ΔΙΑΛΕΞΗ 9 Λιπίδια Βιταμίνες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΛΙΠΙΔΙΑ Τα λιπίδια είναι ετερογενής ομάδα ενώσεων με κοινό χαρακτηριστικό ότι είναι αδιάλυτα στο νερό Είναι τα κυριότερα δομικά στοιχεία των μεμβρανών Παίζουν κρίσιμο ρόλο σαν συμπαράγοντες ενζύμων, άγκυρες για πρωτεΐνες, γαλακτωματοποιητές στην πεπτική οδό, ορμόνες και ενδοκυτταρικοί αγγελιαφόροι Κατηγορίες: Αποθηκευτικά λιπίδια Δομικά λιπίδια των μεμβρανών Λιπίδια συμπαράγοντες και σήματα

ΑΠΟΘΗΚΕΥΤΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ Τα παράγωγα των λιπαρών οξέων είναι οικουμενικά οι μορφές αποθήκευσης της ενέργειας στους ζωντανούς οργανισμούς Δύο είδη ενώσεων περιέχουν λιπαρά οξέα: τα τριγλυκερίδια και οι κηροί Τα λιπαρά οξέα είναι καρβοξυλικά οξέα με υδρογονανθρακικές αλυσίδες. Η αλυσίδα είναι είτε ευθύγραμμη (μη διακλαδισμένη) και πλήρως κορεσμένη (χωρίς διπλούς δεσμούς), είτε με ένα ή περισσότερους διπλούς δεσμούς Κορεσμένα λιπαρά οξέα - δεν υπάρχουν διπλοί δεσμοί μεταξύ των ατόμων άνθρακα στην ‘ουρά’ με αποτέλεσμα να υπάρχει ο μέγιστος δυνατός αριθμός ατόμων υδρογόνου Ακόρεστα λιπαρά οξέα - υπάρχει ένας ή περισσότεροι διπλοί δεσμοί που προκαλούν κάμψη των αλυσίδων Τα περισσότερα ζωïκά λίπη είναι κορεσμένα και είναι συνήθως στερεά στις θερμοκρασίες δωματίου. Τα φυτικά λίπη και ιχθυέλαια είναι ακόρεστα και σε υγρή μορφή. Τα ‘υδρογονωμένα φυτικά έλαια’ είναι ακόρεστα που έχουν συνθετικά μετατραπεί σε κορεσμένα με την προσθήκη υδρογόνου π.χ. μαργαρίνη.

ΦΥΣΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ Οι ιδιότητές τους προσδιορίζονται από το μήκος και το βαθμό κορεσμού της υδρογονανθρακικής αλυσίδας Η μή πολική αλυσίδα ευθύνεται για τη μικρή υδατοδιαλυτότητα των λιπαρών οξέων Τα σημεία τήξης επηρεάζονται από το μήκος και το βαθμό κορεσμού της υδρογονανθρακικής αλυσίδας Σε θερμοκρασία δωματίου, τα κορεσμένα λιπαρά οξέα είναι στερεά (κηρώδη σύσταση), ενώ τα ακόρεστα είναι υγρά Η διαφορά οφείλεται στη συσκευασία των λιπαρών οξέων

ΤΡΙΑΚΥΛΟΓΛΥΚΕΡΟΛΕΣ Είναι λιπαρά οξέα εστέρων της γλυλερόλης Ονομάζονται και τριγλυκερίδια ή ουδέτερα λίπη Αποτελούνται από 3 λιπαρά οξέα που συνδέονται με εστερικό δεσμό με ένα μόριο γλυκερόλης Ο εστερικός δεσμός δημιουργείται από τα υδροξύλια της γλυκερόλης με τα καρβοξύλια των λιπαρών οξέων

ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΩΣΗ Στα κύτταρα, τα τριγλυκερίδια σχηματίζουν μικροσκοπικά λιποσταγονίδια μέσα στο κυτταροδιάλυμα Αυτά είναι αποθήκες μεταβολικών καυσίμων Εξειδικευμένα λιποκύτταρα αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες τριγλυκεριδίων Οι λιπάσες είναι ένζυμα που διασπούν τα αποθηκευμένα τριγλυκερίδια, απελευθερώνοντας λιπαρά οξέα, που κατευθύνονται σε θέσεις που απαιτούνται ως καύσιμα Η καύση των τριγλυκεριδίων αποδίδει διπλάσια ενέργεια από την οξείδωση των υδατανθράκων Επίσης, επειδή είναι υδρόφοβα, δεν κουβαλούν το φορτίο του νερού και είναι πιο ελαφρές αποθήκες ενέργειας από τους πολυσακχαρίτες Δρουν και σαν μονωτές για τις χαμηλές θερμοκρασίες

ΦΥΤΙΚΑ ΛΙΠΗ Το καλαμποκέλαιο και το ελαιόλαδο αποτελούνται κυρίως από τριγλυκερίδια με ακόρεστα λιπαρά οξέα, άρα είναι υγρά σε θερμοκρασία δωματίου Όταν το διαιτολόγιο είναι πλούσιο σε κορεσμένα, είναι δυνατό να προκληθεί η καρδιοαγγειακή ασθένεια γνωστή ως αθηροσκλήρωση (αρτηριοσκλήρυνση), στην οποία προκαλείται στένωση στα αιμοφόρα αγγεία από την απόθεση σε αυτά της λεγόμενης αθηρωματικής πλάκας. Τα υγρά λίπη (έλαια) σαν υγρά κυλούν στις αρτηρίες και δεν κατακάθονται στο εσωτερικό τους, όπως τα κορεσμένα που είναι στερεά.

ΔΟΜΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ ΤΩΝ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ Οι μεμβράνες είναι διπλοστιβάδες λόγω της αμφιπολικότητας των μεμβρανικών λιπιδίων Το υδρόφιλο άκρο είναι εκτεθειμένο στο εξωκυττάριο και ενδοκυττάριο υγρό, ενώ οι υδρόφοβες ουρές κατευθύνονται προς το εσωτερικό της διπλοστιβάδας

ΔΟΜΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ ΤΩΝ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ Στα γλυκεροφωσφορολιπίδια και στα σφιγγολιπίδια, η πολική ομάδα της κεφαλής συνδέεται από φωσφοδιεστερικό δεσμό με το υδρόφοβο τμήμα. Αυτά αποτελούν τα ΦΩΣΦΟΡΟΛΙΠΙΔΙΑ

ΔΟΜΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ ΤΩΝ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ Η δεύτερη ομάδα μεμβρανικών λιπιδίων περιλαμβάνει τα γαλακτολιπίδια, όπου ένα ή δύο γαλακτόζες συνδέονται με γλυκοσιδικό δεσμό με τη γλυκερόλη Τα σφιγγολιπίδια έχουν πολική ομάδα και δύο μη πολικές ουρές. Όμως, δεν περιέχουν γλυκερόλη, αλλά σφιγγοσίνη. Επίσης, έχουν ένα λιπαρό οξύ και ένα ή περισσότερα σάκχαρα (γλυκοσφιγγολιπίδια)

ΣΤΕΡΟΛΕΣ Οι στερόλες είναι δομικά λιπίδια που υπάρχουν στη μεμβράνη των κυττάρων Η χοληστερόλη είναι η κυριότερη στερόλη των ζωϊκών ιστών Είναι συστατικό της χολής και παράγεται από τα κύτταρα του συκωτιού ή την παίρνουμε με τις τροφές μας. Χρησιμεύει στη γαλακτωματοποίηση των λιπαρών ουσιών στο δωδεκαδάκτυλο και απορροφάται με τα λίπη από το λεπτό έντερο. Αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας, λόγω υψηλής συγκέντρωσης της χοληστερόλης στο αίμα περιλαμβάνουν την αρτηριοσκλήρυνση και τη δημιουργία αθηρωματικής πλάκας. Αυτές μπορούν να προκαλέσουν εγκεφαλικά επεισόδια, προβλήματα στην κυκλοφορία του αίματος και εμφράγματα μυοκαρδίου

ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗ Επειδή η χοληστερόλη δεν διαλύεται στο νερό, προσκολλάται σε πρωτεΐνες και μεταφέρεται. Σχηματίζονται έτσι οι λιποπρωτεΐνες HDL (High Density Lipoprotein) – ‘καλή’ – μεταφέρει τη χοληστερόλη από τα κύτταρα στο συκώτι όπου λαμβάνει μέρος στο σχηματισμό της χολής LDL (Low Density Lipoprotein) – ‘κακή’ – μεταφέρει τη χοληστερόλη στα κύτταρα, σχηματίζοντας αθηρωματικές πλάκες μέσα στις αρτηρίες

ΛΙΠΙΔΙΑ ΩΣ ΣΥΜΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ Μερικά είδη λιπιδίων σε μικρές ποσότητες παίζουν καθοριστικό ρόλο ως συμπαράγοντες ή σήματα Οι προσταγλανδίνες δρουν στους ιστούς ρυθμίζοντας τη σύνθεση του cAMP, το οποίο μεσολαβεί στη δράση διαφορετικών ορμονών. Άλλες, επηρεάζουν τη σύσπαση των μυών κατά τον τοκετό, και άλλες αυξάνουν τη θερμοκρασία του σώματος και προκαλούν πυρετό Τα θρομβοξάνια παράγονται από τα αιμοπετάλια και συμμετέχουν στη δημιουργία θρόμβων

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ασπιρίνη, ιβουπροφένη) αναστέλλουν το ένζυμο της κυκλοοξυγενάσης που καταλύει ένα από τα πρώτα στάδια της σύνθεσης των προσταγλανδινών και των θρομβοξανίων Οι στεροειδείς ορμόνες που προέρχονται από τις στερόλες (πχ. οι φυλετικές ορμόνες) λειτουργούν ως ισχυρά βιολογικά σήματα Οι βιταμίνες D, A, E, και Κ είναι λιποδιαλυτές ενώσεις που παίζουν ρόλο στη φυσιολογία και στο μεταβολισμό των ζώων

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΩΝ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΛΙΠΟΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΩΝ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΛΙΠΟΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Η χοληστερόλη είναι απαραίτητη για πολλές ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού Η κακή χοληστερόλη συλλέγεται και τοποθετείται στα τοιχώματα των αρτηριών με αποτέλεσμα να προκαλούνται ανωμαλίες σκλήρυνσης και δημιουργία αθηρωματικής πλάκας.

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Η στεφανιαία νόσος της καρδίας, το έμφραγμα, τα εγκεφαλικά επεισόδια είναι μεταξύ των κυριότερων ασθενειών που προκαλούνται από τη ψηλή κακή χοληστερόλη και την αθηρωμάτωση που προκαλείται από αυτή

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Διατροφή/μη άσκηση Κληρονομική προδιάθεση για αυξημένη χοληστερόλη αίματος, με αποτέλεσμα να υπάρχουν οικογένειες με πρόβλημα χοληστερόλης Το στρες αυξάνει τη χοληστερόλη Ορμονικοί παράγοντες επηρεάζουν τα επίπεδα χοληστερόλης. Οι γυναίκες πριν από την εμμηνόπαυση, έχουν την τάση να έχουν ψηλότερα επίπεδα καλής χοληστερόλης σε σύγκριση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας.

