Ο ΠΟΝΤΟΣ Δαμιανίδη Άννα-Μαρία Δαμιανίδη Σοφία

Ο Πόντος είναι η ελληνική ονομασία της γεωγραφικής περιοχής των ΒΑ Ο Πόντος είναι η ελληνική ονομασία της γεωγραφικής περιοχής των ΒΑ. ακτών της Μικράς Ασίας, η παράλια περιοχή της Καππαδοκίας, ανατολικά της Παφλαγονίας, η οποία σήμερα ανήκει στην Τουρκία. Η γεωγραφική θέση του Πόντου ορίζεται δυτικά από τον ποταμό Παρθένιο της Βιθυνίας, νότια από την οροσειρά Ολγασύς, ανατολικά από τη λεγόμενη Μικρή Αρμενία και βόρεια από τη θάλασσα του Ευξείνου Πόντου που σήμερα ονομάζεται Μαύρη Θάλασσα (τουρκικά: Καρά-Ντενίζ). Ο Πόντος υπήρξε στην αρχαιότητα πεδίο έντονου ελληνικού αποικισμού αλλά και βασίλειο επί Μιθριδάτη. Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο, ξαναϋπήρξε ως ανεξάρτητο κράτος. Μέχρι το 1923 και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμώνπου ακολούθησε κατ΄ επιταγή της Συνθήκης της Λωζάνης κατοικούνταν, σε σημαντικό ποσοστό, από ελληνόφωνους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς.

ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ο Εύξεινος Πόντος ή Μαύρη Θάλασσα είναι εσωτερική θάλασσα μεταξύ της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μικράς Ασίας. Επικοινωνεί με τη Μεσόγειο Θάλασσα μέσω του Βοσπόρου, της Προποντίδας και του Ελλησπόντου, και με τη Θάλασσα του Αζόφ μέσω του Ισθμού του Κερτς. Η εισροή θαλασσινού νερού μέσω του Βοσπόρου αγγίζει τα 200 Km το χρόνο. Η εισροή γλυκού νερού από τις περιβάλλουσες περιοχές, ιδιαίτερα από την κεντρική και κεντρο-ανατολική Ευρώπη, συναθροίζει 320 Km το χρόνο. Ο σημαντικότερος ποταμός που εισέρχεται στη Μαύρη Θάλασσα είναι ο Δούναβης. Η Μαύρη Θάλασσα έχει έκταση 422.000 Km και μέγιστο βάθος 2.210 m.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ Οι στέππες στα βόρεια του Ευξείνου Πόντου έχουν προταθεί (αυθαίρετα) ως η αρχική εστία των ομιλητών της Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, προγόνου της Ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας, από μερικούς μελετητές του είδους. Ενώ άλλοι μελετητές θεωρούν πως η εστία αυτή ήταν ανατολικότερα προς την Κασπία Θάλασσα, και άλλοι νοτιότερα προς την Ανατολία. Κατά την Ελληνική μυθολογία η περιοχή κατοικείτο από τη θεότητα «Πόντος», γιος του Αιθέρα και της Γαίας. Είναι επίσης η θάλασσα την οποία διέσχισε ο Ιάσονας κατά την Αργοναυτική εκστρατεία με το μυθικό πλοίο Αργώ. Η μυθολογία θέλει δε τον Αυτόλυκο, μέλος της Αργοναυτικής εκστρατείας, ως ιδρυτή της Σινώπης. Κατά τους ιστορικούς, ο Πόντος αποικίζεται από τους Έλληνες από τον 8ο π.Χ. αιώνα. Η πόλη δε της Μιλήτου φέρεται σαν ιδρύτρια πολλών πόλεων τόσο στα δυτικά, όσο και στα ανατολικά παράλια του Ευξείνου Πόντου. Η γη στο ανατολικό όριο της Μαύρης Θάλασσας, η Κολχίς(σημερινή Γεωργία), σηματοδοτούσε για τους Έλληνες ένα από τα όρια του αποικιακού τους χώρου. Πέρα από τη σημασία της θαλάσσιας χώρας, ως Πόντος είναι γνωστή στο ελληνικό στοιχείο και η βόρεια ακτή της Μικράς Ασίας που βρέχεται από τα νερά του Ευξείνου Πόντου. Οι κάτοικοι αυτής της περιοχής λέγονται Πόντιοι. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, η γεωγραφική περιοχή που εκτείνεται από την Σινώπη στα δυτικά έως την Γεωργία στα ανατολικά, φιλοξένησε τηΔυναστεία των Κομνηνών που ίδρυσε την Αὐτοκρατορία τῆς Τραπεζούντος . Στο τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου οι ελληνορθόδοξοι του Πόντου επιχειρούν τη σύσταση είτε αυτόνομα, είτε σε συνεργασία με τους Αρμένιους υπό μορφή συνομοσπονδίας, ανεξάρτητου κράτους. Το εγχείρημά τους απέτυχε με αποτέλεσμα τον αφανισμό και ξεριζωμό του ελληνορθόδοξου στοιχείου από την περιοχή που πήρε διάσταση γενοκτονίας.

ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί, με πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις (ιδίως των γλουτών), τα μικρά βήματα των ποδιών. Οι ποντιακοί χοροί εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης), ο οποίος συχνά στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Κατά τις υπαίθριες γιορτές, η μουσική προέρχεται από τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και ταούλ (νταούλι, ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.

ΟΙ ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: ΟΙ ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΕΊΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ: 1. Ανεφορίτσα 2. Από πάν’ καικά 3. Αρματσούκ 4. Ατσιαπάτ 5. Γέμουρα 6. Γιαματάν  7.Γιεντίαρατζ 8. Γιουβαρλαντούμ 9. Διπάτ 10. Καρσλίδικoν 11. Κερασουντέϊκον 12. Κοτς 13. Κοτσαγκέλ 14. Κότσαρι 15. Μωμοέρια 16. Ομάλι 17. Πατούλα 18. Τας 19. Τικ μονό 20. Τικ Διπλόν 21. Τικ Τρομαχτόν 22. Τίταρα 23. Χερενίτσα 24. Πιτσάκ-οϊν

Η ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΛΥΡΑ Η Ποντιακή λύρα είναι το κατ΄ εξοχήν μουσικό λαϊκό όργανο των Ελλήνων του Πόντου που ανήκει στην κατηγορία των εγχόρδων τοξοτών μουσικών οργάνων, δηλαδή που χειρίζονται με τόξο (κοινώς δοξάρι, ποντιακά: τοξάρ). Το μήκος του κυμαίνεται από 55 μέχρι 60 εκατοστά.

ΛΥΡΑ ΠΟΝΤΙΑΚΗ

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν από τον Πόντο. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

ΓΥΝΑΙΚΙΕΣ ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΣΤΟΛΕΣ Η γυναικία ποντιακή στολή αποτελείται από: ΖΟΥΠΟΥΝΑ Το ΚΑΜΙΣ Το ΣΠΑΛΕΡ ή ΣΠΑΡΕΛΟΠΟΝ Το ΣΑΛΒΑΡ ή ΣΑΛΒΑΡΙΝ ΤΡΑΠΟΛΟΖ ΛΑΧΩΡ ή ΛΑΧΩΡΙΝ Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΓΙΛΕΚ Η ΚΑΤΙΦΕ ή ΧΡΥΣΟΝ ΚΑΤΙΦΕ Η ΦΟΤΑ Tο ΠΙΣΤΑΜΠΑΛΙΝ ή ΠΙΣΤΑΜΠΑΛ Τα ΟΡΤΑΡΙΑ Τα ΓΕΜΕΝΙΑ ή ΠΟΣΤΑΛΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΛΛΑ!

