Η εικονογράφηση στο μάθημα της Τέχνης Διδακτικές Προσεγγίσεις στο μάθημα της Τέχνης Η εικονογράφηση στο μάθημα της Τέχνης «Το βασιλόπουλλον της Βενεδιάς» (εικονογράφηση Χαμπή Τσαγγάρη) «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» (εικονογράφηση Σαλβαντόρ Νταλί) Οργάνωση: Έφη Ιωακείμ, Σύμβουλος Τέχνης Δημοτικό Σχολείο Αγλαντζιάς Στ΄, Λευκωσία Καθοδήγηση: Γιάννα Θεοχάρους Γκαντζίδου, Επιθεωρήτρια Τέχνης Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης

Παραμύθι - Μύθος Εκατομμύρια χρόνια πριν ο άνθρωπος ήταν δημιουργός του μύθου. Τόσο οι προφορικοί μύθοι όσο και οι γραπτοί έχουν βαθιές ρίζες στην ιστορία. Ως μορφή λόγου οι μύθοι είναι διαποτισμένοι με οπτικές εικόνες και είναι πηγή έμπνευσης για μικρούς και μεγάλους καλλιτέχνες.

Η σημασία του παραμυθιού - μύθου στη ψυχολογία του ανθρώπου Η σημασία του παραμυθιού - μύθου στη ψυχολογία του ανθρώπου Εξηγεί τη δύναμη της φύσης Δίνει ελπίδα σ’ ένα κόσμο που οδεύει στην αυτοκαταστροφή Εξηγεί το ανεξήγητο Προσεγγίζει το άπιαστο και μακρινό Διασκεδάζει ή προβληματίζει

Εκφράζει επιθυμίες και πόθους Ξυπνά τα αισθήματα και τη φαντασία Αναπτύσσει την ελεύθερη σκέψη και εκδικείται το δυνάστη στις καταπιεσμένες κοινωνίες

Εικονογράφηση παραμυθιού σαν δημιουργική δραστηριότητα Όπως οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν το παραμύθι για να εκφράσουν με το δικό τους τρόπο τα ενδόμυχα της ψυχής τους, τις ανάγκες τους, τις φοβίες τους, τα καταπιεσμένα τους αισθήματα, έτσι και το παιδί ακολουθεί τον ίδιο τρόπο. Μέσα από το παραμύθι, μπορεί να φτιάξει όμορφες εικόνες και να γεμίσει το μυαλό του με χρώματα και φαντασία ανάλογα με τη διάθεσή του.

Το πάντρεμα του λόγου με την εικαστική δημιουργία μπορεί να οδηγήσει το παιδί στην κατανόηση του κόσμου. Εξαρτάται από το δάσκαλο πώς θα καθοδηγήσει το μαθητή στη διαδικασία της εικονογράφησης.

Εικονογράφηση Παραμυθιού «Το βασιλόπουλλον της Βενεδιάς» (Χαμπή, 1994) Το βασιλόπουλο της Βενετιάς είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κυπριακά παραμύθια. Ο καλλιτέχνης δούλεψε πάνω σ ’αυτή τη δουλειά για πέντε χρόνια προσπαθώντας να συνδυάσει την κυπριακή παράδοση με τη βενετική μέσα από το παραμύθι.

Ο Χαμπής έχει την ικανότητα να συνδυάζει με επιτυχία το γραπτό λόγο με την εικόνα. Ενδιαφέρεται για το ιστορικό, γεωγραφικό και παραδοσιακό υπόβαθρο του παραμυθιού. Χρησιμοποιεί κοινό κώδικα επικοινωνίας, την παράδοση, και μέσα από αυτήν εκφράζεται εικαστικά.

Εικόνες από το παραμύθι με εικονογράφηση του Χαμπή

Εικονογράφηση «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» (Σαλβαντόρ Νταλί, 1989) Εικονογράφηση «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» (Σαλβαντόρ Νταλί, 1989) Το παραμύθι αποτελεί πρόκληση για το σουρεαλιστή καλλιτέχνη Σαλβαντόρ Νταλί γιατί: Εμπνέεται από το όνειρο και το φανταστικό που είναι κρυμμένο στο υποσυνείδητο. Επικεντρώνεται στη ψυχολογία και τα κρυμμένα μηνύματα του παραμυθιού. Ξεσκεπάζει τις βαθύτερες σκέψεις των χαρακτήρων του παραμυθιού, ξεκλειδώνοντας τα μυστήρια της ψυχής.