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ Χοληστερόλη: 100 - 200 mg/dl HDL > 40 mg/dl LDL < 160 mg/dl

ΣΤΑΤΙΝΕΣ: ΦΑΡΜΑΚΑ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗΣ εμποδίζουν τη σύνθεση χοληστερόλης στο συκώτι προστατεύουν τις στεφανιαίες αρτηρίες της καρδίας από την αθηρωμάτωση μειώνουν τον κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου και θανάτου Lipitor, Zocor, Lescol κλπ

ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΟΙ ΣΤΑΤΙΝΕΣ; Μειώνουν στο αίμα την κακή χοληστερόλη LDL Έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες που βοηθούν εναντίον της οξείδωσης της LDL, με μείωση του κινδύνου σχηματισμού αθηρωματικής πλάκας Έχουν και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες που μειώνουν τη φλεγμονή στις πλάκες, προλαμβάνοντας τον κίνδυνο ρήξης της πλάκας και σχηματισμού θρόμβων Έχουν επιδράσεις στα αιμοπετάλια και σε άλλους παράγοντες που συμβάλλουν στην πήξη του αίματος, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο σχηματισμού αποφρακτικών θρόμβων

ΤΡΙΓΛΥΚΕΡΙΔΙΑ Τα ψηλά τριγλυκερίδια στο αίμα, συμβάλλουν με μηχανισμούς που ακόμη δεν έχουν γίνει κατανοητοί, στην πρόκληση αθηρωμάτωσης, αρτηριοσκλήρυνσης με αυξημένο κίνδυνο για καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικά επεισόδια και άλλες παθήσεις των αρτηριών ή της καρδίας. Επίσης τα ψηλά τριγλυκερίδια αίματος, συχνά συνοδεύονται από χαμηλή συγκέντρωση της λιποπρωτεΐνης HDL που μεταφέρει την καλή χοληστερόλη και από αυξημένη τάση για διαβήτη. Για αυτό, ο κίνδυνος καρδιακής πάθησης αυξάνεται.

ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΤΡΙΓΛΥΚΕΡΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΜΑ Κανονικά Χαμηλότερα από 150 mg/dL Οριακά ψηλά 150-199 mg/dL Ψηλά 200-499 mg/dL Πολύ ψηλά 500 mg/dL ή πιο πάνω

ΜΕΙΩΣΗ ΤΡΙΓΛΥΚΕΡΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΜΑ Διατήρηση κανονικού βάρους σώματος με καταπολέμηση της παχυσαρκίας Τακτική σωματική άσκηση Κατανάλωση λιγότερων θερμίδων στα πλαίσια των κανονικών αναγκών του σώματος Αποφυγή της ζάχαρης Μείωση πρόσληψης χοληστερόλης από τη διατροφή Κατανάλωση υγιεινού φυτικού λίπους όπως το ελαιόλαδο Κατανάλωση ψαριών πλούσιων σε ωμέγα 3 λιπαρά οξέα Αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Είναι οργανικές ουσίες που συμμετέχουν σε διάφορες φυσικοχημικές αντιδράσεις που γίνονται στα κύτταρα και ο ρόλος τους είναι καθαρά λειτουργικός Παίζουν ρόλο στο μεταβολισμό, τη φυσιολογική λειτουργία των κυττάρων και την ανάπτυξη του οργανισμού Αποτελούν συνένζυμα, είναι δηλαδή συμπαράγοντες των ενζύμων Παρουσιάζουν διαιτητική εξάρτηση - ο οργανισμός είτε δεν διαθέτει την ικανότητα σύνθεσής τους, είτε τις συνθέτει σε ποσότητες μικρότερες από τις ημερήσιες ανάγκες του Η απαιτούμενη ημερήσια ποσότητά τους είναι μικρή

ΟΡΟΛΟΓΙΑ Υποβιταμίνωση – η διαιτητική στέρηση μιας βιταμίνης που έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση εργαστηριακών και κλινικών ευρημάτων Αβιταμίνωση – η πλήρης αποστέρηση του οργανισμού από μια βιταμίνη που έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη παθολογικών ευρημάτων Υπερβιταμίνωση – η υπερβολική χορήγηση βιταμινών μπορεί να επιφέρει και τοξικότητα σε πάρα πολύ υψηλές δόσεις

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ Λιποδιαλυτές Υδατοδιαλυτές Βιταμίνη Α, βιταμίνη D βιταμίνη Ε και η βιταμίνη Κ Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες απορροφώνται κατά την πέψη μαζί με τα λίπη Δεν αποβάλλονται με τα ούρα και τείνουν να αποθηκεύονται στον οργανισμό Δεν χρειάζεται να λαμβάνονται καθημερινά με τη διατροφή Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες του συμπλέγματος B και η βιταμίνη C Δεν αποθηκεύονται και η περίσσειά τους αποβάλλεται με τα ούρα Είναι απαραίτητη η καθημερινή πρόσληψή τους με τη διατροφή Το συκώτι αποτελεί δεξαμενή αποθήκευσης για τις βιταμίνες Α και B12

ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΠΡΟΣΛΗΨΗ Το ποσό της βιταμίνης που είναι ιδανικό να λαμβάνεται καθημερινά μέσω της τροφής Το ποσό αυτό είναι δυνατόν να διαφέρει ανάλογα με το φύλο Σε παθολογικές καταστάσεις ή στην κύηση τα ποσά αυτά ενδέχεται να είναι αυξημένα Μια ισορροπημένη δίαιτα καλύπτει την συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη για όλες τις βιταμίνες Οι βιταμίνες αποτελούν τα σκευάσματα που συνταγογραφούνται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ β-Καροτένιο Προβιταμίνη της Βιταμίνης Α Βοηθά στην προστασία των κυττάρων από τις ελεύθερες ρίζες Ενισχύει την αδύνατη όραση Βοηθά στην άρτια λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος Συντελεί στην ανάπτυξη Συμβάλλει σε γερά οστά, υγιές δέρμα, μαλλιά, δόντια και ούλα

Βιταμίνη D3 Ενεργοποιεί σημαντικά το ασβέστιο και το φώσφορο Είναι απαραίτητη για την ακεραιότητα των οστών Βοηθά στην αφομοίωση της βιταμίνης Α Βοηθά στην πρόληψη των κρυολογημάτων σε συνδυασμό με τις βιταμίνες Α και C

Βιταμίνη Ε Άριστο αντιοξειδωτικό Προλαμβάνει και διαλύει τους θρόμβους Μειώνει την κόπωση Επιταχύνει την επούλωση τραυμάτων Προστατεύει τα αγγεία από την αρτηριοσκλήρωση Σε βρέφη μικρού βάρους γέννησης έχει περιγραφεί αιμολυτική αναιμία, που αναστέλλεται με τη χορήγηση βιταμίνης Ε

Βιταμίνη C Ενδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα προλαμβάνοντας μολύνσεις από βακτήρια και ιούς Έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες Αυξάνει την απορρόφηση του σιδήρου Διατηρεί υγιές το δέρμα και τα ούλα Επιταχύνει την ανάρρωση γιατί είναι απόλυτα απαραίτητη για το σχηματισμό και τη διατήρηση του κολλαγόνου Έλλειψη της βιταμίνης C προκαλεί σκορβούτο (εξάνθημα, υπερτροφία και αιμορραγία των ούλων και υποπεριοστικές αιμορραγίες, κυρίως των κάτω άκρων) Οι αιμορραγίες αυτές, οι οποίες αποτελούν το κύριο χαρακτηριστικό της νόσου, οφείλονται στην αδυναμία παραγωγής και διατήρησης του κολλαγόνου του τοιχώματος των τριχοειδών

Βιταμίνη Β1 (Θειαμίνη) Ανάπτυξη και τη σωστή λειτουργία της καρδιάς και του νευρικού συστήματος Ανάγκες αυξάνονται κατά τη διάρκεια ασθενειών, εγχειρήσεων ή άγχους Αυξάνει την πνευματική δραστηριότητα Μακροχρόνια έλλειψη της βιταμίνης Β1 προκαλεί τη νόσο beri-beri, που χαρακτηρίζεται από περιφερειακή νευρίτιδα, οιδήματα και καρδιακή ανεπάρκεια