ΑΝΔΡΙΚΕΣ ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΣΤΟΛΕΣ Η ανδρική ποντιακή στολή αποτελείται από : Το ΣΑΛΒΑΡΙΝ Το ΚΟΝΤΕΣΙΝ Το ΜΑΚΡΟΓΟΥΝΙ Τη ΖΙΠΚΑ Το ΚΑΜΙΣ Το ΓΙΛΕΚ Το ΚΟΝΤΕΣ ή ΜΙΝΤΑΝ Το ΖΩΝΑΡ Το ΣΙΛΑΧΛΙΚ ή ΣΕΡΑΧΛΙΚ Τα ΦΥΣΕΚΛΙΚΙΑ Τα ΜΕΣΧΙΑ Το ΟΡΤΑΡΙΑ Τα ΤΖΑΡΟΥΧΙΑ Το ΠΑΠΑΧ ή ΓΟΥΝΑ Το ΠΑΣΛΟΥΚ ή ΠΑΣΛΙΚ ή Κουκούλα Το ΚΑΡΑΚΟΥΛΑΚ ή ΚΑΜΑ Η ΜΑΤΑΡΑΝ Το ΓΑΒΛΟΥΧ ή ΚΟΒΟΥΣ Το ΚΙΟΣΤΕΚ Το ΕΓΚΟΛΠΙΟ Το ΦΥΛΑΧΤΟΝ ή ΧΑΪΜΑΛΙ

Άγουρος είμ' άγουρος Ομάλ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Άγουρος είμ' άγουρος        Ομάλ Ε, κόρη λεμόν λεμόν  το πόι σ’ αμόν τεμόν  γιαμ θα τρώει σε ο γούρζουλας  γιαμ θα ίνεσαι τεμόν.  Ανάθεμα τον παρχάρ  τα ψηλά τα ράσια  πίνεις τα νερά κρύα  σύρεις τη μανάσια.  Σο τυφέκι μ’ το κουρσούμ  πουλόπο μ’ εσέγκα ατό  αν θα λες το γιοκ πουλί μ’  σύρον την ψυ μ’ έπαρ’ το.  Εκεί πέρα σο ρασίν  στέκ’ ένα πουλίν πασύν  σύρω παίρ’α σο νισάν  κρούω φτάγ’α περισιάν.  Άγουρος είμ’ άγουρος  θα φιλώ το μάγουλο σ’  ατματσάς είμ’ ατματσάς  θα γριβώνω σο πατσάχ σ’.  Το τσαρούσι μ’ είπε με  μη φορείς με γράσκουμαι  τ’ έμορφα τα κόρτσοπα  σπίγγω κι αγκαλιάσκουμαι. 

ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ Εγώ για τεσέν και μόνο Αδά σον κόσμον αγαπώ  ίναν Θεόν κι εσένα  αν θελτ’ς δέβα σον ανοιχτήν  κι ορώτα για τ’ εμένα.  Εγώ για τ’ εσέν και μόνον  σύρω τη σεβντάς τον πόνον  και το κιφάλι μ’ σο μαξιλάρ’  ο νους ημ’ εν’ σο δρόμον.  Εσέν ρίζα μ’ ντο αγαπώ  αν ίσως λέγω ψέμαν  το χώμαν ντο καταπατώ  να σύρ’ και πιν’ το αίμα μ’.  Εγώ για τ’ εσέν και μόνον  σύρω τη σεβντάς τον πόνον  και το κιφάλι μ’ σο μαξιλάρ’  ο νους ημ’ εν’ σο δρόμον.  Κορ’ κρέμασον εναν σταυρόν  κι ίναν Θεόν προσκύνα  σεράντα ψήα εσύ μη καίεις  τέρεν και αγάπα ίναν.  Εγώ για τ’ εσέν και μόνον  σύρω τη σεβντάς τον πόνον  και το κιφάλι μ’ σο μαξιλάρ’  ο νους ημ’ εν’ σο δρόμον.

ΠΟΝΤΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ Κότσαρι & Σέρρα

Η Μάνα εν’ Θεός