Από τον 19o στον 20ό αιώνα (1871-1914) Προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας

Διδακτικός χρόνος: 3 περίοδοι Διδακτικοί στόχοι Οι μαθητές: 1. Να κατανοήσουν τη σημασία της συμβολής του Χαρ. Τρικούπη στην εξομάλυνση της ελληνικής πολιτικής ζωής και να αξιολογήσουν τις προσπάθειες του για ανασυγκρότηση της Ελλάδας. 2. Να σταθμίσουν τις οικονομικές και διπλωματικές συνέπειες της ήττας του 1897. 3. Να γνωρίσουν το κίνημα του 1909 και τις συνθήκες εισόδου του Ελ. Βενιζέλου στην ελληνική πολιτική ζωή. Διδακτικός χρόνος: 3 περίοδοι

Χαρίλαος Τρικούπης (1832-1896) «Ο πρώτος μεγάλος Κοινοβουλευτικός άνδρας της Ελλάδας». Μπορείτε να τεκμηριώσετε τον πιο πάνω χαρακτηρισμό με βάση τις έως τώρα ιστορικές σας γνώσεις; Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. © Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα.

Η λειτουργία της ελληνικής πολιτικής ζωής τον 19o αι. Συμβαίνει συχνά το άτομο να δίνει την ψήφο του για ωφελήματα που πήρε ή που του έταξαν και όχι με βάση τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις. […] Οι πληθυσμοί για τους οποίους μιλούμε ζουν συχνά μέσα σε τόση εξαθλίωση, ώστε η «προστασία» να μπορεί να θεωρηθεί σαν μια ανάγκη για τη συντήρηση της υπάρξεως. Αφού η ψήφος είναι ένα από τα σπάνια αγαθά που τους παραχωρεί η κοινωνία, είναι φυσικό οι κατηγορίες αυτές των απόκληρων να προσπαθούν να βγάλουν απ’ αυτή, τη μεγαλύτερη δυνατή ωφέλεια. Ζ. Μεϋνώ, Πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, Μπάυρον, Αθήνα 1966, σ. 43

Πώς περιγράφεται η πολιτική ζωή στην Ελλάδα κατά το 19ο αι Πώς περιγράφεται η πολιτική ζωή στην Ελλάδα κατά το 19ο αι.; (Προσέξτε ιδιαίτερα σχέση πολίτη – πολιτευτή). Σχολιάστε. Να συγκρίνετε την πολιτική ζωή στην Ελλάδα το 19ο αι. με τη σημερινή πολιτική ζωή στην Κύπρο. Διακρίνετε ομοιότητες / διαφορές;

Αφού μελετήσετε προσεκτικά το παράθεμα «Προεκλογικός λόγος του Χαρίλαου Τρικούπη στις 7 Οκτωβρίου 1890», σελ. 60 του σχολικού σας εγχειριδίου, να εντοπίσετε προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας που ισχυρίζεται ο Χαρ. Τρικούπης ότι έχει αντιμετωπίσει.

Οι μαθητές σχηματίζουν ομάδες και κάθε ομάδα αναλαμβάνει να μελετήσει ένα ή δύο από τα πιο κάτω τέσσερα παραθέματα. Στόχος είναι οι μαθητές να εντοπίσουν και να κατανοήσουν τους τέσσερις βασικούς παράγοντες (ένα σε κάθε παράθεμα) που επιβράδυναν ή απέτρεπαν τον εκσυγχρονισμό των θεσμών καθώς επίσης και την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ελλάδας τις τελευταίες του 19ου αιώνα. Στη συνέχεια εκπρόσωπος της κάθε ομάδας ανακοινώνει τα αποτελέσματα της μελέτης τους και όλοι μαζί συμπληρώνουν το σχετικό διάγραμμα που ακολουθεί.

