ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Θεολόγος Καθηγητής DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ E-mail: gzee11@otenet.gr ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Ερμού 1. 81100 ΜΥΤΙΛΗΝΗ Τηλ.: 22510 - 28704. Fax.: 22510 - 28704   E-mail: mail@lyk-peir-mytil.les.sch.gr

Δ. Ε. 5: Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ Πρωτάτο, Καρυές Αγίου Όρους Έργο του Μανουήλ Πανσέληνου (1290)

ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΔΙΑΣΑΦΗΣΗ Σύµφωνα µε τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, στο εγχειρίδιο της Α΄ Λυκείου το μάθημα των Θρησκευτικών έχει ως στόχο: α) την εισαγωγή των μαθητών σε καίρια θεολογικά, λατρευτικά και πρακτικά θέµατα που απασχόλησαν την Εκκλησία μέσα στην ιστορία και β) την κατά το δυνατόν βιωματική προσέγγιση αυτών των θεμάτων. Η ύλη του πρώτου μέρους του βιβλίου της Α΄ τάξης έχει σχέση µε βασικές θεολογικές έννοιες, όπως αυτή των αγγέλων. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο ο εκπαιδευτικός να τις προσεγγίζει µε τρόπο εύληπτο και κατανοητό από τους μαθητές. Έχοντας έτσι ως δεδομένο το γεγονός ότι η ορθόδοξη λατρεία δεν αποτελεί ατομική υπόθεση, αλλά έργο ολοκλήρου του σώματος της Εκκλησίας, οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να έρθουν σε επαφή με βασικές θεολογικές συνιστώσες της ορθόδοξης λατρείας.

ΔΥΟ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Η συγκεκριμένη διδακτική ενότητα που αφορά τους αγγέλους στη λατρεία, μπορεί να διδαχθεί σε συνδυασμό με την 36η διδακτική ενότητα για το φαινόμενο του Σατανισμού, με την εξής βασική προϋπόθεση. Είναι παρατηρηµένο ότι οι νέοι σήμερα δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις διάφορες ομάδες και κινήσεις, που ονομάζονται παραχριστιανικές, παραθρησκευτικές, ή νέες αιρέσεις ή ολοκληρωτικές θρησκείες και οι οποίες αποτελούν σοβαρότατο κοινωνικοθρησκευτικό πρόβλημα. Σ’ αυτές βέβαια εντάσσεται και ο Σατανισμός. Για τις ομάδες αυτές, δίκαια έχει χρησιμοποιηθεί ο όρος «θρησκείες των νέων», γιατί σ’ αυτές μυούνται συνήθως νεαρά κυρίως άτομα.

ΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Για το χρόνο δημιουργίας τους δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες στην Παλαιά Διαθήκη. Ωστόσο, στο βιβλίο του Ιώβ φαίνεται ότι δημιουργήθηκαν πριν από τον υλικό κόσμο. Η βιβλική και πατερική παράδοση ρητά αναφέρει ότι οι φάσεις της δημιουργίας αρχίζουν από τον κόσμο των πνευμάτων, δηλαδή των αγγέλων. Ο απόστολος Παύλος στην Προς Εβραίους Επιστολή του (1,14) λιτά και περιεκτικά εκφράζει το σκοπό και το έργο των αγγέλων. Είναι λειτουργικά πνεύματα προορισμένα να διακονούν το έργο της σωτηρίας. Η διακονία αυτή εννοείται μέσα στα πλαίσια του ιεραρχημένου συμπαντικού σώματος. Πρόκειται για αναρίθμητα πνευματικά όντα χωρίς διάκριση φύλου, κατώτερα του Θεού και ανώτερα του ανθρώπου.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ Το έργο τους είναι κατεξοχήν φωτοδοτικό. Μια αεικίνητη ιεραρχία μεταβιβάζει από πάνω προς τα κάτω – οι τοπικοί αυτοί προσδιορισμοί είναι συμβατικοί – τις αδιάκοπες θείες ελλάμψεις. Μεταφέρουν τα μηνύματα του Θεού στους ανθρώπους (αγγελοφάνειες), προστατεύουν αυτούς και προαναγγέλλουν γεγονότα. Τούτο το πράττουν ως εξουσία έχοντες παρά Θεού, την οποία υποδηλώνει το σκήπτρο της εξουσίας που κρατούν στο χέρι. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, οι άγγελοι συμπαραστέκουν τους ανθρώπους στο δραματικό αγώνα κατά του κακού και στην πορεία της τελείωσης.

ΟΙ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΙ Μεταξύ των αγαθών αγγέλων διακρίνονται οι Αρχάγγελοι που υπηρετούν το Θεό και εξουσιάζουν τους λοιπούς αγγέλους. Ονομαστότεροι από αυτούς είναι: ο Μιχαήλ ( ποιος σαν το Θεό;), ο Γαβριήλ ( ο Θεός είναι η δύναμή μου), ο Ραφαήλ ( ο Θεός θεραπεύει), ο Ουριήλ ( ο Θεός είναι φως).

ΤΑ ΕΝΝΕΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ Ο άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης κάνει εξονυχιστικό λόγο για τους Αγγέλους. Συστηματοποιώντας τις πληροφορίες από την Αγία Γραφή, τους κατατάσσει σε τρεις τριάδες που κάνουν εννιά τάγματα, όπως: Θρόνοι, Χερουβείμ, Σεραφείμ, Εξουσίες, Κυριότητες, Δυνάμεις, Άγγελοι, Αρχάγγελοι, Αρχές.

