκθεση σε κίνδυνο λόγω της εξέτασης (πχ υπερβολική έκθεση σε ραδιενέργεια στη μαστογραφία) Ψυχολογικό κόστος, πχ α) επιπτώσεις της συμμετοχής σε ιατρικές διαδικασίες (άγχος, ανησυχία, φόβος για τη διαδικασία και τα αποτελέσματα που θα προκύψουν), β) επιπτώσεις όταν τα αποτελέσματα της εξέτασης είναι αρνητικά (μή ύπαρξη ασθένειας) (πρόκληση υψηλών επιπέδων εφησυχασμού, αυξημένη ανησυχία σχετικά με τη θνησιμότητα κλπ), γ) επιπτώσεις όταν τα αποτελέσματα της εξέτασης είναι θετικά (ύπαρξη ασθένειας) (πχ άγχος, φόβος, κατάθλιψη κλπ), δ) επιπτώσεις από λανθασμένα θετικά αποτελέσματα, άγχος, θυμός, ψυχική ένταση, κλπ). Άσκηση: εξέταση φυλλαδίων προαγωγής υγείας για να διαπιστωθεί αν ακολουθούν ψυχολογικές αρχές Σχεδιασμός φυλλαδίων για την ενθάρρυνση των ανθρώπων να τρώνε φρούτα. Το ένα απευθύνεται σε παιδιά σχολικής ηλικίας και το άλλο σε συνταξιούχους. Ποιές οι διαφορές ανάμεσα στα δύο;