ΠΑΡΑΘΕΜΑ ΠΡΩΤΟ Ταυτόχρονα, ο Μεσολογγίτης πολιτικός (Χαρ. Τρικούπης) επιδίωξε να εκκαθαρίσει τα καρκινώματα της κοινωνίας που λειτουργούσαν ανασταλτικά για την ασφάλεια της ζωής και των συναλλαγών των πολιτών. [..] Ληστές και φυγόδικοι όργωναν τη χώρα, ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους της υπαίθρου και των πόλεων και τύγχαναν προστασίας από κομματάρχες και πολιτευτές, οι οποίοι τους χρησιμοποιούσαν για τη νόθευση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Ιστορία των Ελλήνων, τ. 11: Νεώτερος Ελληνισμός 1881 - 1910, Δομή, Αθήνα, σελ. 36

ΠΑΡΑΘΕΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Γενικότερα, ο κοινοβουλευτισμός λειτουργούσε με προβλήματα. Με δεδομένο ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν ήταν μόνιμοι, πολλοί πολίτες πίεζαν τους βουλευτές για να εξασφαλίσουν κάποιο διορισμό στο δημόσιο. Καθώς δεν υπήρχαν συγκροτημένα κόμματα, οι βουλευτές με τη σειρά τους, στήριζαν με την ψήφο τους στη Βουλή εκείνον τον πολιτικό αρχηγό που τους εξασφάλιζε διορισμούς των οπαδών τους. Ο κυριότερος ωστόσο παράγοντας πολιτικής αστάθειας ήταν ο βασιλιάς, που, όταν διαφωνούσε με μια κυβέρνηση, δε δίσταζε να την ανατρέψει. Λούβη Ευαγγ. και Ξιφαράς Δ., Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία, Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2007, σελ. 61-62

ΠΑΡΑΘΕΜΑ ΤΡΙΤΟ Στον εγγύτερο βαλκανικό χώρο η Ελλάδα, με την προσάρτηση της Θεσσαλίας, συνορεύει πλέον με την περιοχή εκείνη που στις προσεχείς δεκαετίες θα γινόταν αρένα ανταγωνισμού και τελικά σύγκρουσης […]. Επίσης, στον ίδιο χώρο, ο επικείμενος διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα οδηγήσει τα βαλκανικά κράτη σε έντονη κινητικότητα. Οι Έλληνες θα ανακαλύψουν, κατά κύριο λόγο μετά το 1878, ότι δεν είναι οι μόνοι που φιλοδοξούν να διαδεχθούν τους Τούρκους επί των ευρωπαϊκών οθωμανικών κτήσεων, αλλά υπάρχουν και ανταπαιτητές: οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι, οι Ρουμάνοι, οι Μαυροβούνιοι, ακόμα και οι Αυστροούγγροι. Ιστορία των Ελλήνων, τ. 11: Νεώτερος Ελληνισμός 1881 - 1910, Δομή, Αθήνα, σελ. 22

ΠΑΡΑΘΕΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ Οι επαχθείς όροι σύναψης των δανείων και η μη παραγωγική αξιοποίησή τους είχαν ως αποτέλεσμα την υπερχρέωση του κράτους και τη συνακόλουθη χρεοκοπία […]. Η χρονική συγκυρία κατά την οποία η κυβέρνηση Τρικούπη στράφηκε στον εξωτερικό δανεισμό, προσδοκώντας τη χρηματοδότηση της ανορθωτικής προσπάθειας του κράτους, ήταν μεν ευνοϊκή για τη λήψη δανείου […], αλλά δεν άφηνε περιθώρια ισχυρής διαπραγμάτευσης ως προς τους όρους. Αυτό οφειλόταν στη μειωμένη δημόσια πίστη του ελληνικού κράτους, στη ασταθή οικονομία του και στις συνεχείς νομισματικές κρίσεις που την ταλαιπωρούσαν. Ιστορία των Ελλήνων, τ. 11: Νεώτερος Ελληνισμός 1881 - 1910, Δομή, Αθήνα, σελ. 51

…………………………….. Παράγοντες που επιβράδυναν ή και απέτρεπαν τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη της Ελλάδας ………………………… ......…………………….. ……..………………….. ………………………….. ………………………………

Τεταμένες σχέσεις με τις μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις αλλά και τις γειτονικές χώρες Χαμηλή πίστη της χώρας Διεθνώς (παράβαλε γελοιογραφία σελ. 61) Παράγοντες που επιβράδυναν ή και απέτρεπαν τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη της Ελλάδας Πολιτική αστάθεια Ανασφάλεια στην ύπαιθρο

Αναλαμβάνετε την πρωθυπουργία της Ελλάδος τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο που ανέλαβε και ο Χαρ. Τρικούπης. Έχοντας υπόψη σας τα προβλήματα που αντιμετώπιζε τότε η Ελλάδα, να αναφέρετε τις τέσσερις (4) σημαντικότερες, κατά την άποψή σας, εκσυγχρονιστικές ενέργειες – έργα που θα υλοποιούσατε, προκειμένου να οδηγήσετε την Ελλάδα στο δρόμο της ανάπτυξης και της προόδου.

