ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ

Α. ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ι. Αίτια των σωματικών αλλαγών α) Η αυξημένη παραγωγή ορμονών από τους ενδοκρινείς αδένες, σπουδαιότερος των οποίων είναι η υπόφυση. β) Επενέργεια των βιταμινών, η επάρκεια των οποίων εξαρτάται από το είδος και τις συνθήκες διατροφής.

Οι σημαντικότερες εσωτερικές και εξωτερικές αλλαγές Οι εξωτερικές αλλαγές : αύξηση του σκελετού και στην καθόλου εμφάνιση. Η σωματική αύξηση είναι η πιο εμφανής (γίνεται άμεσα αντιληπτή) Οι εσωτερικές : αύξηση (α) των οργάνων του πεπτικού, κυκλοφορικού και αναπνευστικού συστήματος (β) της αρτηριακής πίεσης και της αναπνευστικής ικανότητας. Η καρδιά διπλασιάζεται σε όγκο και το στομάχι διευρύνεται. Αντίθετα ο εγκέφαλος δε μεγαλώνει σχεδόν καθόλου.

Επιπτώσεις των σωματικών αλλαγών στην ψυχολογία του εφήβου Σχηματισμός της σωματικής αυτοεικόνας Προβλήματα προσαρμογής στις κανονικές σωματικές αλλαγές. Ειδικά προβλήματα λόγω πρώιμης ή όψιμης ωρίμασης. Συνεπάκολουθα των σωματικών ελαττωμάτων.

Παιδαγωγικές συνέπειες της σωματικής αύξησης Όταν ο εκπαιδευτικός γνωρίζει ότι κάμψη στη σχολική απόδοση, η συναισθηματική ένταση, μελαγχολία και νευρικότητα οφείλονται κυρίως στις σωματικές αλλαγές, μπορεί να τις αντιμετωπίσει με κατανόηση. Η συμπεριφορά του αυτή υποβοηθά την ανάπτυξη σωστών διαπροσωπικών σχέσεων με τους μαθητές του.

Β. ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Βασικά γνωρίσματα α) Η γνωστική ανάπτυξη είναι κάτι πέρα και πάνω από μία απλή αύξηση γνώσεων. Πρόκειται για προοδευτική ποιοτική ανάπτυξη του συνόλου των γνωστικών λειτουργιών και ικανοτήτων. β) Οι ποιοτικές αυτές αλλαγές στο γνωστικό μας σύστημα φαίνεται ότι συμβαίνουν τέσσερις φορές: Η πρώτη ανάμεσα στα 1,5 με 2 χρόνια, η δεύτερη γύρω στα 5+ χρόνια, η τρίτη γύρω στα 11+ χρόνια, στις αρχές δηλ. της εφηβείας, και η τέταρτη γύρω στα 18 χρόνια.

Περίοδος της τυπικής ή αφηρημένης σκέψης (Ι) προσανατολίζεται προς το δυνατό και το υποθετικό. (ΙΙ) Είναι προτασιακή. (ΙΙΙ) Χρησιμοποιεί ως στρατηγική τον υποθετικοπαραγωγικό συλλογισμό. (ΙV) Έχει τη δυνατότητα χρησιμοποίησης της συνδυαστικής μεθόδου.

Ψυχολογικές επιπτώσεις της τυπικής σκέψης α) Διανοητικός εγωκεντρισμός με κύριο χαρακτηριστικό την πίστη του εφήβου στην παντοδυναμία της σκέψης του. β) Η σκέψη αποδεσμεύεται από τη χειροπιαστή πραγματικότητα και το παρόν και προσανατολίζεται προς τη σφαίρα του δυνατού και υποθετικού. Αυτό έχει σαν συνέπεια ο έφηβος να γίνεται στοχαστικός. γ) Έντονη κριτική διάθεση και συμπεριφορά έναντι θεσμών και προσώπων. δ) Αμφισβήτηση κάθε μορφής αυθεντίας και εξουσίας. ε) Ποιοτική διαφοροποίηση της στάσης του εφήβου προς τον εαυτό του, προς το ΕΓΩ του.

Παιδαγωγικο-διδακτικές συνέπειες Η κατάκτηση της τυπικής σκέψης από τον έφηβο δεν είναι εύκολο ή απότομο, αλλά απαιτείται χρόνος και επίπονη προσπάθεια. α) Ο εκπαιδευτικός οφείλει να προβαίνει στους παρακάτω διδακτικούς χειρισμούς κατά τη διδασκαλία : (Ι) να λαμβάνει υπόψη τους τις προσωπικές εμπειρίες, τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις γνωστικές ικανότητες των μαθητών του. (ΙΙ) να παρουσιάζει την ύλη με μορφή προβλήματος και όχι με τη μορφή παροχής προτασιακών πληροφοριών. (ΙΙΙ) να χρησιμοποιεί το γνήσιο διάλογο. β) Ο εκπαιδευτικός επιβάλλεται: (Ι) Να αποφεύγει, τις μειωτικές εκφράσεις, τους σαρκασμούς, τους άστοχους χαρακτηρισμούς και την παραθεώρηση των απόψεων του μαθητή-εφήβου. (ΙΙ) να ενθαρρύνει την κριτική στάση του εφήβου, και να υποβοηθεί τον έφηβο να περάσει από την υποκειμενική και εγωκεντρική κριτική στην αντικειμενική και κοινωνικοποιημένη.