Βιταμίνη Β2 (Ριβοφλαβίνη) Βοηθά στην ανάπτυξη και στην αναπαραγωγή Συμβάλλει στη δημιουργία υγειούς δέρματος, νυχιών και μαλλιών Βοηθά την όραση και καταπραΰνει οιδήματα στόματος, χειλιών και γλώσσας

Νιασίνη (Βιταμίνη Β3)  Απαραίτητη για την υγεία του δέρματος και του πεπτικού συστήματος Αυξάνει την ενέργεια αξιοποιώντας κατάλληλα τις τροφές Σε περιπτώσεις αβιταμίνωσης εμφανίζεται πελάγρα (φωτοευαίσθητο ερύθημα στο πρόσωπο και τα ακάλυπτα μέρη των άκρων, διάρροια, στοματίτιδα, γλωσσίτιδα, κατάθλιψη, αϋπνία και παραλήρημα)

Βιταμίνη Β5 (Παντοθενικό οξύ) Βοηθά στην ομαλή σωματική ανάπτυξη Βοηθά στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος Σημαντική για την άρτια λειτουργία των επινεφριδίων Απαραίτητη για την μετατροπή του λίπους και της ζάχαρης σε ενέργεια

Βιταμίνη Β6 (Πυριδοξίνη) Συμμετέχει στον μεταβολισμό αμινοξέων και πρωτεϊνών Απαραίτητη για τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου, του νευρικού και του μυϊκού συστήματος Απαραίτητη για τη δημιουργία αντισωμάτων και των ερυθρών αιμοσφαιρίων

Βιταμίνη Β12 (Κοβαλαμίνη) Μετέχει στη σύνθεση των πρωτεϊνών του πυρήνα των κυττάρων Σχηματίζει και αναζωογονεί τα ερυθρά αιμοσφαίρια Διατηρεί υγιές το νευρικό σύστημα Αυξάνει την ενεργητικότητα και μειώνει την ευερεθιστότητα Βελτιώνει την αυτοσυγκέντρωση, τη μνήμη και την ισορροπία

Φυλλικό οξύ Μειώνει την αρτηριοσκλήρωση Σημαντικό για την προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος Απαραίτητο για τη σύνθεση του DNA και RNA του οργανισμού Συμβάλλει στην υγεία του δέρματος Μετέχει στη διαδικασία ωρίμανσης και πολλαπλασιασμού των κυττάρων Η ανεπάρκεια του φυλλικού οξέος προκαλεί μεγαλοβλαστική αναιμία, που συνοδεύεται από πυρετό, γαστρεντερικές διατραχές και αύξηση των ορίων του ήπατος και του σπλήνα

Βιοτίνη (Βιταμίνη Η) Συστατικό για το μεταβολισμό των λιπιδίων και των αμινοξέων Έχει θετική επίδραση στην τριχόπτωση

Βιταμίνη Κ Κ1 βρίσκεται κυρίως στα πράσινα λαχανικά Κ2 συντίθεται από την εντερική χλωρίδα Έλλειψη βιταμίνης Κ προκαλεί αιμορραγίες σε διάφορα ενδοκοιλιακά όργανα, στον εγκέφαλο κ.ά. Ανεπάρκεια της βιταμίνης Κ μπορεί επίσης να αναπτυχθεί μετά τη νεογνική ηλικία σε περιπτώσεις κακής απορρόφησης του λίπους, όπως στον αποφρακτικό ίκτερο, καθώς και σε περιπτώσεις καταστροφής της εντερικής χλωρίδας, που μπορεί να συμβεί έπειτα από παρατεταμένη χρήση αντιβιοτικών