Σύγχρονες θεωρήσεις για τη μάθηση

Γενικά στοιχεία για τη μάθηση Μάθηση = Διαδικασία η οποία οδηγεί σε μια διαρκή μεταβολή της συμπεριφοράς ενός ατόμου και η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα εμπειρίας ή άσκησης. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας οργανωμένης διαδικασίας (διδασκαλίας, εκπαίδευσης) ή να προέρχεται επίσης και αποκλειστικά από την εν γένει εμπειρία του ατόμου. Η μεταβολή της συμπεριφοράς είναι όχι μόνο διαρκής, αλλά έχει ένα σχετικά μόνιμο χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα της μάθησης είναι παρατηρήσιμα.

Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι ευρύτεροι ορισμοί Στις διαδικασίες της μάθησης εντάσσονται και μεταβολές, οι οποίες αναφέρονται στις γνώσεις, στις δεξιότητες, στις συνήθειες του ατόμου και γίνεται, κατά τον τρόπο αυτό αναφορά και σε εσωτερικές διεργασίες του ατόμου μη – παρατηρήσιμες

Δεν υφίσταται ένας ορισμός της μάθησης γενικά αποδεκτός Στο επίκεντρο των θεωρήσεων βρίσκεται η απόκτηση γνώσεων και η μεταβολή των γνωστικών δομών και όχι μόνον η παρατηρήσιμη συμπεριφορά.

Σύγχρονες θεωρίες για τη μάθηση Τα ρεύματα και οι θεωρίες για τη μάθηση είναι πολυπληθή. Μεταξύ αυτών οι πλέον διαδεδομένες: Συμπεριφορισμός : η μάθηση ως διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης Κονστρουκτιβισμός : η μάθηση ως διαδικασία δημιουργίας της γνώσης Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες : η μάθηση ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες

Συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης Μάθηση μέσω ενίσχυσης Συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης Μάθηση μέσω ενίσχυσης Κυριότεροι εκπρόσωποι J. Β. Watson B. F. Skinner I. Pavlov. Οι θεωρίες λαμβάνουν υπόψη μόνο τις μεταβολές, τις μετατροπές της εξωτερικά παρατηρούμενης συμπεριφοράς. Καθώς οι εσωτερικές νοητικές διεργασίες του μανθάνοντος υποκειμένου δεν προσφέρονται στην παρατήρηση, δε μπορούν να μελετηθούν άμεσα - πάντοτε Για το λόγο αυτό, μελετούν συστηματικά μόνο τις εξωτερικές αντιδράσεις των ατόμων και απορρίπτουν τις υποθέσεις ή τις ερμηνείες που στηρίζονται στις εσωτερικές νοητικές διεργασίες των ανθρώπων.

Το μανθάνον = Μαύρο κουτί υποκείμενο Ενδιαφέρει μόνο το εξωτερικό ερέθισμα από το περιβάλλον προς το άτομο. Οι επαναλήψεις ενισχύουν τις συνδέσεις και άρα τη μάθηση. Οι θετικές ενισχύσεις ( ανταμοιβές) ενισχύουν μια συγκεκριμένη «μάθηση» Οι αρνητικές ενισχύσεις την αποδυναμώνουν. Η γνώση μπορεί να μεταδοθεί Προυπόθεση: Η ενεργή συμμετοχή του μαθητή Κάθε είδος μάθησης μπορεί να αναλυθεί σε στοιχειωδέστερα και απλούστερα τμήματα τα οποία το άτομο μπορεί εύκολα να μάθει.

