Προκλήσεις Οικονομικής Πολιτικής ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάση 11, 117 42 Αθήνα, Tηλ.: 210 92 11 200-10, Fax: 210 92 33 977, www.iobe.gr 11 T. Karatasi, 117 42 Athens, Greece, Tel.: +3210-92 11 200-10, Fax: +3210-92 33 977 Θέσεις του ΙΟΒΕ για την Οικονομική Πολιτική Γιάννης Στουρνάρας Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αθηνών Επιστημονικός Διευθυντής ΙΟΒΕ Προκλήσεις Οικονομικής Πολιτικής 29 Ιουνίου 2009

Διεθνής κρίση και ελληνική οικονομία Σχετικά ήπιες (σε σύγκριση με Ευρωζώνη) οι άμεσες επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία Λόγοι: Εσωστρέφεια-Περιορισμένες Εξαγωγές (20% του ΑΕΠ) Εκτεταμένος Δημόσιος Τομέας Περιορισμένη Έκθεση Τραπεζικού Συστήματος σε τοξικά προϊόντα Επεκτατική Δημοσιονομική και Εισοδηματική Πολιτική

Διεθνής κρίση και ελληνική οικονομία Η κρίση ανέδειξε όμως τα χρόνια προβλήματα του τρέχοντος αναπτυξιακού προτύπου: Χαμηλή Ανταγωνιστικότητα Χαμηλή Ένταση Ανταγωνισμού στις Αγορές Αναποτελεσματική και Ελλειμματική Λειτουργία Δημόσιου Τομέα Υψηλά «Δίδυμα» Ελλείμματα (Δημόσιου Τομέα, Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών) Υψηλό Δημόσιο Χρέος Χαμηλό ποσοστό απασχόλησης Μη βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα Δυσμενές επιχειρηματικό περιβάλλον

Διεθνής κρίση και ελληνική οικονομία Τα χρόνια προβλήματα του αναπτυξιακού προτύπου Η υψηλή εξάρτηση της Ελλάδας από ξένο δανεισμό Τα υψηλά επιτοκιακά περιθώρια δανεισμού του δημοσίου (~2 εκατοστιαίες μονάδες πάνω από τα αντίστοιχα γερμανικά τον Ιούνιο) συνεπάγονται ότι: σήμερα η συνολική ζήτηση στην οικονομία διατηρείται σε σχετικά υψηλό επίπεδο, αλλά με υψηλό κόστος το οποίο θα πληρωθεί στο μέλλον

Διεθνής κρίση και ελληνική οικονομία Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, απαιτείται σύνολο μέτρων και παρεμβάσεων μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα: Άμεσα μέτρα αποκατάστασης της εμπιστοσύνης που πείθουν ότι η οικονομική πολιτική αίρεται στο ύψος των περιστάσεων Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις Αποτελεσματικοί μηχανισμοί εφαρμογής των μέτρων

Στόχοι Α. Δημοσιονομική Προσαρμογή Β. Εμπέδωση Υγιούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος Γ. Ενίσχυση Ανταγωνιστικότητας

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή Προτεραιότητα της οικονομικής πολιτικής. Μείωση ελλείμματος γενικής κυβέρνησης κατά 4% του ΑΕΠ περίπου με μόνιμα μέτρα Απαιτούμενος χρόνος: τουλάχιστον δύο χρόνια Κυρίως μέσω των δαπανών, δευτερευόντως μέσω των εσόδων

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Δαπάνες Ι. Μέτρα Διαρθρωτικού Χαρακτήρα Ενοποίηση Λογιστικών και Πληροφοριακών Συστημάτων Διαφάνεια Προϋπολογισμού. Έλεγχοι δαπανών σε όλο το εύρος του Δημοσίου Τομέα, από το Γενικό Λογιστήριο και από Ανεξάρτητους Ορκωτούς Ελεγκτές. Δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων.