Γ. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΑΙΤΙΕΣ Πείσμα, οξυθυμία, αυθάδεια Απαισιοδοξία, μελαγχολία, κατάθλιψη Ανέγερση προσωπικού κόσμου αξιών ΑΙΤΙΕΣ Ανάπτυξη ταυτότητας του ΕΓΩ Ανάπτυξη γενετήσιου ενστίκτου Σωματική κατάσταση Πλήρωση ή μη βασικών αναγκών Διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες

ΑΙΤΙΕΣ: ενδοψυχικές & κοινωνικές (συνέχεια) ΕΦΗΒΙΚΟ ΑΓΧΟΣ Σχετίζεται: Με την αυτό-εκτίμηση Εξωγενές & ενδογενές άγχος Με τις σχέσεις με τους γονείς του ΑΙΤΙΕΣ: ενδοψυχικές & κοινωνικές Ταυτόχρονη εμφάνιση δύο διαφορετικών επιθυμιών Συγκρούσεις Φόβος μη πραγματοποίησης μελλοντικών σχεδίων Σχέσεις με το άλλο φύλο Άρνηση αναγνώρισης από το εγγύς περιβάλλον Αμφιβολία για την κρίση του Σχολικό περιβάλλον

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ (στη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού) (συνέχεια) ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ (στη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού) Κατανόηση & επιείκεια Καθοδήγηση Έπαινος Καλλιέργεια δημοκρατικού κλίματος Αποφυγή κάθε μειωτικής ή προσβλητικής έκφρασης ή συμπεριφοράς

Δ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Κοινωνική ανάπτυξη ή κοινωνικοποίηση : «Η αμφίδρομη διαδικασία μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος μέσω της οποίας το άτομο διαμορφώνει προσωπική & κοινωνική ταυτότητα κι έτσι (ι) γίνεται ικανό να προσαρμόζεται ενεργητικά στις κοινωνικές δομές (ιι) επιχειρεί βελτίωση και αναβάθμιση των δομών αυτών» Σπουδαιότερες κοινωνικές ομάδες: Οικογένεια Σχολείο Καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων Διδασκαλία σε μικρές ομάδες Μαθητικές κοινότητες Ομάδες συνομηλίκων ΠΡΟΒΛΗΜΑ απομόνωση ή αποξένωση

Ε. ΗΘΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Τρεις προσεγγίσεις ηθικής ανάπτυξης Η πορεία του ανθρώπου προς την ηθική ωρίμανση (ικανότητα ορθής κρίσης, συναισθηματικής υποχρέωσης να πράξει κανείς το α΄ & να αποφύγει το β΄ καθώς & εκδήλωση αντίστοιχης ηθικής συμπεριφοράς) Τρεις προσεγγίσεις ηθικής ανάπτυξης Μπηχεβιοριστική Ψυχαναλυτική Γνωστική-αναπτυξιακή (Piaget, Kohlberg)

Piaget, J. Kohlberg, L. (συνέχεια) Στάδιο απλού ηθικού ρεαλισμού Στάδιο ετερόνομης ηθικής Στάδιο αυτόνομης ηθικής Kohlberg, L. Προσυμβατικό επίπεδο Α΄ Φόβος Τιμωρίας Β΄ Ελπίδα αμοιβής Συμβατικό επίπεδο Γ΄ Επιθυμία για κοινωνική αναγνώριση Δ΄ Σεβασμός προς το νόμο & την τάξη Μετασυμβατικό επίπεδο Ε΄ Σεβασμός προς τα δικαιώματα των άλλων ΣΤ΄ Αναγνώριση & ελεύθερη αποδοχή παγκόσμιων ηθικών αρχών (δικαιοσύνη, ισότητα, ανθρώπινα δικαιώματα κ.α)

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (συνέχεια) ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Κοινωνικό περιβάλλον Στάδιο νοητικής ανάπτυξης Συναισθηματική κατανόηση ΣΧΕΣΗ ΗΘΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ – ΗΘΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ Διαμόρφωση μιας φιλοσοφίας της ζωής

«Έτι επί της πρώτης ηλικίας όντες οι άνθρωποι, ούτε εν κακία εσμέν, ούτε εν αρετή (ανεπίδεκτος) γαρ η ηλικία της έξεως εκατέρας’ επειδάν δε ο λόγος ημών συμπληρωθή, τότε …………η διάγνωσις των καλών». (Μέγας Βασίλειος)