Ο ΣΑΤΑΝΑΣ Όσοι άγγελοι απομακρύνθηκαν από τη θεοποιό ενέργεια, δαιμονίστηκαν και μεταβλήθηκαν σε πνεύματα αρνητικά και καταστροφικά. Έτσι, οι δαίμονες είναι καταστροφικά πνεύματα που λυμαίνονται το έργο της σωτηρίας. Αρχηγός τους είναι ο Εωσφόρος, ο Σατανάς. Είναι σαφής η διάκριση της βιβλικής και πατερικής παράδοσης ως προς τα αίτια του δαιμονισμού: οι άγγελοι που δαιμονίστηκαν εγκατέλειψαν το ίδιον οικητήριον, βρίσκονται μακριά από τη θεοποιό ενέργεια και δόξα και μηδενίζονται ως προς την αγαθότητα. Γι’ αυτό ο πειρασμός των δαιμόνων προσβάλλει το φρόνιμο λογισμό, σκοτίζει το νου του ανθρώπου και προξενεί ειδωλικά φαντάσματα.

ΑΓΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ Εδώ, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός από τη βιογραφία του Μ. Αντωνίου, όπου πλάσματα της φαντασίας των πειραζομένων νομίζουν ότι παλεύουν με τερατόμορφα όντα. Πρόκειται για μια φυσιολογία του λόγου με περιγραφές ρεαλιστικές και συναρπαστικές: «και ήν ο τόπος ευθύς πεπληρωμένος φαντασίας λεόντων, άρκτων, λεοπάρδεων, ταύρων και όφεων…», P.G. 26,857Α. Ωστόσο, ο αληθινός ασκητής δεν πτοείται μπροστά στα ειδωλικά κατασκευάσματα, στους μετασχηματισμούς και τις μιμήσεις των δαιμονικών δυνάμεων, γιατί όλα αυτά είναι φαντασία και μηδέν.

Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΡΟΥΜΠΛΙΕΦ Οι τρεις άγγελοι λεπτοί και ευκίνητοι, είναι σε συνομιλία, αναπαύονται, αλλά η ανάπαυσή τους είναι μεθυστική. Ο Πατήρ είναι γυρισμένος προς τον Υιό. Μιλά. Ο Υιός ακούει. Οι παραβολές του ενδύματός του εκφράζουν την υπέρτατη προσοχή, την εγκατάλειψη του εαυτού του: ο Πατήρ που μένει μέσα μου. Η γλυκύτης των γραμμών του δεξιού αγγέλου έχει κάτι το μητρικό. Είναι ο Παράκλητος, το Πνεύμα της Ζωής, το Πνεύμα της Θείας Αγάπης. Η θέση του είναι λίγο διαφορετική από τη θέση των δύο άλλων αγγέλων: με την απόκλισή του και τη φορά όλης της υπάρξεώς του είναι στο μέσο του Πατρός και του Υιού, είναι το Πνεύμα της κοινωνίας και της περιχωρήσεως.

HUGO SIMBERG Ο πληγωμένος άγγελος

ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ Βεβαίως, διαφόρων μορφών φτερωτά πλάσματα πάντα κυκλοφορούσαν στους αιθέρες και επισκέπτονταν τη γη ως αγγελιοφόροι θείων μηνυμάτων. Ο Μίθρα, ο Ερμής, η Νιόβη, η Σφίγγα και η Εκάτη δεν είναι παρά αγγελικοί πρόγονοι, με δεξιότητες και δυνατότητες ανάλογες των αγγέλων του χριστιανικού κόσμου. Ωστόσο, μέσα στη δυτικοκεντρική απεικόνιση των άυλων όντων, συχνά ξεχνάμε ότι οι άγγελοι εμφανίζονται στον Ιουδαϊσμό, το Ισλάμ ή ακόμα και τον Σουφισμό, το μυστικιστικό ρεύμα του Ισλάμ.

ΕΝΑ ΠΑΤΕΡΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι ένα πατερικό κείμενο σημαίνει κατανόηση και ανανέωση στης χριστιανικής ζωής, το οποίο άνετα μπορεί να γευτεί ακόμη και ένας μαθητής και μια μαθήτρια της Α΄ Λυκείου, εφόσον βέβαια δούμε την αλήθεια που κρύβει, έξω από κάθε υποκριτικό σχήμα και σχετικούς ηθισκισμούς, ως επιστέγασμα της διδασκαλίας μας για τους αγγέλους, μπορούμε να δουλέψουμε στην τάξη τα κείμενα του αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού: Περί Αγγέλων και Περί Διαβόλου και Δαιμόνων, βλ. Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, Κείμενο – Μετάφραση - Εισαγωγή – Σχόλια Νίκου Ματσούκα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 98-108.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΝΙΚΑΣ Σ., «Άγγελοι», Λεξικό Ορθόδοξης Θεολογίας, τ. Α΄, Αθήνα 1997, σσ. 25-30. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ Ν., Δογματική και Συμβολική Θεολογία. Έκθεση της ορθόδοξης πίστης σε αντιπαράθεση με τη δυτική χριστιανοσύνη, τ. Β΄, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 187 κ.έ. Ο ΙΔΙΟΣ, Ο Σατανάς, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1999. Παπαδόπουλος Ν., «Άγγελοι», στον τόμο: Οι Θρησκείες, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1992, σσ.11-12. Στο Λεξικό των Αγγέλων του Gustav Davidson (Μac Millan - Free Press, α΄ έκδοση: 1967) καταγράφονται εκατοντάδες χιλιάδες ονόματα αγγέλων, μαζί με τους έκπτωτους, που έχουν αλιευθεί από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, το Ταλμούδ και την Καμπάλα, το μυστικιστικό ρεύμα του Ιουδαϊσμού, ως τις Απόκρυφες Βίβλους, τις παγανιστικές θρησκείες, αλλά και τη λογοτεχνία.