Ταχεία ανατροφοδότηση - θετική ή αρνητική Η ύλη αναλύεται και διδάσκεται με βαθμιαία πρόοδο από τα πλέον απλά τμήματα προς τα πλέον σύνθετα και δυσνόητα. Στις απαντήσεις των μαθητών Ταχεία ανατροφοδότηση - θετική ή αρνητική Όσες ερωτήσεις δεν απαντώνται σωστά τίθενται εκ νέου (ενδεχομένως με άλλη σειρά και διαφορετική διατύπωση) και ξανά, έως ότου ο μαθητής απαντήσει σωστά. Ο συμπεριφορισμός επέδρασε καταλυτικά στη σχεδίαση στη χρήση των εφαρμογών των ΤΠΕ και έδωσε μεγάλη έμφαση στη διαρκή και ενεργό συμμετοχή του μαθητή στην ενθάρρυνσή του στην εξάσκηση και στο ρόλο της ταχείας ανάδρασης

Οι θεωρίες του συμπεριφορισμού σήμερα είναι σε υποχώρηση όμως Τα περισσότερα εκπαιδευτικά λογισμικά όπως τα λογισμικά καθοδήγησης, διδασκαλίας (tutorials) και πρακτικής και εξάσκησης (drill and practice), έχουν δημιουργηθεί κατά κανόνα με βάση τις αρχές του συμπεριφορισμού - ίσως γιατί οι θεωρίες αυτές διευκολύνουν πολύ το σχεδιασμό των εκπαιδευτικών λογισμικών. Τα λογισμικά αυτά είναι κατάλληλα κυρίως για εξάσκηση δεξιοτήτων χαμηλού επιπέδου (όπως είναι η εκτέλεση πράξεων, η απομνημόνευση κ.ά), για την αξιολόγηση των μαθητών για εποπτική διδασκαλία.

Η μάθηση δε μεταδίδεται αλλά κατασκευάζεται Γνωστικές θεωρίες μάθησης - Κονστρουκτιβισμός Πολύ μεγάλη σημασία έχουν οι εσωτερικές, νοητικές διεργασίες του ατόμου. Η μάθηση δε μεταδίδεται αλλά κατασκευάζεται με μια διαδικασία προσωπικής κατασκευής που εδράζεται σε προγενέστερες γνώσεις οι οποίες τροποποιούνται κατάλληλα ώστε να συζευχθούν με τη νέα γνώση

J. Piaget Εποικοδομισμός Στον αντίποδα του συμπεριφορισμού Η ανάπτυξη της λογικής και επιστημονικής σκέψης του παιδιού είναι μια εξελικτική διαδικασία με διάφορα στάδια. Κάθε μαθητής κατασκευάζει τη γνώση με το δικό του τρόπο, ενεργητικά και δεν αποτελεί απλά έναν παθητικό υποδοχέα πληροφοριών και «γνώσεων» Άρα ο μαθητής πρέπει να μαθαίνει σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε ποικίλα εξωτερικά ερεθίσματα το οποίο να δίνει τη δυνατότητα στο μαθητή να αλληλεπιδρά μαζί του.

J. Bruner Ανακαλυπτική μάθηση Οι μαθητές ανακαλύπτουν τη γνώση (κανόνες, αρχές, ανάπτυξη δεξιοτήτων) μέσα από ανακαλυπτικές διαδικασίες - με το πείραμα, τη δοκιμή, την επαλήθευση ή τη διάψευση Σταδιακή ανακάλυψη των εσωτερικών δομών, αρχών και νόμων που διέπουν ένα φαινόμενο βαθύτερη κατανόηση του από το μαθητή Η ιδέα της Σταδιακής ανακάλυψης της γνώσης ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο για το μαθητή τον οποίο ο εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει ή και να καθοδηγήσει ακόμη - καθοδηγούμενη ανακάλυψη

εμψυχωτής – διευκολυντής – καθοδηγητής Ο εκπαιδευτικός εμψυχωτής – διευκολυντής – καθοδηγητής Ο μαθητής έρχεται αντιμέτωπος με προβλήματα τα οποία καλείται να επιλύσει και ο εκπαιδευτικός τον υποστηρίζει στην προσπάθεια του αυτή, την οποία ο μαθητής όμως πραγματοποιεί με το δικό του ρυθμό και με βάση τις δικές του αποφάσεις και επιλογές.