Αναγκαίες προϋποθέσεις για τη συγκρότηση ενός σύγχρονου ελληνικού κράτους: Η δημιουργία ισχυρού τακτικού στρατού και πολεμικού ναυτικού Η ανάπτυξη οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου Η ανάπτυξη ταχυδρομικού και τηλεγραφικού δικτύου Η εισαγωγή νέων καλλιεργητικών μεθόδων στη Γεωργία Η εμπέδωση της τάξης και της ασφάλειας στις μετακινήσεις και στις μεταφορές Η ανάπτυξη του πιστωτικού συστήματος και της διεθνούς πίστης της χώρας

Διαφορετικές προσεγγίσεις των πολιτικών της εποχής ως προς τις εθνικές προτεραιότητες Θιασώτες της απελευθέρωσης των «αλύτρωτων» ιστορικών χωρών Αυτή η ομάδα ήταν η πιο ισχυρή πολιτικά, που υποστήριζε ότι ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη της Ελλάδας δεν ήταν εφικτή χωρίς την επέκταση πρώτα της εθνικής της επικράτειας. Θιασώτες του εκσυγχρονισμού ( Χαρ. Τρικούπης) Αυτή η ομάδα πίστευε ότι ο αλυτρωτισμός είναι μια αδιέξοδη και πολυέξοδη εθνική πολιτική, γι’ αυτό και θα έπρεπε να προταχθεί ο εκσυγχρονισμός της χώρας. Με ποια από τις πιο πάνω απόψεις συμφωνείτε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με επιχειρήματα.

Το έργο του Χαρ. Τρικούπη Αφού μελετήσετε τη σελίδα 61 του βιβλίου σας, να καταγράψετε το εκσυγχρονιστικό έργο του Χαρ. Τρικούπη και να το σχολιάσετε σύντομα.

Μια πανοραμική άποψη του Ισθμού της Κορίνθου, του μεγαλύτερου επιτεύγματος, σε τεχνικό επίπεδο, του Χαρ. Τρικούπη. Εργασίες για τη διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου. Τα εγκαίνια έγιναν στις 25 Ιουλίου του 1893.

Γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου: Μεγάλο αναπτυξιακό έργο της σύγχρονης Ελλάδας

Κατάληξη προσπαθειών του Χαρ. Τρικούπη Παρά τις προσπάθειές του Χαρ. Τρικούπη η ελληνική οικονομία δεν άντεξε τελικά το βάρος των εξωτερικών χρεών που χρειάστηκε να συνάψει για την υλοποίηση του εκσυγχρονιστικού του έργου. Γι’ αυτό και το 1893 κήρυξε την πτώχευση της χώρας και παραιτήθηκε.

Ο ατυχής πόλεμος του 1897

Ο Έλληνας Δαβίδ και ο Οθωμανός Γολιάθ υπό το βλέμμα της Ευρώπης… […] μια γενική τάση αλυτρωτικών επιδιώξεων, ενθαρρυμένη εν μέρει και από τις πολιτικές βλέψεις των Μεγάλων δυνάμεων, συνδυάστηκε ασφαλώς και με τον εθνικό στόχο της Μεγάλης ιδέας. Αυτή αποτελούσε το ιδεολογικό υπόστρωμα των εθνικών επιδιώξεων και προετοίμασε το έδαφος για την επερχόμενη ελληνοτουρκική σύγκρουση (1897) […]. Ιστορία των Ελλήνων, τ. 11: Νεώτερος Ελληνισμός 1881- 1910, Δομή, Αθήνα, σελ. 138

Αφού μελετήσετε το παράθεμα «Ο πόλεμος του 1897», που βρίσκεται στη σελ. 62 του βιβλίου σας, να καταγράψετε τις οικονομικές και διπλωματικές συνέπειες της ήττας της Ελλάδας στον πόλεμο.