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Δαπάνες Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Δαπάνες Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Έλεγχος Δαπανών Υγείας: προτείνεται πιλοτικό πλέγμα δράσεων σε 10 μεγάλα Νοσηλευτικά Ιδρύματα ως ακολούθως: Ολοκληρωμένος οικονομικός-λογιστικός έλεγχος από έμπειρους ορκωτούς ελεγκτές με ταυτόχρονη εξειδίκευση του στελεχιακού δυναμικού του Υπουργείου Υγείας. Ηλεκτρονικοί διαγωνισμοί (e-tendering) ως τρόπος εκτέλεσης διαγωνισμών Διαμόρφωση εφαρμογών συστημάτων ελέγχου χρήσης αναλώσιμου και υγειονομικού υλικού με σκοπό τη δημιουργία βασικών πινάκων συντελεστών χρήσης ανά είδος περιστατικού. Άντληση πορισμάτων κατανάλωσης. Διαμόρφωση συστημάτων αποζημίωσης Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων με βάση διαγνωστικές κατηγορίες (Diagnostic Related Groups-DRG).

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Δαπάνες Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Δαπάνες Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Έλεγχος Δαπανών Κοινωνικής Ασφάλισης: Σταδιακή εξομοίωση των αναλογιστικών παραμέτρων όλων των Ταμείων με αυτές του ΙΚΑ Θέσπιση κανόνα βιωσιμότητας: η % μεταβολή της μέσης σύνταξης να υπολείπεται τουλάχιστον κατά 1,5% της επί τοις % μεταβολής του μέσου μισθού σε κάθε ένα από τα 13 Ασφαλιστικά Ταμεία Έλεγχος Αμυντικών Δαπανών: Συγχώνευση μονάδων, ενοποίηση των κέντρων εκπαίδευσης, δραστική μείωση δύναμης επιτελικών φορέων Κοινές διακλαδικές υποδομές στήριξης και μέριμνας και εφαρμογή διακλαδικού πληροφοριακού συστήματος εφοδιαστικής αλυσίδας (defence hub). Εφαρμογή συστήματος διοικητικής λογιστικής κοστολόγησης

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Δαπάνες Μέτρα Άμεσης Απόδοσης Καταργήσεις και συγχωνεύσεις δημοσίων οργανισμών και επιχειρήσεων (π.χ. ΚΕΔ, Τουριστικά Ακίνητα, Ολυμπιακά Ακίνητα) Μείωση στα επόμενα 2 χρόνια του συνολικού μισθολογικού κόστους του Δημόσιου Τομέα με: α) Πάγωμα όλων των προσλήψεων, με εξαίρεση τους ελάχιστους υπαλλήλους με εξειδικευμένες γνώσεις και β) αυστηρή συγκράτηση των μισθών και κάθε είδους αμοιβών

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Έσοδα Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Έσοδα Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Ηλεκτρονική ενοποίηση σε μια βάση όλων των πληροφοριών στις οποίες έχουν πρόσβαση οι φορολογικές αρχές Στην περίπτωση βάσιμων ενδείξεων φοροδιαφυγής, να επιτρέπεται η πρόσβαση των φορολογικών αρχών στην κίνηση των τραπεζικών λογαριασμών του ελεγχόμενου Ενοποίηση εισπρακτικών μηχανισμών φορολογικών εσόδων (TAXIS) και ασφαλιστικών εισφορών (προϋπόθεση η ενοποίηση των ηλεκτρονικών βάσεων). Κατάργηση διαδικασίας ελέγχου όλων των φορολογικών υποθέσεων και θέσπιση συστήματος δειγματοληπτικών ελέγχων με κριτήρια επιλογής την ανάλυση κινδύνου για τις επιχειρήσεις και τα άτομα που εμφανίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες φοροδιαφυγής

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Έσοδα Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Έσοδα Μέτρα διαρθρωτικού χαρακτήρα Κατάργηση των περισσότερων μορφών αυτοτελούς φορολόγησης εισοδημάτων, των εξαιρέσεων και των εξωλογιστικών προσδιορισμών εισοδήματος και υπαγωγή των εισοδημάτων στην ισχύουσα φορολογική κλίμακα Υπαγωγή των υπηρεσιών δημοσίων εσόδων στην εποπτεία ενός Υφυπουργού με θητεία Διεθνής συνεργασία με άλλες φορολογικές αρχές για ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών σε θέματα φορολογικής νομοθεσίας, πρακτικών και μεθόδων αντιμετώπισης νέων μορφών φοροδιαφυγής στην παγκοσμιοποιημένη αγορά. Υιοθέτηση αρχών και μεθόδων ΟΟΣΑ για αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής που προκύπτει από τη χρήση ενδο-ομιλικών τιμών (transfer pricing) και μεθόδων ελαχιστοποίησης των ιδίων κεφαλαίων (thin capitalisation) ορισμένων πολυεθνικών εταιρειών

Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Έσοδα Μέτρα Άμεσης Απόδοσης Α. Δημοσιονομική προσαρμογή / Έσοδα Μέτρα Άμεσης Απόδοσης Αύξηση φορολογίας καυσίμων και τσιγάρων, ώστε να προσεγγιστούν με ταχύτερο ρυθμό τα κατώτατα όρια που θέτει η Ε.Ε. Θέσπιση περιβαλλοντικού φόρου για τα αυτοκίνητα συμβατικής τεχνολογίας, με παράλληλη εισαγωγή κινήτρων για απόσυρση τους Αναβολή της εξαγγελθείσας μείωσης των συντελεστών φόρου εισοδήματος Φυσικών και Νομικών προσώπων κατά 1% μέχρι το 2014.

Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Το Ελληνικό τραπεζικό σύστημα παραμένει κατά βάση υγιές. Όμως, παρά την περιορισμένη έκθεση των ελληνικών τραπεζών σε «τοξικά» στοιχεία ενεργητικού, η τρέχουσα δυσχερής οικονομική συγκυρία εγκυμονεί κινδύνους που οι τράπεζες είτε ήδη αντιμετωπίζουν, ή ενδέχεται να αντιμετωπίσουν Εν γένει, οι ελληνικές τράπεζες είναι αντιμέτωπες με τα εξής προβλήματα: Μείωση εγχώριου ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης και αύξηση ανεργίας Μείωση ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης Βαλκανικών χωρών και χωρών Ανατ. Ευρώπης στις οποίες έχουν παρουσία σε συνδυασμό με τα νομισματικά, συναλλαγματικά και χρηματοδοτικά προβλήματα των χωρών αυτών

Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Το δυσχερέστερο οικονομικό περιβάλλον σε Ελλάδα και Ν.Α. Ευρώπη, προβλέπεται να προκαλέσει: Χαμηλότερα περιθώρια κέρδους Υψηλότερα επίπεδα επισφαλειών Μικρότερη μόχλευση. Στόχοι: Μεγαλύτερη διαφάνεια Περισσότερα ίδια κεφάλαια Αυστηρότερη εποπτεία (Βαλκάνια) Μικρότεροι κίνδυνοι Λιγότερη προκυκλικότητα

Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Ελληνικές τράπεζες: όφελος από την κυβερνητική δέσμη ενίσχυσης των 28 δισ. € αλλά και από την άντληση ρευστότητας από την ΕΚΤ. Όχι όμως μόνιμη ρευστότητα, και θα περιοριστεί όταν η ΕΚΤ θεωρήσει ότι ο πληθωρισμός γίνεται απειλητικός Αν οι πρώτες ενδείξεις βελτίωσης του οικονομικού κλίματος (Απρίλιος – Μάιος) δεν οδηγήσουν σύντομα σε υψηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, τα ίδια κεφάλαια των ελληνικών τραπεζικών ομίλων κινδυνεύουν να απομειωθούν περαιτέρω. Στην περίπτωση αυτή θα χρειαστούν πρόσθετα κεφάλαια, πέραν των 5 δισ. € βάσει του Ν. 3723/2008 (*) Ίδια κεφάλαια μετόχων τραπεζών (καθαρή περιουσία μετόχων): μείωση από 7% σε 5% του ενεργητικού τους μεταξύ 2007 και 2008 και σε 4,5% το πρώτο τρίμηνο του 2009. Ακόμα μεγαλύτερη απομείωση αν όλα τα περιουσιακά στοιχεία αποτιμηθούν σε τρέχουσες τιμές αντί σε τιμές κτήσης. Πάντως παρά τη μείωση παραμένουν υψηλότερα από το μέσο όρο των ευρωπαϊκών τραπεζών.

Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Γενικό συμπέρασμα από την κρίση : οι τράπεζες πρέπει να λειτουργούν με περισσότερα ίδια κεφάλαια, σε περιβάλλον υψηλής διαφάνειας, να εποπτεύονται αυστηρότερα και να αναλαμβάνουν μικρότερους κινδύνους, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να επενδύσουν πρόσθετους ανθρώπινους πόρους στην εποπτεία των τραπεζών και να υιοθετήσουν δείκτες συμπληρωματικούς με αυτούς της Βασιλείας, όπως ο απλός λόγος (χωρίς σταθμίσεις κινδύνου) των ιδίων κεφαλαίων των μετόχων των τραπεζών προς το συνολικό ενεργητικό τους, καθώς και μηχανισμούς ελέγχου της προκυκλικότητας του δανεισμού των τραπεζών (πρότυπο Κεντρικής Τράπεζας Ισπανίας)

Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Προτάσεις ΙΟΒΕ Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Προτάσεις ΙΟΒΕ Το ΙΟΒΕ προτείνει: Μετατροπή της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς σε Ανεξάρτητη Αρχή, και ενίσχυση της συνεργασίας της με την ΤτΕ Ενίσχυση, με ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και νομοθετικά, των εποπτικών και ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων της ΤτΕ, ιδιαίτερα σε θέματα διενέργειας προβλέψεων και ενίσχυσης των κεφαλαίων των τραπεζικών ιδρυμάτων, ενίσχυσης της εποπτείας τους στις χώρες της ευρύτερης περιοχής, καθώς και με την ανάληψη της εποπτείας των ασφαλιστικών εταιρειών

Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Προτάσεις ΙΟΒΕ Β. Χρηματοπιστωτικό σύστημα Προτάσεις ΙΟΒΕ Αυστηροποίηση διατάξεων που αφορούν ζητήματα διαφάνειας εισηγμένων (π.χ. τα αποτελέσματα χρήσεως πρέπει να συνοδεύονται από δημοσίευση ισολογισμών όπου αναλύεται η μεταβολή της καθαρής θέσης) Να ζητηθεί από τις ιδιωτικές τράπεζες, στο πλαίσιο των κανόνων της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, να επιφέρουν μόνιμες αλλαγές στο σύστημα κινήτρων και αμοιβών των στελεχών (π.χ. προϋποθέσεις λήψης έκτακτων αμοιβών, χρόνος εξάσκησης των stock options) αλλά και στην οργάνωση και λειτουργία τους (π.χ. με αναβάθμιση διαδικασιών ανάλυσης κινδύνων) με στόχο την ανάληψη μικρότερων κινδύνων

Γ. Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Γ. Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Παράλληλα με τη δημοσιονομική προσαρμογή, είναι απαραίτητα τα μέτρα που θα στηρίξουν την προσφορά, δημιουργώντας ευνοϊκότερες συνθήκες: για τη λειτουργία των επιχειρήσεων και την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης, για την πραγματοποίηση επενδύσεων και την ενίσχυση των εξαγωγών

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Το ΙΟΒΕ προτείνει: Δημιουργία Επιτελικού και Συντονιστικού Κέντρου Μεταρρυθμίσεων που θα αναφέρεται απευθείας στον Πρωθυπουργό και θα παρακολουθεί την υλοποίησή τους: Οικονομικό Γραφείο του Πρωθυπουργού Άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων, κατάργηση εμποδίων στη λειτουργία του ανταγωνισμού στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών (ενδεικτικά: κατώτατες τιμές, συνιστώμενες τιμές, περιορισμένο ωράριο λειτουργίας πρατηρίων υγρών καυσίμων, περιορισμοί στον ελλιμενισμό κρουαζιερόπλοιων, περιορισμοί στην παρασκευή και διάθεση άρτου κ.λπ).

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Διευκόλυνση επενδύσεων μέσω των Χρήσεων Γης και του Κτηματολογίου Κωδικοποίηση του πλαισίου κάθε φορέα που ασκεί ρυθμιστική λειτουργία (Υπουργεία, Υπηρεσίες, Ρυθμιστικές Αρχές) έτσι ώστε να αποφεύγονται οι πολλαπλές ρυθμίσεις για το ίδιο θέμα από διαφορετικούς φορείς Χρήση των ΚΕΠ και για την εξυπηρέτηση επιχειρήσεων Μετατροπή του Οργανισμού “Invest in Greece” (πρώην ΕΛΚΕ) σε ουσιαστικό κέντρο «μιας στάσης», με αρμοδιότητες εξασφάλισης όλων των αδειών για την πραγματοποίηση ξένων επενδύσεων

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Απόσυρση Κράτους από τους τομείς προϊόντων και υπηρεσιών που ήδη παράγονται ανταγωνιστικά από τον ιδιωτικό τομέα (τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, βιομηχανία, τουρισμός) Συνέχιση αποκρατικοποιήσεων, με κυρίαρχο στόχο τη βελτίωση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας και όχι μόνο τα ταμειακά οφέλη Η τρέχουσα κρίση δεν πρέπει να οδηγήσει σε παρωχημένες μορφές κρατισμού, αλλά σε αποτελεσματικότερη εποπτεία Αποζημίωση δημοσίων επιχειρήσεων από τον προϋπολογισμό όταν τους επιβάλλονται κοινωνικοί στόχοι. Γενικά όμως, η άσκηση της κοινωνικής πολιτικής πρέπει να γίνεται μέσω του κοινωνικού κράτους, όχι μέσω του παραγωγικού συστήματος (π.χ. των τιμολογίων των ΔΕΚΟ) Σταδιακή εξομοίωση εργατικής νομοθεσίας ΔΕΚΟ με αυτήν του ιδιωτικού τομέα

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Προώθηση διαδικασιών εξυγίανσης των ΔΕΚΟ με μεγάλα ελλείμματα (μεταφορές) Συστηματικός έλεγχος όλων των νόμων για τον περιορισμό της πολυνομίας και άμεση κατάργηση όσων έχουν περιπέσει σε αχρησία. Αξιολόγηση των υπολοίπων με βάση αποδεδειγμένες επιπτώσεις τους στην οικονομική δραστηριότητα. Αξιολόγηση όλων των νέων νόμων και ρυθμίσεων με κριτήριο τις επιπτώσεις τους στην ανταγωνιστικότητα (impact assessment)

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Απλοποίηση νόμων, ώστε να μην απαιτούνται ερμηνευτικές εγκύκλιοι, τουλάχιστον στον εκτεταμένο βαθμό που συμβαίνει σήμερα. Οι εγκύκλιοι όχι μόνο δημιουργούν σύγχυση, αλλά συχνά ανατρέπουν και το πνεύμα του ίδιου του νόμου Αλλαγή τρόπου με τον οποίο προτείνονται και υιοθετούνται τροπολογίες σε Ν/Σ. Η σημερινή πρακτική των τροπολογιών της τελευταίας στιγμής, πολλές φορές αλλάζει τη στόχευση και την αποτελεσματικότητα του νόμου Αποκοπή «ομφάλιου λώρου» μεταξύ των πολιτικών κομμάτων και δημόσιας διοίκησης με τη θεσμοθέτηση ορισμένων θέσεων υφυπουργών με τουλάχιστον 5ετή θητεία (βρετανικό πρότυπο)

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Υιοθέτηση από το Δημόσιο, τους Δημόσιους Οργανισμούς, τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τις Δημόσιες Επιχειρήσεις, κανόνων διαφάνειας, με υποχρεωτική δημοσίευση των αποτελεσμάτων και ισολογισμών, μετά από έλεγχο ορκωτών Η εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής να συνδέεται με τη χρηματοδότηση των φορέων αυτών από τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Ειδικά για το Δημόσιο, προτείνεται η υιοθέτηση των αντίστοιχων αρχών του ΟΟΣΑ. Το ΙΟΒΕ με ειδική έκθεση του το 2007 έχει προτείνει σημαντικές αλλαγές στη σύνταξη και εκτέλεση του Προϋπολογισμού

Γ. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Προτάσεις ΙΟΒΕ Βελτίωση ποιότητας δημόσιας διοίκησης με προσέλκυση διευθυντικών στελεχών από την ιδιωτική αγορά με ‘κλειστές’ πενταετείς συμβάσεις, ιδιαίτερα σε τομείς αιχμής όπως η Έρευνα και Ανάπτυξη, η Υγεία, οι νέες τεχνολογίες κ.λπ. Μετατροπή της ΕΣΥΕ σε Νομικό Πρόσωπο αντί Γενική Γραμματεία Υπουργείου Οικονομίας)

Πότε όμως πρέπει να γίνουν οι μεταρρυθμίσεις; ΤΩΡΑ! Η εμπειρία διδάσκει ότι όσο καθυστερούν, τόσο αυξάνει το κόστος της αναβολής, αλλά και η πιθανότητα να μην πραγματοποιηθούν

“Αύριο λες, και μέσα σ’ αυτή τη μικρή αναβολή παραμονεύει ολόκληρο το πελώριο ποτέ” Τάσος Λειβαδίτης