Παρουσιάζει την Αλίκη σαν μια μορφή αφηρημένου συμβόλου. Προσπαθεί να εκφράσει μέσα από το παραμύθι έννοιες όπως αγάπη, σεξουαλικότητα, βία και φόβο. Ο Χαμπής και ο Νταλί αντιμετωπίζουν ξεχωριστά την εικονογράφηση των παραμυθιών τους, και αυτό οφείλεται στο προσωπικό υπόβαθρο, στις εμπειρίες και στην προσωπικότητά τους.

Εικόνες από την εικονογράφηση του Νταλί

Δραστηριότητα μέσα από τη δημιουργία εικονογράφησης Γενικοί στόχοι Τα παιδιά να: Γνωρίσουν δύο καλλιτέχνες διαφορετικών πολιτισμών. Συγκρίνουν γραπτό λόγο με εικόνα. Συγκρίνουν τη δουλειά των δύο καλλιτεχνών. Εντοπίσουν τα γενικά χαρακτηριστικά κάθε καλλιτέχνη μέσα από τη δουλειά του.

Γνωρίσουν διάφορες τεχνικές: χαρακτική, τύπωμα και ζωγραφική που χρησιμοποίησαν οι δύο καλλιτέχνες. Παρουσιάσουν και να συζητήσουν εκφράζοντας τα συναισθήματα που τους προκάλεσαν τόσο τα έργα των καλλιτεχνών όσο και τα δικά τους.

Μάθημα Πρώτο Θέμα: Η γνωριμία και η δημιουργία με το εικονογραφημένο παραμύθι «Το βασιλόπουλλον της Βενεδιάς» Τάξη: Ε1 Διάρκεια: Δύο μαθήματα 80 λεπτών Οργάνωση τάξης: Συνδυασμός ατομικής και ομαδικής εργασίας.

Υλικά: Μολύβι, πενάκι, μαρκαδόροι με τα συγκεκριμένα χρώματα, χαρτί Α4 Λεξιλόγιο: παραμύθι, χαρακτική, τύπωμα, κυπριακή και βενετική παράδοση, ρεαλιστική εικόνα, χρώματα έντονα και καθαρά, γεωμετρικά σχήματα, μοτίβο, επανάληψη

Στόχοι Τα παιδιά να: Γνωρίσουν το συγκεκριμένο παραμύθι και την εικονογράφηση του. Παρατηρήσουν και εντοπίσουν διάφορα χαρακτηριστικά σχέδια ή μοτίβα. Σχεδιάσουν διάφορα μοτίβα από την εικονογράφηση του παραμυθιού. Εμπνευστούν και δημιουργήσουν έργο μέσα από την εικονογράφηση του παραμυθιού (χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά έκφρασης του έργου του Χαμπή).

Πορεία εργασίας Τα παιδιά φέρνουν από το σπίτι διάφορες εικόνες ή αντικείμενα που να έχουν σχέση με την κυπριακή παράδοση και προσπαθούν να εντοπίσουν διάφορα χαρακτηριστικά σχέδια ή μοτίβα. Διήγηση του παραμυθιού «Το βασιλόπουλλον της Βενεδιάς» και ταυτόχρονη παρουσίαση των χαρακτικών του Χαμπή σε σλάιτς. Τα παιδιά σχεδιάζουν στο τετράδιο ιχνογραφίας τα μοτίβα ή τις χαρακτηριστικές διακοσμήσεις που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης στην εικονογράφηση.

Γίνεται αναφορά στο τι είναι χαρακτική και τύπωμα. Μέσα από τα σλάιντς καλούνται να εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης στην εικονογράφηση.

Χαρακτηριστικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης στην εικονογράφηση Θέματα από την κυπριακή παράδοση Χρήση πολλών διακοσμητικών στοιχείων και μοτίβων Χρώματα καθαρά και συγκεκριμένα (κόκκινο, μπλε, κίτρινο, μαύρο, άσπρο, χρυσό) Απλή, ρεαλιστική και ξεκάθαρη εικόνα. Συνδυασμός βενετικής με κυπριακής παράδοσης

Ακολουθεί συζήτηση για την τελευταία σκηνή του παραμυθιού (η σκηνή του γάμου του βασιλόπουλου) Καλούνται να τη ζωγραφίσουν με τη φαντασία τους, χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά έκφρασης του έργου του Χαμπή.

Σχέδια παιδιών από το παραμύθι «Το Βασιλόπουλο της Βενετιάς»

Σχέδια παιδιών από το παραμύθι «Το βασιλόπουλλον της Βενεδιάς»

Μάθημα Δεύτερο Θέμα: Γνωρίζω και δημιουργώ μέσα από το εικονογραφημένο παραμύθι «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» Τάξη: Ε΄2 Οργάνωση τάξης: Συνδυασμός ατομικής και ομαδικής εργασίας. Υλικά: Μπογιές, καλαμάκια για να φυσήξουν την μπογιά, χαρτί Α3, πινέλα, μελάνι Λεξιλόγιο: Νταλί, σουρεαλισμός, σύμβολο, τεχνική dropping, αφηρημένη ζωγραφική

Στόχοι: Να γνωρίσουν το παραμύθι «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων». Να παρατηρήσουν και εντοπίσουν διάφορα χαρακτηριστικά έκφρασης και τεχνικής του Νταλί. Να σχεδιάσουν σύμβολα και σχήματα από την εικονογράφηση του παραμυθιού. Να εμπνευστούν και να ζωγραφίσουν μια σκηνή από το παραμύθι (χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά έκφρασης του έργου του Νταλί).

Πορεία εργασίας: Αφήγηση του παραμυθιού «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» με ταυτόχρονη παρουσίαση των χαρακτικών του Νταλί σε σλάιτς. Τα παιδιά εντοπίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά των έργων αυτών και κατ’ επέκταση του σουρεαλισμού. Μέσα από τα σλάιτς καλούνται να εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία και τις τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Νταλί.

Χαρακτηριστικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ο καλλιτέχνης στην εικονογράφηση Παίρνει μόνο την κεντρική ιδέα του παραμυθιού φτιάχνοντας τις δικές του εικόνες Αφηρημένη έκφραση της εικόνας, σουρεαλιστική Χρήση συμβόλων

Τεχνική dropping (η μπογιά τρέχει προς τα κάτω) Φιγούρες χωρίς λεπτομέρεια Αφηρημένη τοποθέτηση των φιγούρων Χρώματα που αναμιγνύονται ή ξεθωριάζουν Επικρατεί το παράλογο στοιχείο

Ζωγραφίζουν μια σκηνή που τους άρεσε από το παραμύθι χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά έκφρασης του έργου του Νταλί.

Σχέδια παιδιών από το παραμύθι «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων»

Μάθημα Τρίτο Θέμα: Παρουσίαση έργων μαθητών και σχεδιασμός θεατρικού δρώμενου Τάξη: Ε΄1 – Ε΄2 ξεχωριστά Διάρκεια: Δύο μαθήματα 80 λεπτών Οργάνωση τάξης: Χωρίζονται σε ομάδες των 5 - 6 μαθητών Υλικά: Τετράδιο για σημειώσεις, μολύβι  

Στόχοι: Να παρατηρήσουν και να σχολιάσουν τα δικά τους έργα και του καλλιτέχνη Να συνεργαστούν για τη δημιουργία και την παρουσίαση του θεατρικού δρώμενου.

Πορεία εργασίας Η κάθε τάξη ξεχωριστά εκθέτει τα έργα της με σκοπό τα παιδιά να παρατηρήσουν, να συζητήσουν, να σχολιάσουν και να συγκρίνουν τα δικά τους έργα με εκείνα των καλλιτεχνών. Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες και συναποφασίζουν πώς θα μπορούσαν να παρουσιάσουν θεατρικό δρώμενο σχετικό με τα εικονογραφημένα παραμύθια. Συζητούν για τα μέσα που χρειάζονται για την παρουσίαση τους. Στο επόμενο μάθημα θα συνυπάρξουν με την άλλη Ε΄ τάξη για να παρουσιάσουν από κοινού το θεατρικό τους δρώμενο.

(συνύπαρξη των δύο τμημάτων) Μάθημα Τέταρτο (συνύπαρξη των δύο τμημάτων) Θέμα: Παρουσιάσεις θεατρικών δρώμενων και δημιουργία έργου από κοινού Τάξεις: Ε1-Ε2 μαζί Διάρκεια: Δύο μαθήματα 80 λεπτών Οργάνωση τάξης: Συνδυασμός ατομικής και ομαδικής εργασίας Υλικά: Μαρκαδόροι, πενάκια, νερομπογιές, πινέλα, χαρτί Α2, μελάνι, καλαμάκια

Στόχοι: Να παρουσιάσουν τα συγκεκριμένα παραμύθια και τις εικονογραφήσεις τους. Να αυτοσχεδιάσουν και να εκφραστούν ελεύθερα μέσα από τον προφορικό λόγο. Να δημιουργήσουν έργο από κοινού βασισμένο στα χαρακτηριστικά έκφρασης των δύο καλλιτεχνών Να χρησιμοποιήσουν εικαστικό λεξιλόγιο σχετικό με τα χαρακτηριστικά στοιχεία των καλλιτεχνών.

Πορεία εργασίας Συνάντηση των δύο τάξεων και αναφορά από τη δασκάλα για το σκοπό της συνάντησης των δύο τάξεων. Παρουσίαση του θεατρικού δρώμενου από τα παιδιά.

Η τάξη Νταλί Ένα παιδί ντυμένο ως Νταλί παρουσιάζεται και μιλά για τη ζωή και το έργο του Νταλί και για το κίνημα του σουρεαλισμού, κάνοντας αναφορά και στο συγκεκριμένο παραμύθι. Εκείνη τη στιγμή μπαίνει στην τάξη η Αλίκη παίζοντας σχοινάκι, όπως τη συμβολίζει ο Νταλί, την ακολουθεί η αδελφή της κρατώντας ένα βιβλίο. Κάθονται μαζί σε μια γωνιά. Η αδερφή ξεκινά να διαβάζει μια ιστορία από βιβλίο και η Αλίκη αποκοιμάται .

Γίνεται διήγηση του παραμυθιού από ένα παιδί Γίνεται διήγηση του παραμυθιού από ένα παιδί. Συγχρόνως γίνεται και προβολή εικόνων του παραμυθιού. Τα παιδιά μέσα από την προβολή εντοπίζουν χαρακτηριστικά στοιχεία της δουλειάς του Νταλί και τα σχεδιάζουν. Τα παιδιά συζητούν και σχολιάζουν τα έργα που δημιούργησε η τάξη Νταλί στο προηγούμενο μάθημα.

Η τάξη Χαμπή Ένα παιδί κάνει εισαγωγή για το Χαμπή και το έργο του. Γίνεται διήγηση (περίληψη) του παραμυθιού με ταυτόχρονη παρουσίαση σλάιτς. Σχεδιάζουν μοτίβα ή σχήματα στο χαρτί μέσα από την παρουσίαση των σλάιντς. Παρατηρούν τα έργα που δημιούργησε η ομάδα Χαμπή και εντοπίζουν χαρακτηριστικά στοιχεία της εικονογράφησης του Χαμπή.

Ακολούθως τα παιδιά παρουσιάζουν την τελευταία σκηνή της εικονογράφησης σε θεατρικό δρώμενο. Τα παιδιά παρουσιάζουν τη βασιλοπούλα ντυμένη στα λευκά και το βασιλόπουλο με τα χρυσά φτερά. Ζητείται από τα παιδιά να στολίσουν τη νύφη και το γαμπρό (ακούγεται το τραγούδι του γάμου). Διακοσμούν τα ρούχα της βασιλοπούλας και τα φτερά του βασιλόπουλου με μοτίβα από τα χαρακτικά του Χαμπή χρησιμοποιώντας παρόμοια χρώματα.

Σχηματισμός ζευγαριών (ένα παιδί από την τάξη Νταλί και ένα από την τάξη Χαμπή) Δίδεται στα παιδιά ο προβληματισμός: «Αν αυτοί οι δύο καλλιτέχνες συναντιόνταν σε κάποια φάση της ζωής τους και αποφάσιζαν να ζωγραφίσουν μαζί μια σκηνή από τα παραμύθια, πώς νομίζετε θα ήταν η ζωγραφιά αυτή;» Κάθε ζευγάρι ζωγραφίζει μια σκηνή από τα παραμύθια χρησιμοποιώντας χαρακτηριστικά στοιχεία και των δύο καλλιτεχνών.

Δημιουργικές δραστηριότητες των παιδιών Δημιουργικές δραστηριότητες των παιδιών

Έργα παιδιών μέσα από συλλογική δραστηριότητα