Κίνημα στο Γουδή (1909) - Ελευθέριος Βενιζέλος

Αφού λάβετε υπόψη όσα διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα τις τελευταίες, κυρίως, δεκαετίες του 19ου αιώνα (π.χ. ατυχής πόλεμος) και μελετήσετε το απόσπασμα που ακολουθεί, να καταγράψετε τα κίνητρα και τα αιτήματα των ανθρώπων που συμμετείχαν στο Κίνημα στο Γουδή, που εκδηλώθηκε στις 15 Αυγούστου 1909.

Προς την Α.Μ. τον Βασιλέα, την Κυβέρνησιν και τον Ελληνικόν λαόν: Η Πατρίς μας ευρίσκεται υπό δυσχερεστάτας περιστάσεις, το δε επίσημον Κράτος, υβρισθέν και ταπεινωθέν, αδυνατεί να κινηθεί προς άμυναν των δικαίων του. [..] Άπας ο Ελληνισμός, βαρυαλγών* δια την λυπηράν ταύτην κατάστασιν, εξεδήλωσεν ότι ποθεί διακαώς την λήψιν συντόνων μέτρων προς αποτροπήν παρομοίων κινδύνων εν τω μέλλοντι. […] Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ποθεί όπως η διοίκησις της χώρας καταστή χρηστή και έντιμος, όπως η δικαιοσύνη απονέμηται ταχέως μετ’ αμεροληψίας και ισότητος προς άπαντας εν γένει τους πολίτας αδιακρίτως τάξεως, […] όπως η τιμή και η περιουσία των πολιτών εξασφαλισθώσιν, όπως τα οικονομικά ανορθωθώσι […] αυξηθώσιν αι δαπάναι δια την στρατιωτικήν της χώρας παρασκευήν και δια την συντήρησιν του στρατού και του στόλου εν ειρήνη […]. Ο στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν επιδιώκει την κατάργησιν της Δυναστείας ή την αντικατάστασιν του Βασιλέως, ούτινος το πρόσωπον είναι ιερόν […] ή να θίξη καθ’ οιονδήποτε τρόπον το Συνταγματικόν Πολίτευμα. […] Διά τούτο ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πέποιθεν ότι πρέπει, χάριν αυτού του συμφέροντος της Δυναστείας, όπως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες απόσχωσι της ενεργού και διοικητικής εν τω στρατώ και τω ναυτικώ υπηρεσίας. *βαρυαλγής = αυτός ο οποίος υποφέρει Ζορμπάς, Ν., Απομνημονεύματα (1925), σελ. 15 - 18

Νικόλαος Ζορμπάς (1844 – 1920), επικεφαλής του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Έλαβε μέρος στον ατυχή πόλεμο του 1897 ως διοικητής μεραρχίας. Τον επόμενο χρόνο ανέλαβε τη διοίκηση της Σχολής Ευελπίδων. Το 1909 ηγήθηκε του κινήματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου, που υποστηρίχθηκε με ενθουσιασμό από τους αγρότες και από τα μεσαία και μικροαστικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Αποστρατεύτηκε το 1911, στο βαθμό του Υποστράτηγου του Ελληνικού Στρατού.

Αφού παρατηρήσετε με προσοχή την πιο κάτω εικόνα να απαντήσετε στα εξής: 1. Τι είδους πηγή είναι; Υπό ποιες συνθήκες δημιουργήθηκε; Να αναλυθούν οι συμβολισμοί π.χ. γυναικεία μορφή, κορώνα, επιγραφές κ.λπ. και να συνδεθούν με τα ιστορικά γεγονότα. Να αναφέρετε το μήνυμα που θέλει να στείλει.

Λαϊκή εικόνα για το Κίνημα στο Γουδή (1909)

Ελευθέριος Βενιζέλος, (1864 – 1936) Ένας ακόμα εκσυγχρονιστής πολιτικός της Ελλάδας, που ανέλαβε να προωθήσει ευρύτατες συνταγματικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις.