Τα εκπαιδευτικά λογισμικά και περιβάλλοντα πρέπει να ενθαρρύνουν μια σειρά από διαδικασίες και να υποστηρίζουν τη δημιουργία διδακτικών καταστάσεων με τα ακόλουθα (μεταξύ άλλων) χαρακτηριστικά: Υποστήριξη της ιδέας της οικοδόμησης της γνώσης από τον ίδιο το μαθητή, καθώς αυτός επιλύοντας προβλήματα , αλληλεπιδρά με το περιβάλλον Ο μαθητής διερευνά, ανακαλύπτει σταδιακά, κάνει υποθέσεις τις οποίες επαληθεύει ή διαψεύδει και το εκπαιδευτικό περιβάλλον πρέπει να στηρίζει αυτή την πορεία του μαθητή

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να: Να ενθαρρύνουν την προσωπική έκφραση των μαθητών Να υποστηρίζουν την προσωπική τους εμπλοκή Να παρέχουν, στο μέτρο του δυνατού, πολλαπλές αναπαραστάσεις των εννοιών, σχέσεων και των οντοτήτων που είναι υπό διαπραγμάτευση σε κάθε μάθημα. Να μην υποδεικνύουν στο μαθητή τις ορθές διαδικασίες, αλλά να τον αφήνουν να εκφράζει τις απόψεις του (έστω και λαθεμένες) Να υποστηρίζουν τη διαδικασία την κοινωνιογνωστικής σύγκρουσης, κατά την οποία τα ίδια τα γεγονότα ή τα επιχειρήματα άλλων μαθητών ανατρέπουν τις ενδεχόμενες λανθασμένες αντιλήψεις του μαθητή.

Logo - Ανοικτοί Μικρόκοσμοι Seymour Papert και των ανοιχτών μικρόκοσμων Υλοποίησε και επεξέτεινε τις ιδέες του J. Piaget με ιδιαίτερο τρόπο. Τα περιβάλλοντα (Logo) αποτελούν την πλέον διαδεδομένη κατηγορία λογισμικών Ανοικτοί Μικρόκοσμοι Δυναμικό εργαλείο (υπολογιστικά περιβάλλοντα) για την ενθάρρυνση και την ενεργό συμμετοχή του μαθητή στη μαθησιακή διαδικασία, αξιοποιώντας ανώτερες γνωστικές - ψυχοκινητικές δεξιότητες. Ενσωματώνουν συγκεκριμένες έννοιες ενός γνωστικού αντικειμένου υπό τη μορφή δυναμικών αναπαραστάσεων Δίνουν στον μαθητή την ελευθερία οικοδόμησης της προσωπικής του γνώσης, με βάση προηγούμενη εμπειρία του

Κοινωνιοπολιτισμικές θεωρήσεις για τη μάθηση Κοινωνιοπολιτισμικές θεωρήσεις για τη μάθηση Αποτελούν τις επικρατέστερες θεωρίες μάθησης Ο κοινωνιοπολιτισμικός παράγοντας παίζει ουσιώδη ρόλο. Η μάθηση,συντελείται μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια (γλώσσα, στερεότυπα, αντιλήψεις) και ουσιαστικά δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ατόμου με άλλα άτομα, σε συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις και μέσω της υλοποίησης κοινών δραστηριοτήτων (activities) Σημαντικότατος ο ρόλος της κοινωνικής αλληλεπίδρασης Το μανθάνον υποκείμενο δεν κατασκευάζει την προσωπική του γνώση μέσα σε ένα πολιτισμικό και επικοινωνιακό «κενό» αλλά πάντοτε μέσα σε ευρύτερα πλαίσια μέσα στο οποία η γνώση, δημιουργείται και σηματοδοτείται.

Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης L. Vygotsky Ο L. Vygotsky και άλλοι ψυχολόγοι της Σοβιετικής σχολής Ψυχολογίας, αποδίδουν πολύ μεγάλη σημασία στη γλώσσα ως παράγοντα μάθησης Στηρίζονται στην υπόθεση της: Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης Σύνολο γνώσεων τις οποίες ο μαθητής μπορεί να δημιουργήσει με τη βοήθεια του περιβάλλοντος - αλλά όχι ακόμη μόνος. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού, του σχολείου αλλά και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει και μαθαίνει ο μαθητής, είναι καθοριστικότατος.

Οι κοινωνιοπολιτισμικες θεωρίες υποστηρίζουν τη συνεργατική μάθηση σε όλες τις μορφές της Το μάθημα πρέπει να οργανώνεται έτσι ώστε να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών και γενικότερα την κοινωνική αλληλεπίδραση είναι συμβατές με όλη την νέα γενιά εκπαιδευτικών περιβαλλόντων,τα οποία ενσωματώνουν ένα πλήθος δυνατοτήτων αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας των μαθητών παρέχουν ένα πολύ συγκροτημένο θεωρητικό πλαίσιο για τη διδακτική εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει το λεγόμενο Web2.0 και η κοινωνική δικτύωση

Οι κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες Παρότι τα αυτόνομα λογισμικά που σχεδιάστηκαν με βάση τις κοινωνιοπολιτισμικες θεωρίες είναι σχετικώς λίγα Όλα τα σύγχρονα εκπαιδευτικά λογισμικά και περιβάλλοντα περιλαμβάνουν υπηρεσίες επικοινωνίας και συνεργασίας Οι κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες επηρέασαν καθοριστικά στον τρόπο με τον οποίο τα εκπαιδευτικά λογισμικά εντάσσονται στη διδασκαλία – καθώς ευνοήσανε το μοντέλο του μαθητών που συνεργάζονται με τη βοήθεια των Τ.Π.Ε. αντί να προσπαθούνε ατομικά να επιλύσουν τα προτεινόμενα προβλήματα.

Συμπερασματικά Από τις τρεις βασικές σχολές θεωριών μάθησης Ο συμπεριφορισμός (σημασία στην παρατηρούμενη συμπεριφορά) μάλλον βρίσκεται σε υποχώρηση παρόλο που πάρα πολλά εκπαιδευτικά λογισμικά στηρίζονται στις συμπεριφοριστικές θεωρίες. Οι γνωστικές και οι κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες βρίσκονται στο επίκεντρο των σύγχρονων ερευνών και είναι γενικότερα αποδεκτές. Οι θεωρίες αυτές είναι συμβατές μεταξύ τους και λειτουργούν συμπληρωματικά Παρέχουν έτσι ένα ενιαίο πλαίσιο στη σχεδίαση, στα χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών λογισμικών και περιβαλλόντων αλλά και στον τρόπο με τον οποίο οι ΤΠΕ πρέπει να ενσωματώνονται στο μάθημα

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Ο μαθητής μαθαίνει αναπροσαρμόζοντας τις νοητικές του δομές ανάλογα με την αλληλεπίδραση που έχει με το περιβάλλον του Η γνώση δε «μεταβιβάζεται» στο μαθητή αλλά δημιουργείται από τον ίδιο ο οποίος δρα και επικοινωνεί μέσα σε συγκεκριμένα κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια Περιβάλλον του μαθητή Υλικοτεχνική υποδομή, Το χρησιμοποιούμενο λογισμικό Οι υπόλοιποι μαθητές Οι εκπαιδευτικοί Ενδεχομένως και άλλα άτομα Γενικότερα είναι και ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένα όλα αυτά τα στοιχεία Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Οργανώνει διδακτικές καταστάσεις και μαθήματα στα οποία ο μαθητής προκειμένου να οικοδομήσει τη γνώση έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί, να διερευνήσει και να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον