ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ 8ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2007 – 2008 ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α: Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Πόλη και στην Περιφέρειά της ΘΕΜΑ: Σ.Κ.Α και Μενίδι : Οι συνέπειες του έργου στο δήμο Σπουδάστριες: Αγγελή Φανή Μανίκα Μαρία Ιούνιος 2008

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Ιστορική Αναδρομή 2. Υφιστάμενη κατάσταση του δήμου 3. Σιδηροδρομικό Κέντρο Αχαρνών (Σ.Κ.Α.) 4. Υφιστάμενη κατάσταση της περιοχής που εγκαθίσταται ο Σ.Κ.Α. 5. Σχέδια και Μελέτες 6. Συνέπειες 7. Επίλογος 8. Βιβλιογραφία

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι Αχαρνές εμφανίζονται ως συγκροτημένος δήμος από τον 6ο αιώνα π.Χ. Η ύπαρξη του αρχαίου δήμου είναι γνωστή από αρκετές ιστορικές πηγές και επιβεβαιώνεται από ευρήματα, τα σημαντικότερα των οποίων είναι ο Θολωτός Μυκηναϊκός Τάφος στον Κόκκινο Μύλο, ο Τάφος του φιλοσόφου Σοφοκλή στους πρόποδες της Πάρνηθας, η Στήλη με τον όρκο των Αθηναίων εφήβων και το αρχαίο θέατρο του 4ου αιώνα π.Χ. Από τα ρωμαϊκά χρόνια και για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν υπάρχουν πηγές που να αναφέρουν την κατάσταση των Αχαρνών. Αργότερα, κατά τον 15ο - 16ο αιώνα μ.Χ. γίνεται μαζική εγκατάσταση Αρβανιτών σε δύο κύματα, λόγω της μείωσης του πληθυσμού από ληστρικές επιδρομές. Τον προηγούμενο αιώνα, ο πληθυσμός αρχίζει να αυξάνεται ραγδαία, λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης, της εγκατάστασης των Ποντίων, των Τσιγγάνων, καθώς και τη μετανάστευση από χώρες του Ανατολικού μπλοκ, Αλβανία και Ασιατικές χώρες. Τομή και κάτοψη του Μυκηναϊκού τάφου στις Αχαρνές Ιστορική πηγή: ΑΧΑΡΝΕΣ – εκδόσεις Ορειβατικού συλλόγου Αχαρνών Πληθυσμιακή Εξέλιξη Μεταβολή πληθυσμού % 1951 12.369 1961 16.506 1971 28.083 1981 42.070 1991 61.352 2001 75.341 1971 – 1981 49,80 1981 - 1991 45,83 1991 - 2001 23,88

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Χρήσεις γης Κυρίαρχη χρήση είναι η κατοικία, η οποία συνυπάρχει με έναν παραγωγικό ιστό που περιλαμβάνει βιομηχανικές – βιοτεχνικές λειτουργίες, αποθήκες χονδρεμπορίου, μάντρες υλικών αλλά και αγροτικές δραστηριότητες. Η ανάμειξη των λειτουργιών αυτών εντείνει την αταξία στην πόλη, ενώ κατά περίπτωση δημιουργεί και πραγματικά προβλήματα ασυμβατότητας χρήσεων.

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Η δόμηση Η πολεοδομική συγκρότηση του δήμου αποτελείται από έναν περιορισμένο πολεοδομικό πυρήνα με πυκνό αστικό ιστό, ο οποίος περιβάλλεται από διακριτές οικιστικές ενότητες που διατηρούν χαλαρή έως μηδενική σχέση, τόσο μεταξύ τους, όσο και με το κέντρο του Μενιδίου. Οι περιοχές του δήμου γύρω από τον πυρήνα του, διαμορφώθηκαν με την αυθαίρετη δόμηση, αποτελέσματα της οποίας είναι οι αραιοδομημένες και μη συνεκτικές περιοχές κατοικίας και η ασαφής οργάνωση. Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται από χαμηλό επίπεδο τεχνικών και κοινωνικών υποδομών, καθώς και έλλειψη κοινόχρηστων ελεύθερων χώρων. Οι κάτοικοι Βασικό χαρακτηριστικό του πληθυσμού είναι η έλλειψη κοινωνικής συνοχής, που προκύπτει από την ύπαρξη διαφορετικών ομάδων πληθυσμού (παλαιοί Μενιδιάτες, Ελληνοπόντιοι, Ρωσοπόντιοι, Τσιγγάνοι και μετανάστες), οι οποίες εκτός των άλλων εμφανίζουν διαφορετικές πρακτικές στο επίπεδο της εκμετάλλευσης - κατάληψης της γης και στις συνθήκες κατοίκησης και οργάνωσης της καθημερινής ζωής. Διαφορετικές αντίστοιχα είναι και οι αντιλήψεις τους για αυτό που εννοούν ως ποιότητα ζωής, όπως επίσης και οι προσδοκίες τους για την «αναβάθμιση» του αστικού ιστού. Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό είναι η προσέλκυση κοινωνικών στρωμάτων χαμηλού εισοδήματος, λόγω των χαμηλών αξιών γης. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι τα υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας και η ύπαρξη συμμοριών, διαμορφώνουν την εικόνα του δήμου.

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Το οδικό δίκτυο Τα κυριότερα προβλήματα κυκλοφορίας αναφέρονται σε βασικούς δρόμους του οδικού δικτύου και πιο συγκεκριμένα στις οδούς Δεκελείας, Φιλαδελφείας και Δημοκρατίας, η οποία παραλαμβάνει μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο λόγω του κόμβου της Αττικής οδού. Το κυκλοφοριακό πρόβλημα του δήμου εντείνει η έλλειψη δημοτικής συγκοινωνίας, η οποία οδηγεί σε μοναδική λύση τη μετακίνηση με Ι.Χ. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η διέλευση βαρέων οχημάτων από περιοχές κατοικίας, αλλά και από κεντρικές περιοχές του δήμου. Πηγή: “ΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ”- Γεωργακόπουλος Νικόλαος

ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΧΑΡΝΩΝ (Σ.Κ.Α.) Το Σ.Κ.Α. σχεδιάστηκε αρχικά για να αποτελέσει το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό κόμβο σε εθνικό επίπεδο. Ο πρωταρχικός του σχεδιασμός συνδεόταν με τη δημιουργία προαστιακού σιδηροδρομικού δικτύου που θα συνδέει την πρωτεύουσα με τα γειτονικά αστικά κέντρα, καθώς και τον εκσυγχρονισμό του υπεραστικού σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας μας. Στην πορεία, όμως, η λειτουργία του έχει περιοριστεί μόνο σε κόμβο προαστιακού. Παράλληλα, μια σειρά έργων αναβαθμίζουν το ρόλο του προαστιακού δημιουργώντας πολλούς καινούργιους σταθμούς και υπερδιπλασιάζοντας τα δρομολόγια, αναμένοντας έτσι την αύξηση του επιβατικού κοινού. Οι νέες γραμμές σχεδιάζεται να συνδέσουν το αεροδρόμιο, τον Πειραιά, τη Θήβα, τη Χαλκίδα, το Κιάτο, ακόμα και την Πάτρα μέσω του ΣΚΑ. Πηγή: www.proastiakos.gr

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΟΥ ΕΓΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ Ο Σ.Κ.Α. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΟΥ ΕΓΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ Ο Σ.Κ.Α. Η περιοχή όπου τοποθετείται το ΣΚΑ επιλέχθηκε γιατί αποτελεί κόμβο ως προς τη δεδομένη υποδομή του σιδηροδρομικού και οδικού δικτύου. Αναλύοντας την περιοχή αυτή, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια περιοχή γενικής κατοικίας, με κάποιες χρήσεις βιοτεχνίας και συνεργείων στο μέτωπο της λεωφόρου Δημοκρατίας. Είναι αρκετά αραιοκατοικημένη και ένα μεγάλο τμήμα της είναι εκτός σχεδίου. Μοιάζει, λοιπόν, να είναι μια περιοχή που βρίσκεται σε αναμονή για να παραλάβει νέες χρήσεις.

ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ Οι μελέτες που έχουν γίνει για τον σχεδιασμό και την ένταξη του ΣΚΑ στην περιοχή είναι: Μελέτη γεωμετρικής διάταξης του σιδηροδρομικού δικτύου και χωροθέτησης λοιπών εγκαταστάσεων. Περιβαλλοντικές μελέτες για τις επιπτώσεις στην περιοχή, οι οποίες έγιναν από εταιρίες, όπως ΔΡΟΜΟΣ Α.Ε.Μ., ΟΜ.Ε.Τ.Ε. Α.Ε. και άλλες. Η έγκριση των μελετών αυτών από το δήμο και τη νομαρχία έγιναν σε συνθήκες πίεσης χρόνου και χωρίς επαρκή προηγούμενη συνεργασία, αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος και τη σημασία του έργου. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο κίνδυνος για μη ομαλή ένταξη του έργου στην πόλη. Πηγή: “Σ.Κ.Α. – ΤΟ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΧΑΡΝΩΝ” – Γεωργακόπουλος Νικόλαος Σύμφωνα με το ΡΣΑ, το ΣΚΑ έχει θεσπιστεί να αποτελέσει πόλο ανάπτυξης του τριτογενούς τομέα. Έχει σχεδιαστεί να περιλαμβάνει χρήσεις, όπως εστιατόρια, αναψυκτήρια, ξενοδοχεία, τράπεζες, γραφεία, ασφάλειες, εμπορικά πολυκαταστήματα, εγκαταστάσεις ΔΕΗ, ΟΤΕ, και κάποιους χώρους πρασίνου. Παράλληλα, στο ΡΣΑ αναφέρεται ότι και η έκταση του στρατοπέδου Παπαστάθη θα χρησιμοποιούταν για τις ίδιες λειτουργίες. Προς το παρόν, όμως, δεν υπάρχει προοπτική απομάκρυνσης του στρατοπέδου, γεγονός που δημιουργεί αμφιβολίες για τη δυνατότητα πραγματοποίησης του σχεδίου. Αμφιβολίες δημιουργεί επίσης η μη δημοσίευση των αρχιτεκτονικών σχεδίων και του κτιριολογικού προγράμματος.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Το ΣΚΑ, ως έργο σύνδεσης του δήμου με το κέντρο της πρωτεύουσας και με άλλες πόλεις, είναι αναπόφευκτο να έχει πολυάριθμες και πολύπλευρες συνέπειες σε αυτόν. Άμεσο αποτέλεσμα είναι η διευκόλυνση της μετακίνησης των κατοίκων. Όμως, όπως έχει αναφερθεί, η σύνδεση των επιμέρους περιοχών του δήμου είναι ελλιπής, οπότε απαραίτητη προϋπόθεση για την εξυπηρέτησή τους είναι η δημιουργία δημοτικής συγκοινωνίας, που θα μπορεί να τους μεταφέρει στο σταθμό. Ακόμα, ο κυκλοφοριακός φόρτος που θα αναπτυχθεί, θα επιβαρύνει την περιοχή, αν δεν γίνουν τα απαραίτητα έργα για να τον παραλάβει, με όλες τις περιβαλλοντικές συνέπειες που αυτό επιφέρει. Παράλληλα, οι αξίες γης γύρω από τον σταθμό έχουν ήδη αυξηθεί, αγγίζοντας τις αξίες γης που ισχύουν στο κέντρο του Μενιδίου (1000 € / m²) και αναμένεται να συνεχίζουν να αυξάνονται, ιδιαίτερα μετά τη λειτουργία του σταθμού. Ως προς τις χρήσεις γης και της κατάστασης που θα δημιουργηθεί γύρω από το ΣΚΑ, σύμφωνα με το ΡΣΑ, η περιοχή έχει σχεδιαστεί να παραλάβει χρήσεις τριτογενούς τομέα. Τίποτα, όμως, δεν είναι ακόμα βέβαιο, εφόσον οι αγοραπωλησίες είναι προς το παρόν περιορισμένες, γιατί οι αξίες γης δεν έχουν σταθεροποιηθεί.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Επομένως, μπορούμε να οδηγηθούμε μόνο σε κάποια πιθανά σενάρια: Α. Δημιουργία εμπορικού κέντρου. Αν και η θέση του είναι πλεονεκτική, λόγω του συγκοινωνιακού κόμβου, η ύπαρξη του εμπορικού κέντρου “The Mall” σε κοντινή απόσταση, δρα ανταγωνιστικά. Παράλληλα, το αγοραστικό κοινό, στο οποίο το κέντρο αυτό θα απευθυνόταν, αποτελείται από στρώματα χαμηλών εισοδημάτων. Έτσι, συντίθεται μια κατάσταση που καθιστά αμφίβολη την επιτυχία αυτού του κέντρου. Σε περίπτωση όμως που αυτό πραγματοποιούταν, θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας, αλλά από την άλλη πλευρά θα έπληττε το τοπικό εμπόριο. Β. Επιχειρηματικό κέντρο. Το κέντρο της Αθήνας και η λεωφόρος Κηφισίας που αποτελούν το επιχειρηματικό κέντρο της πρωτεύουσας, δείχνουν ότι έχουν κορεστεί. Θα μπορούσε, λοιπόν, η περιοχή γύρω από τον ΣΚΑ να φιλοξενήσει ένα νέο επιχειρηματικό κέντρο, ανακουφίζοντας τα δύο προηγούμενα. Το κέντρο αυτό θα μπορεί να εξυπηρετήσει άμεσα και γρήγορα κατοίκους όχι μόνο του λεκανοπεδίου, αλλά και κατοίκους πόλεων έξω από το νομό. (Κόρινθο, Κιάτο, Χαλκίδα, Θήβα, Πάτρα) Γ. Γενική κατοικία και εξάπλωση του τοπικού κέντρου. Η εγκληματικότητα και η κακή φήμη του δήμου μπορούν να αποτελέσουν ανασταλτικούς παράγοντες για κάποια ισχυρή επένδυση στην περιοχή. Στην περίπτωση αυτή, το πιο πιθανό είναι να επεκταθεί το τοπικό κέντρο στις κεντρικές οδικές αρτηρίες και γύρω από τον σταθμό, ενώ οι υπόλοιπες περιοχές θα παραμείνουν περιοχές γενικής κατοικίας, που όμως λόγω της ανόδου των αξιών γης, θα προσελκύσουν στρώματα υψηλότερων εισοδημάτων. Οποιαδήποτε κατεύθυνση και αν πάρει η περιοχή, αναπόφευκτη είναι η ανασύσταση του πληθυσμού και ο εκτοπισμός μειονοτήτων μεταναστών, τσιγγάνων και άλλων οικονομικά αδύναμων νοικοκυριών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο δήμος Αχαρνών είναι μια περιοχή με ιδιαίτερη φυσιογνωμία και αρκετές δυναμικές, που δεν έχουν ακόμα αξιοποιηθεί, όπως είναι η σχέση του με την Πάρνηθα, τον πνεύμονα της Αθήνας και η γειτνίαση του με την Εθνική και Αττική οδό. Κάπως απομονωμένο μέχρι σήμερα και με δυσκολίες μετακίνησης ακόμα και στο εσωτερικό του, δημιουργεί δυσκολίες διαβίωσης. Επομένως, το Σ.Κ.Α. , ως συγκοινωνιακός κόμβος, θα μπορούσε να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων και να αποτελέσει έναυσμα για την αξιοποίηση των δυναμικών που διαθέτει. Ως έργο μεγάλης κλίμακας, θα έχει αποτελέσματα μεγάλης εμβέλειας, θετικά και αρνητικά. Είναι απαραίτητος, λοιπόν, ο σωστός χειρισμός του, με πολεοδομικές μελέτες και συνεργασία των φορέων, έτσι ώστε να είναι ομαλή η ένταξη του και να μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι αρνητικές επιπτώσεις στην περιοχή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Αχαρνές», εκδόσεις Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Αχαρνών, Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών 2. «ΣΚΑ – Το Συγκοινωνιακό Κέντρο Αχαρνών», Νίκος Γεωργακόπουλος 3. «Αστική Διάχυση και συγκρότηση του Αστικού Ιστού», Νίκος Γεωργακόπουλος 4.Ερευνητικό Πρόγραμμα Ε.Μ.Π. 5. «Νέα Μεταφορικά Δίκτυα στην Αττική - Οι Επιπτώσεις της Αττικής Οδού και του Σ.Κ.Α. στους δήμους Αχαρνών και Άνω Λιοσίων», Χρήστος Κάκκαβας