Η κριτική του ορθού λόγου

Το κοινωνικό πλαίσιο του Διαφωτισμού: 18ος αιώνας Διαφωτισμός ή Εποχή των Φώτων: πρόκειται για ένα πνευματικό, φιλοσοφικό και επιστημονικό κίνημα που εκδηλώθηκε κατά το 18ο αιώνα με επίκεντρο τη Γαλλία και επηρέασε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο αλλά και τον κόσμο.

Βιομηχανική Επανάσταση: οικονομία και καπιταλισμός Εμπορευματοποίηση του πολιτισμού: βιβλία, φυλλάδια, εφημερίδες, έργα τέχνης Παγκοσμιοποίηση της δυτικής κουλτούρας: «οι ευρωπαϊκοί τρόποι» Ο ρόλος των λογίων: «Δημοκρατία των Γραμμάτων»: Βολταίρος, Ντιντερό, Ρουσώ κλπ Περιθωριοποίηση των γυναικών: δημόσιος και ιδιωτικός χώρος Η κοινή γνώμη Οι λέσχες Πολιτισμός των ελίτ – λαϊκός πολιτισμός

Οι διαφωτιστές και η θρησκεία Η κριτική του Χέγκελ για τη στάση των Διαφωτιστών απέναντι στη θρησκεία: «κίνημα θρησκευτικής αναμόρφωσης, το οποίο συνεχίζει το έργο της Λουθηρανικής Μεταρρύθμισης». ΄Προσπάθησε να εξορθολογήσει τη θρησκεία, πράγμα που κατέληξε στην υποτίμηση του μυστηριακού της χαρακτήρα ( αποτελεί βάσικό στοιχείο της θρησκείας). Ο εξορθολογισμός της χριστιανικής θρησκείας «Μαθηματικές αρχές της Φυσικής Φιλοσόφίας» του Ισαάκ Νεύτωνα, 1687: η νευτώνεια φυσική ααναδεικνύει μια εικόνα του σύμπαντος ως καλοκουρδισμένης μηχανής, η λειτουργία της οποίας είναι απόλυτα γνώριμη και κατανοήσιμη από τον άνθρωπο. Αν και ο Νεύτωνας θεωρούσε ότι η καλή λειτουργία του ρολογιού του κόσμου απαιτούσε την παρέμβαση του δημιουργού του, οι διαφωτιστές και κυρίως ο Βολταίρος «εξόρισαν» το θεό από τη λειτουργία του κόσμου και της ιστορίας.

Το αίτημα της Ανεξιθρησκείας: Βολταίρος Διαμορφώνονται οι εξής κυρίαρχες τάσεςι μέα στους κόλπους του Δαιφωτισμού σχετικά με την θρησκεία: Ντεϊστές :Γαλλία, Αγγλία: «ο απόμακρος δημιουργός» Υλιστές: Ζυλιέν ντε Λα Μετρί: «πλήρης εγκατάλειψη κάθε θρησκείας με σκοπό την εξοικείωση του ανθρώπου με τη Φύση» Το αίτημα της Ανεξιθρησκείας: Βολταίρος Θρησκευτικοί Πόλεμοι 16ου και 17ου αιώνα ανάγκη για ανεκτικότητα και συμφιλίωση Πράξη περί Ανεξιθρησκείας , 1689, Μ. Βρετανία Γαλλική Νομοθεσία 1787 Η πολιτική του Μεγάλου Φρειδερίκου: πεφωτισμένη δεσποτεία και θρησκευτική ανεκτικότητα. Σύγκρουση φιλοσόφων Διαφωτισμού και θεολόγων: οι μεν συμφωνούν με την ιδέα του Ντεϊσμού και υπογραμμίζουν την έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου. Οι δε τονίζουν και πάλι το προπατορικό αμάρτημα και την εικόνα του αμαρτωλού ανθρώπου. Ο διάλογος αυτός υπήρξε γονιμότατος , αφού εκτός από τους Ντεϊστές, εντός κυρίως του προτεσταντικού δόγματος δημιουργήθηκαν νέα δόγματα, όπως οι Άγγλοι και Αμερικανοί Μεθοδιστές, οι Γάλλοι Γιανσενιστές κλπ.

Η «θρησκευτική αναμόρφωση» του Διαφωτισμού: ανακεφαλαίωση Εξορθολογισμός Εσωτερίκευση της θρησκευτικής εμπειρίας Ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης: δικαίωμα ανεξιθρησκείας → Θα αποτελέσει βασική προϋπόθεση και της πολιτικής ελυθερίας και επομένως θα βρεθεί στα θεμέλια του κοινοβουλευτισμού και των σύγχρονων δημοκρατιών. Ο Διαφωτισμός ενισχύει την πορεία της ευρωπαϊκής προσωπικότητας προς την αυτονομία αλλά και τη μοναξιά

Η εποχή της «θριαμβεύουσας επιστήμης» Τι είναι η επιστήμη; Ποιο είναι το περιεχόμενο της ; Ποιοι είναι οι στόχοι της; Μια σύντομη αναφορά στο 17ο αιώνα: είναι ο αιώνας που προετοιμάζει φιλοσοφικά και επιστημονικά τον αιώνα των Φώτων Βάκων: Νέον Όργανον Ντεκαρτ (Καρτέσιος): Λόγος περί της μεθόδου Λάιμπνιτς: Μοναδολογία Σπινόζα: Ηθική Στα τέσσερα αυτά στγγράματα προβάλλονται οι δύο βασικοί τρόποι σκέψης του ευρωπαϊκού στοχασμού: ορθολογισμός + εμπειρισμός Ο συνδυασμός των δύο αυτών τρόπων σκέψης βρίσκεται στην αφετηρία της «επιστημονικής επανάστασης» Εργαλεία της επιστήμης: → εμπειρική έρευνα + πειραματισμός → συλλογισμοί, αποδείξεις, λογική ανάλυση

Η αφετηρία της επιστημονικής σκέψης: Δαιφωτισμός και Επιστήμη Ποια η κατάσταση της «επιστήμης» τον 18ο αιώνα; Επιστήμη - φιλοσοφία – Θεολογία Φυσική Φιλοσοφία: φύση: δημιούργημα του Θεού. Η Φυσική Φιλοσοφία φιλοδοξεί να προσφέρει «λογικές» εξηγήσεις για την ύπαρξη του θεού και των φυσικών μηχανισμών. Φυσική Φιλοσοφία και προκαταλήψεις της εκκλησίας: «η περιέργεια είναι αλαζονεία».

Ποιες οι δυνατότητες (τα όρια) της επιστήμης; Μπορεί η Φυσική Φιλοσοφία να αποτυπώσει με ακρίβεια αυτό που συμβαίνει στον κόσμο; Βίκο: «η μόνη στέρεα επιστημονική γνώση είναι η γνώση της ιστορίας και της λογοτεχνίας» Το πρόβλημα της αιτιότητας του Ντέϊβιντ Χιουμ: διερευνά τη «λογική» σχέση αιτίου – αποτελέσματος και καταλήγει στην άποψη ότι η σχέση αυτή δεν είναι παρά μια ανθρώπινη κατασκευή που εξαρτάται από τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων που την εφαρμόζουν Το καλύτερο που μπορεί να κάνει η επιστήμη είναι να προσφέρει κάποιες εύλογες, πιθανές αρχές (νόμους;)

Ρήξη Θεολογίας – Επιστήμης Νευτώνεια Φυσική: «μαθηματικοποίηση της Φύσης»: αφού «το βιβλίο της Φύσης διαβάζεται με μαθηματικά», όπως έλεγε ο Γαλιλαίος, τότε η ανθρώπινη διανόηση μπορεί να τον γνωρίσει και να τον κατανοήσει χωρίς τη βοήθηεια του θεού και της Θεολογίας → Η θριαμβεύουσα επιστήμη Διαχωρισμός των επιστημών: ο καλύτερος τρόπος προκειμένου να οργανωθεί και να διευρυνθεί ακόμα παραπέρα η νέα γνώση: 1. Επιστήμες των άβιων και των έμβιων όντων 2.Λίνναιος: προσπάθεια κατάταξης των ειδών με βάση το αναπαραγωγικό τους σύστημα 3. Μπυφόν: γεωλογικές μελέτες για τον προσδιορισμό της ηλικίας της γης με βάση την ηλικία των πετρωμάτων → Αντίδραση εκκλησίας