Αφού μελετήσετε την ιστορική αφήγηση της σελ Αφού μελετήσετε την ιστορική αφήγηση της σελ. 62 του βιβλίου σας, να καταγράψετε τα βασικότερα εκσυγχρονιστικά μέτρα που έλαβε ο Ελ. Βενιζέλος και να τα σχολιάσετε. Να συγκρίνετε τα μέτρα που έλαβε ο Ελ. Βενιζέλος με αυτά που έλαβε ο Χαρ. Τρικούπης. Σε ποιες διαπιστώσεις καταλήγετε;

ΑΣΚΗΣΗ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Να προσδιορίσεις αν οι ακόλουθες προτάσεις ανταποκρίνονται ή όχι στην ιστορική πραγματικότητα: Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος είχε ηγηθεί του Κινήματος στο Γουδή το 1909. Ο Ελ. Βενιζέλος πίστευε, στις αρχές του 20ου αι., ότι εθνική προτεραιότητα για την Ελλάδα ήταν η απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών χωρών. Ο Χαρ. Τρικούπης θεωρούσε ως εθνική προτεραιότητα τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδος. Μια από τις επιπτώσεις για την Ελλάδα του ατυχούς πολέμου του 1897 ήταν ότι το κράτος είχε χάσει την αξιοπιστία του τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

5. Η αστάθεια του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα, στο δεύτερο μισό του 19ου αι., ήταν ένας από τους παράγοντες που βοήθησαν στον εκσυγχρονισμό της χώρας. Μια από τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας το 19ο αι. ήταν η ανάπτυξη του πιστωτικού συστήματος και της διεθνούς πίστης της χώρας. Ο Χαρ. Τρικούπης καθιέρωσε συνταγματικά τη μονιμότητα των δημοσίων Υπαλλήλων. Ο Ελ. Βενιζέλος κήρυξε το 1893 τη χώρα σε πτώχευση. Τόσο ο Χαρ. Τρικούπης όσο και ο Ελ. Βενιζέλος συνέβαλαν στην αναδιοργάνωση του στρατού και του στόλου.

Κατ’ οίκον εργασίες

[…] Την έβδομη δεκαετία του 19ου αιώνα η ανάγκη του εκσυγχρονισμού μέσα από τα μεγάλα τεχνικά έργα ήταν ένα αίτημα με ευρύτατη συναίνεση. Ολόκληρη η πολιτική τάξη είχε αντιληφθεί πλέον αυτή τη νέα πραγματικότητα. Ιδέες, προτάσεις και σχέδια για πολλά από τα έργα προϋπήρχαν ή εισάγονταν στο δημόσιο διάλογο. […] Ωστόσο μόνο μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον Τρικούπη έγινε δυνατό να τεθούν σε κίνηση οι διαδικασίες για την ολοκληρωμένη πραγματοποίησή τους. Ο Τρικούπης μπόρεσε να ενοποιήσει τα μεγάλα τεχνικά έργα – σιδηροδρόμους, οδοποιία, τομή του Ισθμού της Κορίνθου […] να αντιμετωπίσει την οικονομική στενότητα του κράτους και να υπερβεί τις αδράνειες του νεοελληνικού πολιτικού συστήματος […]. Τσοκόπουλος Β., Ιστορία των Ελλήνων, τ. 11, Δομή, Αθήνα, σ. 73 Αξιοποιώντας στοιχεία του παραπάνω παραθέματος και τις ευρύτερες ιστορικές σας γνώσεις: α. Να εξηγήσετε, παραθέτοντας συγκεκριμένα τεκμήρια, γιατί ο Χαρίλαος Τρικούπης θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους εκσυγχρονιστές της νεοελληνικής ιστορίας. β. Να αναφέρετε έναν ακόμα εκσυγχρονιστή του νεότερου ελληνικού κράτους αιτιολογώντας την απάντησή σας με τα κατάλληλα επιχειρήματα.

Θα μπορούσαν, επίσης, να αξιοποιηθούν οι τρεις ερωτήσεις που βρίσκονται στη σελ. 62 του σχολικού εγχειριδίου.