Διάδοση των επιστημονικών ανακαλύψεων Εκλαϊκευμένα βιβλία και περιοδικά Επιστημονικά περιοδικά Πανεπιστήμια, επιστημονικές εταιρίες , ακαδημίες Βιβλιοθήκες, μουσεία, βοτανικοί και ζωολογικοί κήποι Ωστόσο, κατά το 18ο αιώνα ελάχιστοι έχουν την επιστημονική έρευνα ως μοναδικό τους επάγγελμα (φυσιοδίφες)

Η ιδέα της αναπόφευκτης προόδου Κυρίαρχος λόγος Διαφωτισμού αγαθότητα ανθρώπου ορθός λόγος αναπόδραστη η πορεία του ανθρώπινου γένους προς την τελειότητα Αντίλογος Rousseau Λογική του συμφέροντος Οργάνωση εξουσίας Σχέσεις ιδιοκτησίας ανάλγητος ορθός λόγος έκπτωση ανθρώπινου πολιτισμού

Κριτήριο αξιολόγησης πολιτισμών: ορθολογικότητα Ανώτερος: δυτικός ευρωπαϊκός πολιτισμός: πολιτισμός της ορθής σκέψης και των καλών τρόπων Οι υπόλοιποι πολιτισμοί καταλαμβάνουν κατώτερες θέσεις. Το ίδιο ισχύει και για τον δυτικό μεσαιωνικό πολιτισμό: καταδικάζεται ως εποχή βαρβαρότητας.

Πολιτισμός και κουλτούρα Η πορεία προς τον «πολιτισμό» Πολιτισμός: η λέξη δημιουργείται το 18ο αιώνα και είναι ενδεικτική της αυξανόμενης συζήτησης για τα πολιτιστικά και πολιτισμικά θέματα. Στο τέλος του αιώνα αυτού η Ευρώπη θα ταυτίζεται με τον πολιτισμό της (Respublica litteraria 16ου αιώνα) Η πορεία προς τον «πολιτισμό» Μοντεσκιέ: «Το πνεύμα των Νόμων», «Περσικές Επιστολές»: ανωτερότητα ευρωπαϊκού πολιτισμού: σύγκριση πολιτευμάτων Ευρώπης – Ασίας Βολταίρος: «η Ευρώπη μας» εκπροσωπεί πια τον πολιτισμό σε όλα τα επίπεδα, παρόλο που εκφράζεται θαυμασμό για τους αρχαίους πολιτισμούς της Κίνας και της Αιγύπτου. Για πρώτη φορά η Ευρώπη ταυτίζεται ξεκάθαρα με τον πολιτισμό της και αναδεικνύεται μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα. Βάσεις της κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας: 1. κοινή θρησκεία 2. respublica litteraria 3. πολιτεύματα

Η κουλτούρα Κυριολεκτικά σημαίνει «καλλιέργεια» Η σημασία της θα διευρυνθεί και θα σημαίνει την «πνευματική καλλιέργεια» = παιδεία Κουλτούρα≠ εκπαίδευση Η κουλτούρα αφορά κυρίως την καλλιέργεια του ατόμου Civilité, politesse: ευγένεια, αυλικοί τρόποι → κοινωνική διαστρωμάτωση Ο πολιτισμός Ο πολιτισμός συλλογικό φαινόμενο Η γαλλομανία (17ος -19ος αιώνας) Η αντίδραση των Γερμανών: πολιτισμός: ψευτοπολιτισμός των Γάλλων. Το 19ο αιώνα, κυρίως οι Γερμανοί θα ανακαλύψουν τον «αγνό λαϊκό γερμανικό πολιτισμό». Στο τέλος του 18ου και στις αρχές του 19ου η Ευρώπη ταυτίζεται με την έννοια του πολιτσμού.